Say Biblia—Kasin Salita na Dios Odino Too?
Kapitulo 11
Say Interamentin Impantutunosan na Biblia
Isipen pa so sakey a libraria na 66 libron insulat na ngalngali 40 nanduruman totoo ed loob na masulok a 1,600 taon. Taloran lenguahe so inusar na sarayan managsulat a nanayam ed dakel a daldalin. Amin na saray managsulat so walaan na nanduruman personalidad, abilidad, tan nanlapuan. Balet sanen diad kaunoran et impantitipon iray libron insulat da, linmetaw a diad peteg et say atibukel so saksakey a baleg a libron mangiyaarap na saksakey a manunan tema manlapud gapo anggad sampot. Saya so mairap ya isipen, agta ontan? Ingen, say Biblia so onyan nengneng na libraria.
1. (Ilaktip so introduksion.) Anton makapakelaw ya impantunosan so mamaneknek a say Biblia so impuyan na Dios?
1 Anggapo so matuan estudyanten agnasagyat ed katuaan a say Biblia, anggaman sakey a koleksyon na nanduruman libro, so sakey a nankakasakey a palapagan. Manlapud gapo ya anggad sampot et nankakasakey itan lapud iyaalibansa to so alenleneg a Dios a walaan na agbalot manguman iran kalidad, tan amin iray libro to so manitibukel na sakey a matalonan tema. Sayan interamentin impantunosan so mabiskeg ya ebidensyan say Biblia so diad peteg et Salita na Dios.
2, 3. Anton propesiyan nibesngaw ed Eden so angiter na letnegan na ilalo, tan antoran sirkumstansya so angipaarap ed impangibesngaw ed sayan propesiya?
2 Say manunan tema na Biblia so niparungtal ed sankaunaan iran kapitulo na mismon ununan libro to, say Genesis. Diman, nabasa tayo a say inmunan atateng tayo, si Adan tan si Eva so apalsan ayadyari tan impasen ed sakey a paraison tanamanan, say Eden. Anggaman kuan, si Eva so inasinggeran na sakey ya uleg ya anuppiat ed inkasusto na saray ganggan na Dios tan pinalikdo to ed panamegley na masilib iran tila ya angipaarap ed kurang na kasalanan. Sikato so tinumbok nen Adan tan tinmunganga met ed Dios. Say nansumpalan? Sikaran dua so pinapaway ed Eden tan akondena ed patey. Liliknaen tayo natan iray resulta na sayan inmunan intunganga. Amin tayo so akatawir na kasalanan tan patey ed inmunan atateng tayo.—Genesis 3:1-7, 19, 24; Roma 5:12.
3 Anggaman kuan, diad saman a makadesyang a panaon imbesngaw na Dios so propesiyan angiter na letnegan parad ilalo. Say propesiya so nibaga ed uleg, balet nipadngel iya ed si Adan tan Eva pian nibaga ra ed saray ananak da. Nia so inkuan na Dios: “Mangiyan ak naani na gulaan ed baetan mo tan say bii tan ed binim tan bini to. Sikato sugaten to so ulom et sika sugaten mo so mukor to.”—Genesis 3:15; Roma 8:20, 21.
4. Siopa iran walaan na betang so asalambit ed propesiya nen Jehova diad Eden, tan panon so ikiwas dan misiglaotan ed balang sakey diad nilibon taon?
4 Imanoen so apatiran nasasalambit ed sayan tema na bersikulo: say uleg tan say bini to ontan met ed bii tan say bini to. Sarayan asalambit so walaan na manunan betang ed saray ebento ed onsabin nilibun taon. Niwala so mantultuloy a gulaan ed baetan na bii tan say bini to ed sakey a dapag tan say uleg tan bini to ed sananey. Ilaktip na sayan gulaan so peles ya irangan ed baetan na tuan panagdayew tan ed palso, suston kondukta tan karelmengan. Diad sakey a peryodo, singa akalamang so uleg sanen sinugatan to so mukor na bini na bii. Anggaman ontan, diad kaunoran et mekmeken na bini na bii so ulo na uleg, tan say Dios a mismo so nialangon sano amin a bakat na inmunan rebelyon so naekal.
