6-ӕм урок – Чырыстон Грекъаг Фыстыты текст
Грекъаг Фыстыты текстӕй къопитӕ куыд кодтой; куыд-иу ӕй рафыстой грекъаг ӕвзагмӕ ӕмӕ йӕ ӕндӕр ӕвзӕгтӕм куыд тӕлмац кодтой; цӕмӕ гӕсгӕ ис зӕгъӕн, нырыккон текст ӕууӕнчы аккаг кӕй у.
ФЫЦЦАГ чырыстӕтты алы рӕтты дӕр зыдтой, Иегъовӕйы фыст ныхасы ахуыргӕнджытӕ ӕмӕ парахатгӕнджытӕй. Уыдон сӕ зӕрдӕмӕ арф айстой, Йесо уӕларвмӕ ссӕуыны размӕ цы загъта, уый: «Сымах райсдзыстут тых, Сыгъдӕг Уд уыл куы ӕрцӕуа, ӕмӕ уыдзыстут Мӕнӕн ӕвдисӕнтӕ Иерусалимы ӕмӕ ӕппӕт Иудейы ӕмӕ Самарийы ӕмӕ суанг зӕххы кӕронмӕ» (Ис. 40:8; Ап. к. 1:8). Ӕмӕ Йесо куыд загъта, афтӕмӕй фыццаг 120 ахуыргӕнинагыл ӕрцыд сыгъдӕг уд, Хуыцауы архайгӕ тыхӕй схайджын сты. Уый уыди н. э. 33 азы Фӕдзайӕм бон. Уыцы бон ма Петр, бӕстон кӕй хъусын кодта, уымӕй бындур ӕрӕвӕрдта ног ахуырадон куыстӕн. Хорз хабар бирӕтӕ зӕрдиагӕй айстой ӕмӕ 3 мин адӕймагӕй фылдӕр ӕрбаиу ног чырыстон ӕмбырдмӕ (Ап. к. 2:14–42).
2 Йесо Чырыстийы ахуыргӕнинӕгтӕ зӕрдӕргъӕвдӕй бавнӕлдтой ахуырадон куыстмӕ,– ӕмӕ сын историйы дӕргъы ацы хъуыддаджы ӕмбал нӕ уыд. Куыдфӕстагмӕ сӕ хъуыддаг апарахат уӕды дунейы ӕппӕт къуымты дӕр (Кол. 1:23). О, Иегъовӕйы ацы иузӕрдион ӕвдисӕнтӕ сӕ къӕхтыл нӕ ауӕрстой ӕмӕ «фарн ӕмӕ хорздзинады» хабар хъусын кодтой хӕдзарӕй-хӕдзармӕ, сахарӕй-сахармӕ ӕмӕ бӕстӕйӕ-бӕстӕмӕ (Ром. 10:15). Уыцы фарны хабар уыди Чырыстийы ахӕстаргъ, райгасы ныфс ӕмӕ Хуыцауы зӕрдӕвӕрд Паддзахады тыххӕй (1 Кор. 15:1–3, 20–22, 50; Иак. 2:5). Ӕнӕуынгӕ хъуыддӕгты тыххӕй адӕмӕн уӕды онг ничи хъусын кодта. Йесойы нывонды бындурыл Иегъовӕйы Дунедарӕг Стыр Хуыцауыл чи банымадта, уыдонӕй бирӕтӕн уацамынд сси, «цӕстӕй цы нӕ уындӕуы, уый ӕргомгӕнӕг» хъуыддаг, ома уырнындзинад бӕлвырдгӕнӕг хъуыддаг (Дзут. 11:1; Ап. к. 4:24; 1 Тим. 1:14–17).
3 Ацы чырыстон лӕггадгӕнджытӕ – нӕлгоймӕгтӕ ӕмӕ сылгоймӕгтӕ – ӕнӕахуыр, талынг адӕм нӕ уыдысты. Сӕ бон уыди кӕсын ӕмӕ фыссын. Уыдон хорз зыдтой Сыгъдӕг Фыстад. Дунейы цы цӕуы, уымӕ сӕ хъус дардтой. Ахуыр уыдысты иу ранӕй иннӕ ранмӕ цӕуын. Мӕтыхӕй уӕлдай нӕ уыдысты – хорз хабар парахат кӕнынӕй сӕ ницавӕр цӕлхдуртӕ урӕдтой (Ап. к. 2:7–11, 41; Иоил 2:7–11, 25). Уыцы рӕстӕджы, нӕ эрӕйы I ӕнусы, уыдон хъусын кодтой, ныры адӕмы хуызӕн бирӕ цӕмӕйдӕрты чи уыд, ахӕм адӕмы ’хсӕн.
4 Фыццаг чырыстӕттӕ размӕдзыд уыдысты, ӕмӕ «царды дзырд» хъусын кӕныны хъуыддаджы хорз пайда кодтой, сӕ къухы Библийы тыхтӕттӕй цыдӕриддӕр ӕфтыд, уыдонӕй (Фил. 2:15, 16; 2 Тим. 4:13, НД). Уыдонӕй цыппарӕн, номхуындӕй та Матфей, Марк, Лука ӕмӕ Иоаннӕн, Иегъовӕ ныффыссын кодта «Йесо Чырыстийы Евангели» (Маркы 1:1; Матф. 1:1). Иннӕтӕн та, зӕгъӕм, Петр, Павел, Иоанн, Иаков ӕмӕ Иудӕйӕн, ныффыссын кодта фыстӕджытӕ (2 Пет. 3:15, 16). Аннӕтӕ та-иу уыцы сыгъдӕг фыстӕджытӕй кодтой къопитӕ (уыцы фыстӕджытӕ-иу нырма иу ӕмбырды кастысты, стӕй та иннӕйы, цӕмӕй, бонӕй-бонмӕ чи фылдӕр кодта, уыцы ӕмбырдтӕ бафидар уыдаиккой) (Кол. 4:16). Уымӕй уӕлдай ма «Иерусалимы апостолтӕ ӕмӕ хистӕртӕ» (НФ) Хуыцауы сыгъдӕг уды разамындӕй хастой чырыстон ахуырадыл баст уынаффӕтӕ, ӕмӕ уыдон дӕр фыст цыдысты, цӕмӕй сӕ фӕстӕдӕр пайда кодтаиккой. Ацы сӕйраг разамонӕг совет ма амындтӕ ӕрвыста, алы рӕтты цы ӕмбырдтӕ уыд, уыдонмӕ (Ап. к. 5:29–32; 15:2, 6, 22–29; 16:4). Фыстӕджытӕ ӕмбырдтӕм чырыстӕттӕ сӕхӕдӕг хӕццӕ кодтой.
