Библийы чиныг 48 – Галатӕгтӕм
Ныффыста йӕ: Павел
Кӕм ӕрцыд фыст: Коринфы кӕнӕ Антиохийы (Сирийы)
Фыст фӕцис: н. э. 50–52 азтӕм ӕв.
АПОСТОЛ Павел Галатӕгтӕм 2:1 цы ӕмбырдты кой кодта, уыдоны ’хсӕн, ӕвӕццӕгӕн, уыдысты Антиохи (Писиди), Икони, Листрӕ ӕмӕ Дервийы ӕмбырдтӕ. Уыцы горӕттӕ иууылдӕр хаудысты Ромаг провинци Галатимӕ. Хъуыддӕгты чиныджы 13 ӕмӕ 14 сӕрты дзырд цӕуы, Павел Варнавӕимӕ уыцы рӕтты фыццаг хатт куы хъусын кодта ӕмӕ дзы ӕмбырдтӕ куыд фӕзынд, уый тыххӕй. Уыцы ӕмбырдты уыдис алыхуызон адӕмыхӕттытӕ – дзуттӕгтӕ ӕмӕ кельттӕ кӕнӕ галлтӕ. Уыцы балцы ацыдысты, Павел Иерусалимы куы уыд, уый хӕдфӕстӕ н. э. 46 азмӕ ’ввахс (Ап. хъ. 12:25).
2 Павелы дыккаг уацамындон балц райдыдта н. э. 49 азы, Силӕимӕ Галатимӕ куы ацыдысты, уӕд. Уый фӕрцы «ӕмбырдты ахуыргӕнинӕгты уырнындзинад фидардӕр кодта ӕмӕ бонӕй-бонмӕ фылдӕр кодтой» (Ап. хъ. 16:5; 15:40, 41; 16:1, 2). Фӕлӕ уырдӕм сӕ фӕстӕ ’рцыдысты, дзуттаг диныл фидар чи хӕцыд, уыдон. Уыцы адӕм Галатийы ӕмбырдтӕй иуӕй-иуты баууӕндын кодтой, чырыстӕтты дӕр сунӕт кӕнын ӕмӕ Моисейы Закъон ӕххӕст кӕнын кӕй хъӕуы. Уӕдмӕ Павел ацыд Мисийы рӕзты Македони ӕмӕ Грецимӕ, ӕмӕ ӕппынфӕстаг бахӕццӕ Коринфмӕ, уым ӕфсымӕртимӕ фӕци афӕдз ӕмӕ ’рдӕгӕй фылдӕр. Стӕй н. э. 52 азы Ефесӕй ацыд Антиохимӕ (Сирийы) ӕмӕ уыцы аз уым арвыста (Ап. хъ. 16:8, 11, 12; 17:15; 18:1, 11, 18–22).
3 Кӕм ӕмӕ кӕд ныффыста Павел йӕ фыстӕг галатӕгтӕм? Фидарӕй зӕгъӕн ис, ӕмӕ куыддӕр фехъуыста, дзуттаг диныл чи хӕцыд, уыдоны миты тыххӕй, афтӕ. Уыцы рӕстӕг, чи зоны, уыд Коринфы, Ефесы кӕнӕ Антиохийы (Сирийы). Зӕгъӕм, йӕ бон ӕй уыд ныффыссын н. э. 50–52 азтӕм ӕввахс Коринфы, афӕдз ӕмӕ дзы ӕрдӕг куы уыдис, уӕд, ӕмӕ йӕм цӕмӕй Галатийӕ уыцы хабӕрттӕ фӕхӕццӕ уыдаиккой, уый тыххӕй хъуамӕ рӕстӕг рацыдаид. Зын зӕгъӕн у, Ефесы йӕ кӕй ныффыстаид, уый дӕр, уымӕн ӕмӕ дзы йӕ дыккаг балцы рӕстӕг куы уыд, уӕд дзы бирӕ нӕ афӕстиат. Фӕлӕ уый фӕстӕ «иуцасдӕр... фӕци» Антиохийы (Сирийы), ӕвӕццӕгӕн, н. э. 52 азы сӕрды. Уыцы горӕт ӕмӕ Къаннӕг Азийы ’хсӕн бастдзинад кӕй уыд, уымӕ гӕсгӕ, ӕвӕццӕгӕн, уыцы рӕстӕг фехъуыста дзуттаг диныл хӕст адӕмы тыххӕй ӕмӕ уырдыгӕй ныффыста галатӕгтӕм (Ап. хъ. 18:23).