5. Panon so pakaamta tayo ya aliwan si Eva so bii ed propesiya?
5 Siopa so bii tan say uleg? Tan sioparay bini ra? Sanen inyanak nen Eva so inmunan anak a laki, si Cain, inkuanto: “Siak so angiyanak na laki diad tulong nen Jehova.” (Genesis 4:1) Angangko ta liknaen ton sikato so bii ed propesiya tan say anak ton laki so magmaliw a bini. Anggaman kuan, si Cain so walaan na mauges ya espiritu a singa say uleg. Sikato so nagmaliw a managpatey, a pinatey to so mismon yogtan ya agi ton si Abel. (Genesis 4:8) Malinew, say propesiya so walaan na araldalem, simbolikon kabaliksan a say Dios lambengat so makapangipaliwawa. Tan saya so kankaninot a ginawa to. Diad nanduruman dalan, amin a 66 libro na Biblia so tinmulong diad impangiparungtal ed kabaliksan na saya, say ununan propesiya ed Biblia.
Siopa so Uleg?
6-8. Antoran balikas nen Jesus so ontulong ed sikatayon mamidbir ed pakayarin walad benegan na uleg? Ipaliwawa.
6 Ununa, siopa so uleg ya asalambit ed Genesis 3:15? Ibabaga na salaysay a literal ya uleg so sinmingger ed si Eva diad Eden, balet saray literal ya uleg so agmakapansalita. Peteg a wala so arum a pakayarin walad benegan na uleg ya amakiwas ed sikaton manggawa na ontan. Anto itan a pakayari? Say pakabidbiran ed sayan pakayari so malinew a niparungtal lambengat sanen inmunan siglo na Komon a Panaon tayo, sanen gagawaen nen Jesus so ministeryo to dia ed dalin.
7 Aminsan, si Jesus so mitotongtong ed arum a mantunongtunongan iran Judion relihyoson papangulo a nanpasirayew a sikaray anak nen Abraham. Ingen, masekder a sinumpa ra so katuaan ya impulong nen Jesus. Kanian inkuan nen Jesus ed sikara: “Kien kayo na ama yon Diablo, tan kalikaliktan yon gawaen iray pilalek na ama yo. Atan a sakey so managpatey nanlapud gapo, tan sikatoy agtinmalindeg ed katuaan, lapud anggapo ed sikato so katuaan. Bangno mansalita na tila, mansalita nipaakar ed kayarian to, ta sikato matila tan ama na tila.”—Juan 8:44.
8 Saray salita nen Jesus so mabiskeg tan diretsa. Diniskribe to so Diablo a “managpatey” tan “say ama na tila.” Natan, say sankaunaan a nikurit a tila et saramay sinalita na uleg ed Eden. Siopaman a mansalita na saraman a tila so peteg ya “ama na tila.” Niarum ni, saraman a tila so nansumpal ed impatey nen Adan tan Eva, a nanggawa ed sayan kadaanan a matila a managpatey. Sirin, mabitar a say pakayarin walad benegan na uleg ed Eden et si Satanas a Diablo, tan si Jehova so peteg a mitotongtong ed si Satanas ed saman a kadaanan a propesiya.
9. Panon a niwala si Satanas?
9 Arum so angitepet: No maong so Dios, akin a pinalsa to so Diablo? Saray salita nen Jesus so ontulong met ed sikatayon onebat ed atan a tepet. Inkuan nen Jesus ed si Satanas: “[Sikato] so managpatey sanen sikatoy ginmapo.” Kanian sanen tinilaan nen Satanas si Eva, saman so impagmaliw ton Satanas—a manlapud Hebreon salita a kabaliksan to so “sumusumpa.” Agpinalsa na Dios si Satanas. Inabuloyan na datin matoor ya anghel so mauges a pilalek a natibukel ed puso to kanian sikato so nagmaliw a Satanas.—Deuteronomio 32:4; ipareng so Job 1:6-12; 2:1-10; Santiago 1:13-15.