5 Цӕмӕй Фыстад ӕнцондӕр парахат кӕнӕн уыдаид ӕмӕ дзы искӕцы бынат ссарӕн ӕнцондӕр уыдаид, уый тыххӕй фыццаг чырыстӕттӕ тыхтӕтты бӕсты райдыдтой пайда кӕнын кодекстӕй. Кодекс у нырыккон чиныджы хуызӕн. Хъӕугӕ бынат ссарынӕн йӕ сыфтӕ ӕнцон рафӕлдахӕн уыдысты, тыхтон та арӕх хъуыди тынг бирӕ ратух-батух кӕнын. Уымӕй уӕлдай, кодексы фӕрцы ныр уыдис гӕнӕн, канонмӕ цы фыстытӕ хаудысты, уыдон иумӕ бафидар кӕнын. Тыхтӕттӕй куы пайда кодтой, уӕд та-иу арӕх хицӕн тыхтӕтты ӕрцыдысты тыхт. Кодексӕй иууыл фыццаг райдыдтой пайда кӕнын чырыстӕттӕ. Зӕгъӕн ис, ӕмӕ йӕ мысгӕ дӕр уыдон ӕркодтой. Н. э. II ӕмӕ III ӕнусты чырыстон папирустӕн сӕ фылдӕр хуыд уыдысты кодексты. Ӕнӕуи фысджытӕ та ӕрмӕстдӕр уӕд сындӕггай райдыдтой пайда кӕнын кодексӕйa.
6 Койне (иумӕйаг грекъаг ӕвзаг). Грекъаг ӕвзаджы классикон дуг кӕй хонынц, уый ахаста н. э. агъоммӕ IX ӕнусӕй н. э. агъоммӕ IV ӕнусмӕ. Уый уыди аттикон ӕмӕ ионикон диалектты рӕстӕг. Растдӕр уыцы рӕстӕджы, сӕрмагондӕй та н. э. агъоммӕ V ӕмӕ IV ӕнусты, бирӕ грекъаг драматургтӕ, поэттӕ, оратортӕ, историктӕ, философтӕ ӕмӕ ахуыргӕндтӕ хуыздӕрӕй сӕ бон цы уыд, уый фӕлдыстой. Гомер, Геродот, Сократ, Платон ӕмӕ ӕндӕрты нӕмттӕ дӕрдтыл айхъуыстысты. Н. э. агъоммӕ иу-IV ӕнусӕй н. э. VI ӕнусмӕ ’ввахс рӕстӕг та уыд койнейы (иумӕйаг грекъаг ӕвзаджы) дуг. Ацы ӕвзаджы райрӕзтӕн фылдӕр фӕахъаз сты Македойнаг Александры стӕртӕ, уымӕн ӕмӕ йе ’фсӕддонтӕ уыдысты Грецийы алы къуымтӕй. Уыдон дзырдтой алыхуызон грекъаг диалекттыл, кӕрӕдзиимӕ схӕццӕ сты ӕмӕ сӕ равзӕрд иумӕйаг диалект – койне, ӕмӕ сси ӕппӕтиумӕйаг ӕвзаг. Александр Египет ӕмӕ Ази, стӕй Инди дӕр кӕй бацахста, уымӕ гӕсгӕ койне бирӕ адӕмты ’хсӕн ахӕлиу ӕмӕ бирӕ ӕнусты дӕргъы уыди ӕхсӕнадӕмон ӕвзаг. Септуагинтӕйы грекъаг ӕвзаг уыди, н. э. агъоммӕ III ӕмӕ II ӕнусты дӕргъы Александрийӕйы (Египет) цы койнейӕ пайда кодтой, уый.
7 Йесо ӕмӕ йӕ апостолты бонты Ромы империйы койне уыди ӕхсӕнадӕмон ӕвзаг. Уый бӕлвырд кӕны Библи йӕхӕдӕг дӕр. Йесойы хъӕдыл зӕгӕлтӕй куы ныххуыдтой, уӕд, йӕ сӕрмӕ цы фӕйнӕг уыд, ууыл хъуыди ныффыссын ӕрмӕст дзуттагау – иудейты ӕвзагыл – нӕ, фӕлӕ ма латинагау дӕр – уыцы бӕстӕйы паддзахадон ӕвзагыл, стӕй ма грекъагау дӕр. Грекъаг ӕвзагыл та Ромы, Александрийӕйы йе та Афинӕтӕн йӕхимидӕг куыд сӕрибарӕй дзырдтой, афтӕ сӕрибарӕй йыл дзырдтой Иерусалимы уынгты дӕр (Иоан. 19:19, 20; Ап. к. 6:1). Куыстыты 9:29 (НТ) ӕвдыст у, Павел хорз хабар Иерусалимы кӕй хъусын кодта, дзуттӕгтӕй грекъагау чи дзырдта, уыдонӕн. Уыцы рӕстӕджы койне уыди тынг ахадгӕ, удӕгас, хъӕздыг ӕвзаг. Бирӕтӕ йыл кӕй дзырдтой, уымӕ гӕсгӕ уый руаджы ӕнцон уыдис Иегъовӕйы Ныхас парахат кӕнын.