4 Галатӕгтӕм фыстӕджы Павелы тыххӕй фыст ис: «Нӕдӕр адӕмы уынаффӕмӕ гӕсгӕ сдӕн апостол, нӕдӕр мӕ адӕймаг сӕвӕрдта апостолӕй – мӕн апостолӕй сӕвӕрдтой Йесо Чырысти ӕмӕ нӕ Фыд, Хуыцау». Базонӕн ма дзы ис бирӕ хабӕрттӕ Павелы царды тыххӕй ӕмӕ апостолӕй куыд лӕггад кодта, уый тыххӕй дӕр. Уыдӕттӕ та ууыл дзурӕг сты, ӕмӕ Павел ӕмгуыст кодта иннӕ апостолтимӕ Иерусалимӕй ӕмӕ-иу йӕ бон уыд суанг апостол Петрӕн дӕр бауайдзӕф кӕнын (Гал. 1:1, 13–24; 2:1–14).
5 Цӕмӕй бӕрӕг у, Галатӕгтӕм фыстӕг кӕй у Хуыцауы фӕндӕй фыст ӕмӕ Библийы хай? Ацы фыстӕджы кой ис Иринейы, Александриаг Клименты, Тертуллианы ӕмӕ Оригены фыстыты. Уымӕй уӕлдай, Галатӕгтӕм чиныг ис иуӕй-иу ахсджиаг манускриптты, зӕгъӕм: Синайы, Александрийы, Ватиканы №1209, Ефремы ӕмӕ Безӕйы кодексты, стӕй Честер Биттийы папирусы № 2 (P46). Чиныг ма баст у Чырыстон Грекъаг Фыстыты иннӕ чингуытимӕ, стӕй дзы бирӕ скъуыддзӕгтӕ ис Дзуттаг Фыстытӕй дӕр.
6 Павел «Галатийы ӕмбырдтӕм» цы ахсджиаг ӕмӕ зӕрдӕмӕхъаргӕ фыстӕг ныффыста, уым фидар бӕлвырдгӕнӕнтӕ ӕрхаста: 1) ӕцӕгӕйдӕр апостол кӕй уыд, (апостол кӕй уыд, уый ныхмӕ дзырдтой, дзуттаг диныл фидар чи хӕцыд, уыдон); 2) адӕймаг рӕстгӕнӕгыл нымад кӕй у Чырыстийы фӕрцы, Моисейы Закъон кӕй ӕххӕст кӕны, уый фӕрцы нӕ, фӕлӕ, ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ чырыстӕтты сунӕт кӕнын кӕй нал хъуыд. Кӕд Павел йӕ фыстӕджытӕ арӕхдӕр кӕйдӕр ӕххуысӕй фыста (ома секретары), уӕд ацы фыстӕг та ныффыста «йӕхи къухӕй... стыр дамгъӕтӕй» (6:11). Чиныджы цы хабӕртты кой ис, уыдон Павелӕн дӕр ӕмӕ галатӕгтӕн дӕр тынг ахсджиаг уыдысты. Чиныг ӕргом здахы, Хуыцауы лӕггадгӕнджытӕ стыр аргъ кӕй кӕнынц, Йесо Чырыстийы фӕрцы сын цы сӕрибардзинад ис, уымӕ.
ЦЫ ПАЙДА У
14 Галатӕгтӕм чиныджы фыст ис, Павел карзӕй кӕй ӕфхӕрдта чырыстӕтты, стӕй ӕндӕр адӕмыхӕттытӕн кӕй райдыдта апостолӕй лӕггад кӕнын ӕмӕ алкӕддӕр цӕттӕ кӕй уыд ӕфсымӕрты сӕрыл рахӕцынмӕ (1:13–16, 23; 5:7–12). Павел фӕзминаг у хистӕр нӕлгоймӕгтӕн, зын фарстатӕ уайтагъддӕр кӕй скъуыддзаг кодта, стӕй зонындзинӕдты ӕмӕ Фыстады фӕрцы фидар ныхкъуырд кӕй лӕвӕрдта, мӕнг хъуыдытыл хӕст чи уыд, уыдонӕн (1:6–9; 3:1–6).
15 Павелы фыстӕг стыр ӕххуыс уыд Галатийы ӕмбырдтӕн, уымӕн ӕмӕ дзы бӕлвырд загъд уыд, ӕцӕг сӕрибар кӕй уыдысты Чырыстийы фӕрцы ӕмӕ хорз хабар чи зыгъуыммӕ кодта, уыдоны митӕ та хурмӕ калдта. Ирдӕй дзы ӕвдыст у, адӕймаг рӕстгӕнӕгыл нымад кӕй цӕуы уырнындзинады фӕрцы ӕмӕ йӕ фервӕзынӕн сунӕт кӕнын кӕй нӕ хъӕуы (2:16; 3:8; 5:6). Уый фӕрцы ӕмбырды иудзинад фидардӕр кодта. Моисейы Закъонӕй сӕрибар кӕй уыдысты, уый ууыл дзурӕг нӕ уыд, ӕмӕ ныр сӕ бон уыд сӕ зӕрдӕйы фӕндтыл цӕуын, уымӕн ӕмӕ уагӕвӕрд, «дӕхи куыд уарзыс, афтӕ уарз дӕ хионы дӕр», зӕгъгӕ, нырма йӕ тыхы уыд, ӕмӕ абон дӕр чырыстӕттӕн у ӕппӕты сӕйрагдӕр (5:14).