Say Bini na Uleg
10, 11. Panon itayon tulongan nen Jesus tan si apostol Juan a mamidbir ed bini na Uleg?
10 Anggaman kuan, anto so nipaakar ed ‘bini [odino ilalak] na uleg’? Saray balikas nen Jesus so ontulong met ed sikatayon manresolbi ed sayan kabiangan na gutgutan. Inkuanto ed saray Judion relihyoson papangulo: “Kien kayo na Ama yon Diablo, tan kalikaliktan yon gawaen iray pilalek nen ama yo.” Sarayan Judios so kailalakan nen Abraham, unong ya impasirayew da. Ingen say marelmeng a kondukta ra so nanggawad sikaran espiritual ya ananak nen Satanas, say manangigapo na kasalanan.
11 Si apostol Juan, a nansulat ed kaunoran na inmunan siglo, so angipaliwawan malinew no siopa so kien na bini na Uleg, si Satanas. Insulat to: “Say manggawa na kasalanan so manlalapud Diablo, lapud say Diablo so nankasalanan nanlapud gapo. . . . Diad saya mapatnag iray anak na Dios tan anak na Diablo: Siopaman ya agmanggaway katunongan so agnanlapud Dios, anggan say agto arowen so agi to.” (1 Juan 3:8, 10) Mabitar, say bini na Uleg so aktibon tuloy ed interon atoaan ya awaran!
Siopa so Bini na Bii?
12, 13. (a) Panon nen Jehova ya impatnag ed si Abraham a say bini na bii so ompatnag ed saray kailalakan to? (b) Siopa anawir na sipan nipaakar ed Bini?
12 Sirin, siopa so ‘bini [odino ilalak] na bii’? Sakey iya ed saray sankaimportantian a tepet a nitepet, lapud say bini na bii so manmekmek ed ulo nen Satanas ed kaunoran tan mangekal ed mauges iran epekto na orihinal a rebelyon. Sanen koma-20 siglo K.K.P., imparungtal na Dios so manunan tanda nipaakar ed inkatoo na saya ed si matoor a lakin Abraham. Lapud baleg a pananisia nen Abraham, nantutumbokan ya insipan na Dios ed sikato so nipaakar ed ilalak a nianak ed sikato. Sakey ed saraya so angipabitar a ‘say bini na bii’ a ‘manugat ed ulo na uleg’ so ompatnag ed limog na saray ilalak nen Abraham. Inkuan na Dios ed sikato: “Say binim so mangayarian naani ed pulongpinto na kakabusol to. Tan diad panamegley na binim so peteg a kabendisyonan na amin a nasyones ed dalin lapud tinmalineng ka ed boses ko.”—Genesis 22:17, 18.
13 Diad inlabas na saray taon, say sipan nen Jehova ed si Abraham so naulit ed ilalak ton laki a si Isaac tan ed apo ton Jacob. (Genesis 26:3-5; 28:10-15) Diad kaunoran, say kapolian nen Jacob so nagmaliw a 12 tribu, tan sakey ed saraman a tribu, si Juda, so akaawat na espesyal a sipan: “Say setro so ag-ontainan ed Juda, agnaekal so tayokor na mananguley ed leet na saray salisali to, anggad isabi nen Shiloh; tan diad sikato wala naani katutulok na saray katooan.” (Genesis 49:10) Mabitar, say Bini so ompatnag ed tribu na Juda.
14. Anton nasyon so naorganisa pian akaparaan ed isabi na Bini?
14 Diad anggaan na koma-16 siglo K.K.P., say 12 tribu na Israel so naorganisa ed sakey a nasyon bilang espesyal a totoo na Dios. Diad sayan gagala, say Dios so masanton akisipanan ed sikara tan sikaray inikdan [to] na sakey a kodigo na ganggan. Say manunan rason ed saya et say pangiparaan ed baley parad isabi na Bini. (Exodo 19:5, 6; Galacia 3:24) Nanlapulad saman, say gula nen Satanas ed Bini na bii so nanengneng ed inkaruksa na nasyones ed pinilin totoo na Dios.