КУЫД-ИУ РАФЫСТОЙ ГРЕКЪАГ ТЕКСТ
8 Амӕйразмӕйы урокӕй мах базыдтам, Иегъовӕ йӕ ӕцӕгады дӕттӕ кӕй сӕмбырд кодта фыст ӕрмӕджыты «цъайы» – Дзуттаг Фыстыты текстты. Фӕлӕ цы зӕгъӕн ис, апостолтӕ ӕмӕ Йесо Чырыстийы иннӕ ахуыргӕнинӕгтӕ цы ныффыстой, уымӕй та? Уыцы Фыстытӕ дӕр нын афтӕ хорз бахъахъхъӕдтой? Грекъаг, стӕй ма ӕндӕр ӕвзӕгтыл цы бирӕ къухфыстытӕ ис, уыдон лӕмбынӕг равзаргӕйӕ фендзыстӕм, уый афтӕ кӕй у. Раздӕр ма куыд загъдӕуыд, афтӕмӕй Библийы каноны ацы хайы ис 27 чиныджы. Ӕркӕсӕм, ацы 27 чиныджы-иу куыд рафыстой, уымӕ ӕмӕ уӕд фендзыстӕм, райдианы грекъаг ӕвзагыл цы текст ныффыстой, уый абонмӕ куыд ӕрхӕццӕ.
9 Грекъаг къухфыстыты «суадон». Чырыстон Фыстыты канонмӕ цы 27 чиныджы бахауд, уыдон фыст ӕрцыдысты уӕды рӕстӕджы иумӕйаг грекъаг ӕвзагыл. Фӕлӕ, ӕвӕццӕгӕн, Матфейы чиныг сӕрысуангӕй фыст ӕрцыд рагон дзуттаг ӕвзагыл, цӕмӕй йӕ дзуттӕгтӕ ӕмбӕрстаиккой. Библи тӕлмацгӕнӕг Иероним дӕр (царди IV ӕнусы) уый бӕлвырд кӕны, зӕгъгӕ, уыцы чиныг фӕстӕдӕр грекъаг ӕвзагмӕ ӕрцыд тӕлмац. Ӕвӕццӕгӕн ӕй тӕлмац дӕр Матфей йӕхӕдӕг ракодта – Ромы паддзахадон кусӕг, хъалонисӕг кӕй уыд, уымӕ гӕсгӕ дзуттаг, латинаг ӕмӕ грекъагау ӕнӕмӕнгдӕр зыдтаид (Маркы 2:14–17).
10 Библийы иннӕ чырыстон фысджытӕ Марк, Лука, Иоанн, Павел, Петр, Иаков ӕмӕ Иудӕ се ’ппӕт дӕр фыстой койнейыл, фыццаг ӕнусы чырыстӕттӕ дӕр ӕмӕ иннӕ адӕмӕн дӕр сӕ фылдӕр кӕй ӕмбӕрстой, уыцы иумӕйаг, удӕгас ӕвзагыл. Фыстыты фӕстаг хай ныффыста Иоанн, н. э. 98 азмӕ ’ввахс. Бӕрӕг куыд у, афтӕмӕй уыцы фысджытӕ сӕхӕдӕг койнейыл цы 27 къухфысты ныффыстой, уыдонӕй абоны онг иу дӕр не ’рхӕццӕ. Фӕлӕ уыцы «суадонӕй», ома уыцы фыццаг къухфыстытӕй махмӕ цы къопитӕ, къопиты ӕндӕр къопитӕ ӕмӕ къорд къопийы ӕрхӕццӕ, уыдонӕй Чырыстон Грекъаг Фыстыты къухфыстыты стыр «цъай» скодтой.
11 13 минӕй фылдӕр къухфысты «цъай». Канонмӕ цы 27 чиныджы хауы, уыдоны къухфыстыты къопитӕй абон тынг бирӕ ис. Иуӕй-иуты дзы ис Фыстыты стыр хӕйттӕ, иннӕты та ӕрмӕст скъуыддзӕгтӕ. Иу сфысты бӕрӕггӕнӕнтӕм гӕсгӕ, фыццаг грекъаг ӕвзагыл чи ’рцыд фыст, ахӕм къухфыстытӕ 5 минӕй фылдӕр сты. Уыимӕ ма, 8 минӕй фылдӕр къухфысты ис ӕндӕр ӕвзӕгтыл. Иууыл иумӕ та сты 13 мин къухфысты. Н. э. агъоммӕ II ӕнусӕй н. э. XVI ӕнусы онг кӕй фыстой, уыцы къухфыстытӕ се ’ппӕт дӕр стыр ӕххуыс бакодтой ӕцӕг, фыццаг текст сбӕлвырд кӕнынӕн. Ацы къухфыстытӕй ӕппӕты рагондӕр у Иоанны Евангелийы папирусы скъуыддзаг, ныр ис Джон Райленды чиныгдоны Манчестеры (Англис). Йӕ номыр у (P52), фыст ӕрцыд н. э. II ӕнусы фыццаг ӕмбисы, 125 азмӕ ’ввахсb. Уӕдӕ ацы къопи скодтой, къухфыстӕн йӕхи куы ныффыстой, уымӕй ӕрмӕстдӕр 25 азы фӕстӕ кӕнӕ уымӕ ’ввахс. Классиктӕн сӕ куыстытӕ цы къухфыстытӕй бӕлвырд кӕнынц, уыдон армыдзаг йеддӕмӕ не сты ӕмӕ уыцы къопитӕй тынг стӕмтӕ ӕрцыдысты арӕзт, автор йӕхӕдӕг текст куы ныффыста, уымӕй ӕрмӕстдӕр цалдӕр ӕнусы фӕстӕ. Ӕмӕ уыдӕттыл куы ахъуыды кӕнӕм, уӕд бамбардзыстӕм, Чырыстон Грекъаг Фыстыты текст раст кӕй у, уымӕн куыд бирӕ бӕлвырдгӕнӕнтӕ ис.