16 Павел йӕ фыстӕджы галатӕгтӕн рӕстдзинад хуыздӕр бамбарын кодта, уый тыххӕй-иу сын ӕрхаста зӕрдӕмӕхъаргӕ цӕвиттонтӕ Дзуттаг Фыстытӕй. Бамбарын кодта, Исайы 54:1–6 цы сылгоймаджы кой цӕуы, уый кӕй у «уӕларвон Иерусалим» ӕмӕ равдыста Агар ӕмӕ Сарӕйы хабары «фӕсномыг хъуыды», зӕгъгӕ, Хуыцауы зӕрдӕвӕрды бындартӕ ссӕрибар сты Чырыстийы фӕрцы ӕмӕ сӕ нал хъӕуы Закъон ӕххӕст кӕнын (Гал. 4:21–26; Райд. 16:1–4, 15; 21:1–3, 8–13). Чиныг ӕмбарын кӕны, Закъоны бадзырд Авраамы бадзырд кӕй нӕ фехӕлдта, фӕлӕ йӕ кӕй баххӕст кодта. Стӕй ма дзы амынд цӕуы, дыууӕ бадзырды ’хсӕн кӕй уыдис 430 азы, ӕмӕ уый та тынг ахсджиаг у Библийы цаутӕ куыд цыдысты, уый нымайынӕн (Гал. 3:17, 18, 23, 24). Ацы хабӕрттӕ нӕ рӕстӕгмӕ ӕрхӕццӕ сты, цӕмӕй абон чырыстӕтты уырнындзинад фидар кӕной.
17 Сӕйраджыдӕр та, Галатӕгтӕм фыстӕджы бӕлвырд ӕвдыст у, чи у Хуыцауы Паддзахады «байзӕддаг», пехуымпартӕ иууылдӕр афтӕ тынг кӕмӕ ӕнхъӕлмӕ кастысты, уый. «Афтӕ Хуыцау дӕр зӕрдӕ бавӕрдта Авраамӕн ӕмӕ йӕ байзӕддагӕн... ӕмӕ уый у Чырысти». Йесо Чырыстийыл чи баууӕнды ӕмӕ уый фӕрцы Хуыцауы фырттӕ чи свӕййы, уыдон дӕр нымад цӕуынц уыцы байзӕддагӕй. «Кӕд Чырыстийы стут, уӕд та ӕцӕгдӕр стут Авраамы байзӕддаг, ӕмӕ, Хуыцау Авраамӕн зӕрдӕ цӕмӕй бавӕрдта, уымӕ гӕсгӕ хорздзинӕдтӕй хай ис сымахӕн дӕр» (3:16, 29). Галатӕгтӕн цы хорз уынаффӕтӕ лӕвӕрд уыд, уымӕ хъуамӕ лӕмбынӕг хъусой Хуыцауы Паддзахады бындартӕ ӕмӕ семӕ ӕмгуыст чи кӕны, уыдон: фидар лӕууой, Чырысти сӕ цы сӕрибардзинады тыххӕй ссӕрибар кодта, уый фӕрцы; хорз цы у, уый аразгӕйӕ сӕ ныфс ма асӕтта, уымӕн ӕмӕ йӕ рӕстӕджы ӕркӕрддзысты тыллӕг, кӕд нӕ бафӕллайой, уӕд; цалынмӕ рӕстӕг ис, уӕдмӕ алкӕмӕн дӕр хорздзинад аразой, уӕлдайдӕр та, уырнындзинады фӕрцы иу бинонтау кӕимӕ сты, уыдонӕн (5:1; 6:9, 10).
18 Фӕстагмӕ ма Галатӕгтӕм чиныг фидарӕй фӕдзӕхсы: тӕригъӕдджын буары хъуыддӕгтӕ чи аразы, уыдон «Хуыцауы паддзахадмӕ нӕ бацӕудзысты». Цӕй уӕдӕ, не ’ппӕт дӕр бынтондӕр ныууадзӕм ацы дунейы ӕнӕгъдау митӕ ӕмӕ мауал хыл кӕнӕм, ӕмӕ нӕ зӕрдӕ ӕгасӕйдӕр саразӕм, цӕмӕй дарддӕр дӕр сыгъдӕг уды дыргъ хӕссӕм: «уарзондзинад, цин, фарн, бирӕфӕразондзинад, хӕларзӕрдӕдзинад, хорздзинад, уырнындзинад, фӕлмӕн удыхъӕд, хиуыл хӕцын» (5:19–23).