15. Anton kaunoran a pakapatnagan so niiter ed no siopan pamilya ed limog na kapolian nen Abraham so mamawala na Bini?
15 Nen koma-11 a siglo K.K.P., niiter so kaunoran a pakapatnagan no siopan pamilya so mamawala ed Bini. Diad saman, akisalita so Dios ed komaduan ari na Israel, si David, tan angisipan a say Bini so manlapud linya to tan say trono To so “niletneg ed andi-anggaan.” (2 Samuel 7:11-16) Nanlapulad saman, say Bini so suston natukoy a bilang anak nen David.—Mateo 22:42-45.
16, 17. Panon so impaneskribe nen Isaias ed saray bendisyon ya itarok na Bini?
16 Diad tinmumbok iran taon, pinatalindeg na Dios iray propeta pian mangiter na malaem ya apuyanan ya impormasyon nipaakar ed onsabin Bini. Alimbawa, diad komawalon siglo K.K.P., insulat nen Isaias: “Diad sikatayo nianak so sakey ya ugaw, diad sikatayo sakey ya ugaw a laki so niiter; et say uley wala naani ed tapew na abala to. Tan say ngaran to natawag naani a Makapakelaw a Mananimbawa, Makapanyarin Dios, Andi-anggaan ya Ama, Prinsipe na Kareenan. Diad inkadaakan na pananguley to tan ed kareenan anggapo naani anggaan, diad trono nen David tan ed panarian to.”—Isaias 9:6, 7.
17 Impropesiya met nen Isaias nipaakar ed sayan Bini: “Ukomen to so duka a tekep na inkatunong, tan tekep na kaptekan sikato so mangiter na panamaat diad biang na saray mauyamo ed dalin. . . . Et say lobo miayam naani ed kordero, tan say leopardo miakdol naani ed kanding, tan say kilaw na baka tan kilaw na leon tan saray pinataban ayayep mantitipon iran amin . . . Ag-ira naani mamaunong odino mamagbag diad amin a masanton palandey ko; ta say dalin napano naani ed pikakabat ed Jehova unong a saray danum sakbongan da so dayat.” (Isaias 11:4-9) Agaylan mayaman iran bendisyon so itarok na sayan bini!
18. Anton kaaruman ya impormasyon so inkurit nen Daniel nipaakar ed Bini?
18 Sanen komanem a siglo sakbay na Komon a Panaon tayo, inkurit nen Daniel so kaaruman a propesiya nipaakar ed Bini. Impasakbay to so panaon sano say sakey a singa anak na too so ompatnag ed tawen tan nibagan “sikato so naikdan na pananguley tan galang tan panarian, pian saray totoo, nasyones tan pansasalita so amin et manlingkor ed sikato.” (Daniel 7:13, 14) Kanian say onsabin Bini so manawir na mangatatawen a panarian, tan say maarin pakauley to so onlaknab ed interon dalin.
Asolbar so Makagutgut
19. Unong ed imparungtal na anghel, anton betang so gawaen nen Maria ed isabi na Bini?
19 Diad kaunoran niparungtal so pakabidbiran ed Bini diad palbangon na Komon a Panaon tayo. Diad taon 2 K.K.P., sakey ya anghel so pinmatnag ed sakey a Judion bii a manngaran na Maria, a kapolian nen David. Imbaga na anghel a sikato so mangiyanak ed sakey a nikadkaduman tuloy ya ugaw tan inkuanto: “Saya so magmaliw naani a baleg tan natawag ya Anak na Sankatagyan; tan iter nen Jehova a Dios ed sikato so trono nen David ya ama to, tan sikato so manuley a bilang ari ed abung nen Jacob diad ando lan ando, tan anggapo naani so anggaan na panarian to.” (Lucas 1:32, 33) Kanian diad kaunoran et say andukey a panaalagar ed “bini” so onsasabi ed panganggaan?