12 Папирустӕ. Септуагинтӕйы фыццаг къопитау Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ дӕр фыст ӕрцыдысты папирусыл. Библийы къухфыстытӕ папирусыл фыстой суанг н. э. IV ӕнусы онг. Библийы фысджытӕ ма ӕвӕццӕгӕн папирусӕй пайда кодтой, чырыстон ӕмбырдтӕм фыстӕджытӕ куы ’рвыстой, уӕд дӕр.
13 Папирусыл фыст къухфыстытӕй тынг бирӕ уыдис Файюмы провинцийы, Египеты. XIX ӕнусы кӕрон Фыстады папирустӕй цасдӕр ссардтой. Нӕ рӕстӕджы цы къухфыстытӕ ссардӕуыд, уыдонӕй иу ахсджиаг ссарӕггаджы тыххӕй фехъусынчындӕуыд 1931 азы. Уыди дзы 11 кодексы хӕйттӕ. Уыцы хӕйтты уыди Дзуттаг Фыстытӕй 8 хицӕн чиныджы скъуыддзӕгтӕ ӕмӕ Чырыстон Грекъаг Фыстытӕй 15 чиныджы – иууылдӕр грекъаг ӕвзагыл. Ацы папирустӕ фыст ӕрцыдаиккой н. э. II–IV ӕнусты ’хсӕн. Сӕ фылдӕр абон сты Честер Биттийы ӕмбырдгонды, сӕ номыртӕ сты P45, P46 ӕмӕ P47 (латинаг нысан «P» амоны «папирус»).
14 Папирусты ӕндӕр диссаджы ӕмбырдгонд рауагътой Женевӕйы (Швейцари), 1956–1961 азты. Зонынц ӕй куыд Бодмеры Папирустӕ, ис дзы дыууӕ Евангелийы рагондӕр тексттӕ (P66 ӕмӕ P75), фыст ӕрцыдаиккой н. э. III ӕнусы райдианы. 20-ӕм фарсыл таблицӕйы ис Дзуттаг ӕмӕ Чырыстон Грекъаг Фыстыты ӕппӕты ахсджиагдӕр рагон папирустӕй иуӕй-иутӕ. Фӕстаг цӕджындзӕджы амынд цӕуы, «Сыгъдӕг Фыстады Ног дунейы тӕлмац» (англ.) саразынӕн ацы папирустӕ кӕм баххуыс кодтой, уымӕ. Уый ӕвдыст у, уыцы стихтӕм «Ног дунейы тӕлмац»-ы цы фиппаинӕгтӕ ис, уым.
15 Ацы папирустӕ кӕй ссардтой, уымӕй бӕлвырд кӕны, Библийы канон тынг раджы кӕй сфидарчындӕуыд, уый. Честер Биттийы Папирусты цы дыууӕ кодексы ис – иуы иумӕ хуыд сты цыппар Евангелийы хӕйттӕ ӕмӕ Куыстытӕ (P45) ӕмӕ иннӕйы та сты Павелы 14 фыстӕгӕй 9 – уыдонӕй бӕрӕг у, Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ кӕй сӕмбырд кодтой, апостолтӕ куы амардысты, уый хӕдфӕстӕ. Цӕмӕй уыцы кодекстӕ дӕрдтыл апарахат уыдаиккой ӕмӕ Египетмӕ дӕр ныххӕццӕ уыдаиккой, уымӕн хъуыди рӕстӕг, ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ ацы Фыстытӕ, цы хуызы сты, ахӕм хуызы ӕмбырд ӕрцыдысты ӕппынфӕстаг н. э. II ӕнусы. Афтӕмӕй, Чырыстон Грекъаг Фыстыты канон, ома ӕнӕхъӕн Библийы канон, н. э. II ӕнусы кӕронмӕ кӕй сфидар, уый дзырддаг нал уыд.
16 Пергаменттӕ. Фӕндзӕм урокӕй куыд базыдтам, афтӕмӕй н. э. IV ӕнусмӕ ’ввахс къухфыстытӕ аразынӕн райдыдтой пайда кӕнын папирусӕй бирӕ фидардӕр ӕрмӕгӕй – пергаментӕй. Пергамент арӕзтой рӕуӕды, фысы йе та сӕгъы хорз над ӕмӕ ӕууӕрст цармӕй. Абон нӕм Библийы ахсджиаг къухфыстытӕй чи ис, уыдонӕй иуӕй-иутӕ фыст сты пергаментыл. Ныридӕгӕн мах ӕрдзырдтам Дзуттаг Фыстыты пергамент къухфыстытыл. 21 фарсыл таблицӕйы ис, Чырыстон Грекъаг ӕмӕ Дзуттаг Фыстыты пергамент къухфыстытӕй ӕппӕты ахсджиагдӕртӕй иуӕй-иутӕ. Грекъаг Фыстытӕ дзы цы пергаменттыл сты, уыдон фыст ӕрцыдысты стыр дамгъӕтӕй ӕмӕ сӕ хонынц унциалон къухфыстытӕ. Иу чиныджы дзырдӕуы Чырыстон Грекъаг Фыстытӕн 274 унциалон къухфыстыл, фыст ӕрцыдысты н. э. IV ӕнусӕй н. э. X ӕнусы онг («New Bible Dictionary»). Ис ма 5 минӕй фылдӕр зулфыст къухфысты (хонынц ма сӕ минускул къухфыстытӕ), арӕзт ӕрцыдысты гыццыл дамгъӕтӕйc. Ацы пергамент къухфыстытӕ кодтой н. э. IX ӕнусӕй, цалынмӕ мыхуыр кӕнын нӕ базыдтой, уӕдмӕ. Унциалон къухфыстытӕ рагон ӕмӕ, ӕмткӕй райсгӕйӕ, раст кӕй сты, уымӕ гӕсгӕ сӕ «Ног дунейы тӕлмац»-ы Комитет тынг пайда кодта, цӕмӕй грекъаг текст раст ратӕлмац кодтаиккой. Уый бӕрӕг у таблицӕйӕ «Ӕппӕты ахсджиагдӕр пергаменттӕй иуӕй-иутӕ».