20. Siopa so insipan a Bini, tan anton mensahe so impulong to ed Israel?
20 Diad taon 29 K.P. (say petsan abayag lan tinukoy nen Daniel), si Jesus so abautismoan. Linmeksab ed sikato so masanton espiritu, tan sikato so binidbir na Dios a bilang Anak to. (Daniel 9:24-27; Mateo 3:16, 17) Diad talora tan kapalduan taon kayari to, si Jesus so nantasi ed saray Judios, ya angiyabawag: “Say panarian na tawen so inmasingger la.” (Mateo 4:17) Legan na saman a panaon, sinumpal to so dakel iran propesiya ed Hebreon Kasulatan ya anggapo so antokaman a panduaruwan peteg a sikato so insipan a Bini.
21. Anto so atalosan na saray inmunan Kristianos nipaakar ed pakabidbiran ed Bini?
21 Saya so kabkabat a maong na saray inmunan Kristianos. Impaliwawa nen Pablo ed saray Kristianos ed Galacia: “Natan saray sipan so sinalita ed si Abraham tan ed bini to. Agto ibabagan: ‘Tan ed saray bini,’ a singa saya so dakel, noagta nipaakar ed sakey: ‘Tan ed binim,’ si Kristo.” (Galacia 3:16) Si Jesus so magmaliw a “Prinsipe na Kareenan” ya impasakbay nen Isaias. Diad kaunoran kayari isabi to ed Panarian to, say inkahustisya tan inkatunong so niletneg ed sankamundoan.
Sirin, Siopa so Bii?
22. Siopa so bii ya atukoy ed propesiya nen Jehova ed Eden?
22 No si Jesus so Bini, siopa so bii ya atukoy diman ed Eden? Lapud say pakayari ed benegan na uleg et sakey ya espiritun pinalsa, agtayo nepeg ya onkelaw a say bii met so espiritu tan aliwan too. Sinalita nen apostol Pablo so nipaakar ed mangatatawen a “bii” sanen inkuanto: “Balet say Jerusalem ed tagey so bulos, tan sikato so ina tayo.” (Galacia 4:26) Ipapanengneng na arum a kasulatan a sayan “Jerusalem ed tagey” so wala la ed nilibulibon taon. Sikato so mangatatawen ya organisasyon nen Jehova a tugyopen na saray espiritun pinalsa, a ditan so nanlapuan nen Jesus pian sumpalen so betang na ‘bini na bii.’ Mogmon sayan nengneng na espiritual a “bii” so makapansungdo ed nilibulibon taon a gulaan ed “daan ya uleg.”—Apocalipsis 12:9; Isaias 54:1, 13; 62:2-6.
23. Akin ya ontanlan makatantanda so maaligwas a panangiparungtal ed kabaliksan na Edenikon propesiya nen Jehova?
23 Sayan antikey ya impanrepaso ed aligwas na saman a kadaanan a propesiya ed Genesis 3:15 so mabiskeg a pantasi ed engranden impantunosan na Biblia. Peteg a makatantandan say propesiya so natalosan lambengat sano pantitiponen tayoray ebento tan balbalikas manlapud koma-20, say koma-11, say koma-8, tan say koma-6 iran siglo K.K.P. ed saray balbalikas tan ebento manlapud inmunan siglo na Komon a Panaon tayo. Saya so ag-agawan nibanbana. Peteg a wala so mangigigiyan lima ed benegan na sarayan amin.—Isaias 46:9, 10.