ТЕКСТУАЛОН КРИТИКӔ ӔМӔ ГРЕКЪАГ ТЕКСТ ФӔБӔЛВЫРДДӔР КӔНЫН
17 Роттердамаг Эразмы текст. Бирӕ рӕстӕг чи ахаста, уыцы Астӕуккаг ӕнусты дӕргъы, фыццаг бынаты латинаг ӕвзаг куы уыд ӕмӕ Ныгуылӕн Европӕ ромаг-католикон аргъуаны дӕлбар куы уыдис, уӕд ахуыр ӕмӕ зонындзинад раууатмӕ ӕрцыдысты. Фӕлӕ XV ӕнусы европӕйӕгтӕ ӕмбырдон шрифтӕй мыхуыр кӕнын куы ӕрымысыдысты ӕмӕ XVI ӕнусы райдианы Реформаци куы райдыдта, уӕд фылдӕр сӕрибардзинад фӕзынд ӕмӕ ногӕй хъусдард здӕхт ӕрцыд грекъаг ӕвзагмӕ. Ацы рӕстӕджы, адӕм та ногӕй сӕ хъус ахуырмӕ куы аздӕхтой, уӕд зындгонд голландиаг ахуыргонд Роттердамаг Эразм фыццаг хатт рауагъта «Ног Фӕдзӕхст» грекъаг ӕвзагыл. Ацы текст бацӕттӕ кӕнынӕн-иу уый лӕмбынӕг абарста цалдӕр къухфысты ӕмӕ-иу фӕнысан кодта, фыццаг къухфысты чи ӕмбӕлд, ахӕм дзырдтӕ. Фиппаинӕгты-иу бацамыдта, уыцы ран ӕндӕр къухфыстыты та цы фыстӕуы, уый. Ацы фыццаг рауагъд мыхуыры рацыд 1516 азы Базелы (Швейцарийы), Германы Реформаци куы райдыдта, уымӕй иу аз раздӕр. Фыццаг рауагъды уыди бирӕ рӕдыдтытӕ, фӕлӕ текст бирӕ фӕхуыздӕр 1519, 1522, 1527 ӕмӕ 1535 азты мыхуыр рауӕгъдтыты. Эразм цӕмӕй йӕ сӕйраг текст бацӕттӕ кодтаид, уый тыххӕй йӕм абарынӕн уыди ӕрмӕстдӕр цалдӕр зулфыст къухфысты.
18 Роттердамаг Эразмы фӕбӕлвырддӕргонд грекъаг текст райстой бындурӕн, цӕмӕй ӕндӕр скӕсӕн-европӕйаг ӕвзӕгтӕм хуыздӕр тӕлмацтӕ скодтаиккой. Уый фӕрцы скодтой, латинаг Вульгатӕйӕ кӕй раивтой, уыдонӕй хуыздӕр чи уыд, ахӕм тӕлмацтӕ. Эразмы текстӕй фыццаг спайда кодта Мартин Лютер, уый Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ немыцаг ӕвзагмӕ ратӕлмац кодта 1522 азы. Уый фӕстӕ, карз фӕдылзылд ӕййафгӕйӕ, Эразмы текст англисаг ӕвзагмӕ тӕлмац кӕнын райдыдта Уильям Тиндал ӕмӕ йӕ фӕци 1525 азы, Европӕмӕ куы алыгъд, уӕд. Антонио Бручоли Эразмы текст италиаг ӕвзагмӕ раивта 1530 азы. Эразмы тексты фӕзындӕй райдыдта текстуалон критикӕйы дуг. Текстуалон критикӕ у, Библийы текст фыццаг цы хуызы уыди, ахӕм хуыз ын раттын.
19 Сӕртӕ ӕмӕ стихтыл дих кӕнын. XIV ӕнусы Парижы царди мыхуыргӕнӕг ӕмӕ редактор Робер Этьенн, кӕнӕ Стефан. Редактор кӕй уыд, уымӕ гӕсгӕ федта, цавӕрдӕр бынат ссарынӕн куыд хорз у сӕртӕ ӕмӕ стихты системӕ, ӕмӕ дзы спайда кодта йӕ грекъаг-латинаг «Ног Фӕдзӕхст»-ы, рауагъта йӕ 1551 азы. Дзуттаг Фыстытӕ стихтыл дих кӕнын фыццаг райдыдтой масореттӕ, фӕлӕ ӕрмӕстдӕр Стефаны Библийы французаг ӕвзагыл (1533) фыццаг хатт ӕнӕхъӕн Библи адих кодтой стихтыл. Ахӕм ӕгъдауыл рауагътой, уый фӕстӕ англисаг ӕвзагыл цы Библитӕ цыди, уыдон, ӕмӕ ма уый фӕрцы сарӕзтой Библийы дзырдты амонӕнтӕ дӕр, иу дзы сарӕзта Александр Круден 1737 азы. Англисаг Библийӕн (хицауады барлӕвӕрдӕй уагъд тӕлмацӕн) та сарӕзтой дыууӕ ӕххӕст дзырдтӕ амонӕны – иу дзы сарӕзта Роберт Янг, мыхуыры рацыд Эдинбургы 1873 азы, иннӕ та Джеймс Стронг, рацыди Нью-Йоркы 1894 азы.
20 «Текстус рецептус» (Textus Receptus). Стефан ма ныммыхуыр кодта грекъаг «Ног Фӕдзӕхст»-ы цалдӕр ӕндӕр рауагъды дӕр. Уыдон сӕйраджыдӕр арӕзт уыдысты Эразмы тексты бындурыл, хаст сӕм уыд барастгӕнинӕгтӕ Комплютенаг Полиглоттӕмӕ гӕсгӕ (1522) ӕмӕ цалдӕр ӕнусы размӕ цы къухфыстытӕ сарӕзтой, уыдонӕй 15 зулфыст къухфысты бындурыл. Стефаны грекъаг тексты (1550) ӕртыккаг рауагъд райдыдтой хонын «текстус рецептус» (латинагау «алчидӕр разы кӕуыл у, ахӕм текст»), ӕмӕ уый бындурыл арӕзт цыдысты, XVI ӕнусы англисаг ӕвзагмӕ цыдӕриддӕр тӕлмацтӕ кодтой, уыдон, стӕй ма «Паддзах Яковы Библи» дӕр (1611).
21 Грекъаг текст куыд фӕбӕлвырддӕр кодтой. Фӕстӕдӕр грекъаг ӕвзаг иртасджытӕ рауагътой бирӕ бӕлвырддӕр тексттӕ. Иууыл диссагдӕр та уыд, Дж. Дж. Грисбах кӕй рауагъта, уыцы текст. Уый бакуыста, XVIII ӕнусы кӕронмӕ ахуыргӕндты къухы цы сӕдӕгай грекъаг къухфыстытӕ уыд, уыдоныл. Грисбахы ӕнӕхъӕн грекъаг тексты ӕппӕты хуыздӕр рауагъд мыхуыры рацыд 1796–1806 азты. Ацы тексты бындурыл Шарп йӕ тӕлмац скодта англисаг ӕвзагмӕ (1840), афтӕ ма дзы спайда кодтой «Эмфэтик Дайаглотт»-ы дӕр, фыццаг хатт ӕнӕхъӕнӕй рацыд 1864 азы. Иннӕ ӕвӕджиауы тексттӕ рауагътой Константин фон Тишендорф (1872) ӕмӕ Герман фон Зоден (1910). Зодены тексты бындурыл арӕзт ӕрцыд Моффаты англисаг тӕлмац (1913).
22 Весткотт ӕмӕ Хорты текст. 1881 азы Кембриджы университеты ахуыргӕндтӕ Брук Весткотт ӕмӕ Фентон Хорт сарӕзтой сӕйраг грекъаг текст, ӕмӕ уыцы текст тынг бирӕты зӕрдӕмӕ фӕцыд, райдыдтой дзы пайда кӕнын. Уыцы аз ма ацы текстӕй спайда кодта Бритайнаг Бӕрӕггӕнӕг комитет, Ног Фӕдзӕхсты барастгонд текст куы цӕттӕ кодта, уӕд (Весткотт ӕмӕ Хорт уыдысты уыцы комитеты уӕнгтӕ). «Ног дунейы тӕлмац»-ы Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ англисаг ӕвзагмӕ куы ивтой, уӕд сӕйраджыдӕр ацы текстӕй пайда кодтой. Ацы текст ма бындурӕн райстой ӕндӕр тӕлмацтӕн дӕр (сты англисаг ӕвзагыл): «The Emphasised Bible», «American Standard Version», «An American Translation» (Смит–Гудспид), ӕмӕ «Revised Standard Version». Фӕстаг тӕлмацӕн ма пайда кодтой Нестлейы текстӕй дӕр.
23 «Ног дунейы тӕлмац»-ы комитет ма текстытӕ абарынӕн пайда кодта Нестлейы грекъаг текстӕй дӕр (18 рауагъд, 1948). Комитет ма ноджыдӕр каст католикон иезуитты ахуыргӕндтӕ Хосе М. Бовер (1943) ӕмӕ Августин Меркы тексттӕм (1948). 1984 азы «Библи фиппаинӕгтимӕ»-йы (англ.) фиппаинӕгтӕ бараст кӕнынӕн та кастысты Библийы Иугонд Ӕхсӕнадты текст (1975) ӕмӕ Нестле-Аланды текстмӕd.
24 Грекъаг текстӕй фыццаг тӕлмацтӕ. Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ иртасынӕн ма абон грекъаг къухфыстытӕй дарддӕр ис тынг бирӕ тӕлмацтӕ ӕндӕр ӕвзӕгтӕм. Рагон латинаг тӕлмацтӕ 50 къухфыстӕй (скъуыддзагӕй) фылдӕр сты ӕмӕ Иеронимы Латинаг Вульгатӕйӕн та ис мингай къухфыстытӕ. «Ног дунейы тӕлмац»-ы Комитет уыдонӕй куыд пайда кодта, афтӕ ма пайда кодта коптаг, сомихаг ӕмӕ сириаг тӕлмацтӕй дӕрe.
25 XIV ӕнусӕй абоны онг Грекъаг Фыстытӕ тӕлмац кодтой дзуттаг ӕвзагмӕ. Уыдонмӕ хъус уымӕн хъӕуы ӕрдарын, ӕмӕ сӕ кӕцыдӕрты Чырыстон Фыстыты Хуыцауы ном фӕстӕмӕ, кӕм уыди, уым ныффыстой. «Ног дунейы тӕлмацы фиппаинӕгтимӕ»-йы (англ.) бирӕ рӕтты амынд цӕуы ацы дзуттаг тӕлмацтӕм – амоны сӕм нысан «J» нымӕцимӕ. Уый фӕдыл фылдӕр ӕрмӕг ссарӕн ис «Сыгъдӕг Фыстады Ног дунейы тӕлмац фиппаинӕгтимӕ»-йы разныхасы, 9, 10 фӕрстӕ, ӕмӕ уӕлӕмхасӕн 1D, «Хуыцауы ном Чырыстон Грекъаг Фыстыты», англисаг ӕвзагыл (bi-2-U, 1 уӕлӕмхасӕн, 1433 ф.).
КЪУХФЫСТЫТЫ ТЕКСТТЫ ХИЦӔНДЗИНӔДТӔ ӔМӔ СӔ НЫСАНИУӔГ
26 Чырыстон Грекъаг Фыстытӕн цы 13 мин къухфыстӕй фылдӕр ис, уыдонӕй бирӕтӕн сӕ текст цӕмӕйдӕрты хицӕн кӕны. Грекъаг ӕвзагыл цы 5 мин къухфысты ис, ӕрмӕст уыдоны мидӕг дӕр ис бирӕ ахӕм хицӕндзинӕдтӕ. Диссаг нӕу, рагон къухфыстытӕй арӕзт къопитӕй алкӕцыйы дӕр рафысджытӕ рӕдыдтытӕ кӕй ӕруагътой. Ацы рагон къухфыстытӕй-иу искӕцы искуыдӕм куы арвыстой, уӕд-иу дзы уым цы къопитӕ кодтой, уыдоны-иу ацы рӕдыдтытӕ фӕлхат цыдысты ӕмӕ-иу уыцы къухфыстыты хай систы. Афтӕмӕй фӕзынд ӕмхуызон къухфыстыты къордтӕ. Уӕдӕ рафысджытӕ фысгӕ-фыссын мингай рӕдыдтытӕ кӕй ӕруагътой, уымӕ ӕнцад кӕсӕн ис? Текст раффыссынмӕ уӕлӕнгай цӕстӕй кӕй кастӕуыд, уый ууыл дзурӕг нӕу? Ницы хуызы!
27 Фентон Хорт, Весткотт ӕмӕ Хорты текст чи сарӕзта, уыдонӕй иу ныффыста: «Ног Фӕдзӕхсты дзырдтӕн сӕ фылдӕр хаймӕ ницы аипп ӕрхӕссӕн ис, уымӕн ӕмӕ ӕндӕр ӕмӕ ӕндӕр къухфыстыты иухуызон фыст сты. [...] Лыстӕг хицӕндзинӕдтӕ иуварс куы айсӕм, уӕд ма дызӕрдыггаг цы дзырдтӕ уой, уыдон Ног Фӕдзӕхсты текстӕн йӕ иу минӕм хай дӕр зынтӕй уыдзысты»f.
28 Грекъаг текст цас раст у, уый куыд ис сбӕлвырд кӕнӕн. Уӕдӕ нӕм ӕнусты сӕрты чи ӕрхӕццӕ, уыцы текст ӕцӕг ӕмӕ ӕууӕнчы аккаг у ӕви нӕ, уый тыххӕй бӕвырдӕй цы ис зӕгъӕн? Фӕстаг рӕстӕджы ссардӕуыд бирӕ рагон къухфыстытӕ, уыдонӕй ӕппӕты рагондӕр фыст ӕрцыд н. э. 125 азмӕ ’ввахс – апостол Иоанны мӕлӕтӕй ӕрмӕстдӕр иу-25 азы фӕстӕдӕр (Иоанн амард н. э. 100 азмӕ ’ввахс). Уыцы къухфыстытӕ сты фидар бӕлвырдгӕнӕн, абон нӕм цы грекъаг текст ис, уый ӕууӕнчы аккаг кӕй у, уымӕн. Бафиппаинаг у, уый фӕдыл Бритайнаг музейы раздӕры директор ӕмӕ чиныгдонгӕс сэр Фредерик Кеньон цы загъта, уый:
29 «Фысджытӕ сӕ къухфыстытӕ кӕд ныффыстой, ӕмӕ уыцы къухфыстытӕн сӕ иууыл рагондӕр къопитӕ кӕцы азмӕ хаст цӕуынц, уый куы абарӕм, уӕд фендзыстӕм, се ’хсӕн афтӕ гыццыл рӕстӕг кӕй ис, ӕмӕ рӕгъмӕ хӕссинаг дӕр нӕу. Ӕмӕ ныр, Фыстытӕ нӕм, фыццаг куыд фыст уыдысты, ахӕм хуызы кӕй ӕрхӕццӕ сты, ууыл дызӕрдыг кӕнынӕн бындур нал ис. Ног Фӕдзӕхсты чингуытӕ ӕууӕнчы аккаг ӕмӕ, ӕмткӕй райсгӕйӕ, раст кӕй сты, уый сбӕрӕг. Фӕлӕ текст ӕмткӕй райсгӕйӕ раст уа, уый иу хъуыддаг у, ӕмӕ лыстӕг хабӕртты дырыс уа, уый та – ӕндӕр хъуыддаг»g.
30 «Лыстӕг хабӕртты дырыс», зӕгъгӕ, уый фӕдыл хорз загъта Хорт, йӕ ныхӕстӕ хаст сты 27 абзацы. Лыстӕг хабӕрттӕ бараст кӕныныл кусынц текстрастгӕнджытӕ, ӕмӕ дзы уӕвгӕдӕр бирӕ цыдӕртӕ бараст кодтой. Растдӕр уый тыххӕй Весткотт ӕмӕ Хорты грекъаг текст бирӕтӕ нымайынц тынг хорз куыстыл. «Ног дунейы тӕлмац»-ы Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ дӕр бындуриуӕг кӕнынц ацы текстыл. Уымӕ гӕсгӕ йӕ кӕсджытӕн сӕ бон у кӕсын, грекъаг къухфыстыты хъӕздыг «цъайы» фӕрцы нӕм растӕй чи ӕрхӕццӕ, уыцы ӕууӕнкджын дзырд – «Хуыцауы дзырд» (1 Пет. 1:24, 25).
31 Ӕркӕсын ма хъӕуы, сэр Фредерик Кеньон йӕ чиныджы «Библи ӕмӕ рагон къухфыстытӕ» цы загъта, уымӕ дӕр: «Ӕхсызгон у, уый, ӕмӕ Ног Фӕдзӕхсты текст ӕмткӕй райсгӕйӕ ӕууӕнчы аккаг кӕй у. Уый, зӕгъӕн куыд нӕй, афтӕ бӕлвырд кӕны, нӕ рӕстӕджы цы ӕрмӕджытӕ ссардӕуыд, уыдонӕй: сӕ фӕрцы зынгӕ фӕкъаддӕр, фысджытӕ сӕхӕдӕг цы тексттӕ ныффыстой ӕмӕ махмӕ чи ’рхӕццӕ, уыцы фыццаг къопиты ’хсӕн цы рӕстӕг ис, уый. Афтӕ ма сбӕлвырд ис уый дӕр, ӕмӕ, кӕд къухфыстыты цавӕрдӕр хицӕндзинӕдтӕ ис (уыдон дӕр, ӕвӕдза, цымыдисаг сты), уӕддӕр уый тыххӕй чырыстон дины сӕйраг ахуырӕдтӕ кӕй нӕ ивынц» («Our Bible and the Ancient Manuscripts», 1962 аз, 249 ф., англ.). Ацы брошюрӕйы 17-ӕм фарсыл схемӕйы, «„Ног дунейы тӕлмац“-ӕн цы тексттӕй пайда кодтой. Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ», зӕгъгӕ, цы къухфыстытӕм амындӕуы, уыдонӕй иууылдӕр спайда кодтой, цӕмӕй англисаг текст раст тӕлмац ӕрцыдаид. Фиппаинӕгты цы ӕрмӕджытӕм амындӕуы, уыдон дӕр уыцы куыстӕн стыр ахъаз фесты. «Ног дунейы тӕлмац»-ы Комитет пайда кодта, ӕнусты дӕргъы Библи иртасджытӕ хуыздӕрӕй цы сарӕзтой, уымӕй. Ӕмӕ фидарӕй зонӕм, абон цы Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ кӕсӕм, уыдон ӕцӕгдӕр кӕй сты, Йесо Чырыстийы ахуыргӕнинӕгтӕ Хуыцауы фӕндӕй кӕй ныффыстой, уыцы «раст ахуырады хуызӕг». Цӕй уӕдӕ алкӕддӕр ӕнувыдӕй хӕцӕм ацы ӕвӕджиауы ахуырады хуызӕгыл! (2 Тим. 1:13).
32 Фӕстаг дыууӕ урочы мах ӕрныхас кодтам Сыгъдӕг Фыстады текст ӕмӕ йӕ къухфыстытыл. Афтӕ лӕмбынӕг ӕвзарын сӕ цӕмӕн хъӕуы? Цӕмӕй бӕрӕг-бӕлвырд фенӕм, Дзуттаг ӕмӕ Грекъаг Фыстыты тексттӕ ӕмткӕй райсгӕйӕ кӕй сты, Иегъовӕ рагзаманты иузӕрдион нӕлгоймӕгтӕн кӕй ныффыссын кодта, уыцы тексты хуызӕн. Уыцы фыццаг фысджытӕм хӕццӕ кодта Хуыцауы сыгъдӕг уд. Рафысджытӕ та, кӕд дӕсны уыдысты, уӕддӕр сӕм Хуыцауы сыгъдӕг уд нӕ хӕццӕ кодта (Пс. 44:1; 2 Пет. 1:20, 21; 3:16). Уӕдӕ Фыстыты текст сӕрысуангӕй цы хуызӕн уыди,– ӕцӕгады дӕтты Стыр Суадон Иегъовӕ нын ӕй цы хуызы ратта, уый раст сбӕлвырд кӕнынӕн хъуыди лӕмбынӕг раиртасын тынг бирӕ къухфыстыты къопитӕ. Куыд бузныг стӕм Иегъовӕйӕ йӕ диссаджы лӕвар, йӕ Ныхасы тыххӕй, ӕмӕ дзы йӕ Паддзахады тыххӕй цы уӕнгроггӕнӕн хабар ис, уый тыххӕй!
[Фиппаинӕгтӕ]
b «Фыстады ӕмбарынад», 1 т., 323 ф., англ.; «New Bible Dictionary», 2 рауагъд, 1986 аз, Дж. Д. Дуглас, 1187 ф., англ.
c «New Bible Dictionary», 2 рауагъд, 1187 ф., англ.
d «The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures», 1985 аз, 8, 9 ф., англ.
e Кӕс «Библи фиппаинӕгтимӕ»-йы (англ.) фиппаинӕгтӕ Лукайы 24:40; Иоанны 5:4; Куыстыты 19:23; 27:37 ӕмӕ Раргомады 3:16.
f «The New Testament in the Original Greek», 1974 аз, 1 т., 561 ф., англ.
g «The Bible and Archaeology», 1940 аз, 288, 289 фф., англ.