Say Kabaliksan to ed Sikatayo
24. Anto so kabaliksan ed sikatayo na pakabidbiran ed Bini?
24 Anto so kabaliksan na sayan amin ed sikatayo? Bueno, si Jesus so manunan ‘bini na bii.’ Impasakbay na saman a kadaanan a propesiya ed Genesis 3:15 a say mukor to so ‘sugaten’ na Uleg, tan saya so agawa sanen si Jesus so inatey ed panamairapan a kiew. Say sakey a sugat so aliwan magnayon. Kanian, say singa impanalo na Uleg so tampol a nagmaliw ya inkatalo sanen si Jesus so apaoli. (Unong ya anengneng tayo ed Kapitulo 6, wala so sigpot ya ebidensyan saya so peteg ya agawa.) Say impatey nen Jesus so nagmaliw a letnegan parad kilalaban na maptek-impanpuson katooan, kanian say Bini so ginmapon magmaliw a bendisyon, unong ya insipan na Dios ed si Abraham. Ingen kumosta so propesiya a si Jesus so manguley ed amin a mangaraldalin ya uuleyan to diad mangatatawen a panarian?
25, 26. Anton salisalan so alanor diad gulaan ed baetan na ‘bini na bii’ tan say Uleg, unong ya adeskribe ed Apocalipsis?
25 Diad malinew a mapropetikon pasingawey a nikurit ed Apocalipsis kapitulo 12, say gapo na sayan Panarian so niretrato ed inkianak na sakey ya ugaw a laki ed tawen. Diad sayan Panarian, say insipan a Bini so mamemben na pakayari ed paulon Miguel, a kabaliksan to so “Siopa So Mipara’d Dios?” Ipapanengneng ton anggapo so siopaman a manepeg a manuppiat ed inkasoberano nen Jehova, sanen inbantak to ed andi-anggaan so “daan ya uleg” manlapud tawen. Nabasa tayo: “Tan nibantak diad dalin so baleg a dragon, say daan ya uleg, ya atawag na Diablo tan Satanas, a mamapalikdo ed interon panaayaman a dalin; sikato so nibantak ed dalin.—Apocalipsis 12:7-9.
26 Say pansumpalan et inawa parad katawenan balet gonigon ed dalin. “Natan sinmabi la so kilalaban tan say pakayari tan say panarian na Dios tayo tan say pakauley nen Kristo to,” so mananalon eyag. Niarum ni, nabasa tayo: “Kanian manliket kayo, sikayon katawenan tan sikayon manaayam ed sikara! Kasi la so dalin tan say dayat, lapud say Diablo so inmakseb ed sikayo, a walaan na baleg a sanok, ya amta ton daiset la so panaon to.”—Apocalipsis 12:10, 12.
27. Kapigan asumpal so propesiya nipaakar ed inkibantak nen Satanas manlapud katawenan? Panon so pakaamta tayo?
27 Kasin nibaga tayo no kapigan so kasumpal na sayan propesiya? On, sayan mismo so intepet na saray babangatan ed si Jesus nipaakar ed ‘tanda na kiwawala to tan ed anggaan na sistema na bengabengatla’—unong ya asingbat tayo la ed Kapitulo 10. (Mateo 24:3) Unong ed anengneng tayo, mabitar so ebidensyan say kiwalala nen Jesus ed pakayari diad mangatatawen a Panarian so ginmapo nen 1914. Nanlapulad saman, naeksperiensia tayon peteg so “kairapan ed dalin”!
28, 29. Anton baleg iran pananguman ed mangaraldalin ya eksena so siansian walad arapen, tan panon so pakaamta tayon sikaray magano lan nagawa?
28 Ingen imanoen: Inyabawag na saman a kelyaw a si Satanas so walaan lambengat na “daiset a panaon.” Kanian say orihinal a propesiya ed Genesis 3:15 so ontutundas ed peteg a pantok to. Say uleg, say bini to, say bii, tan say bini to so amin et nipabidbir. Say Bini so ‘sinugatan ed mukor,’ ingen ta sikatoy inmabig. Agmabayag, onggapo so panmekmek ed si Satanas (tan ed bini to) diad silong na manuuley-lan-Ari na Dios, si Kristo Jesus.
29 Isakup na saya so angkabaleg iran pananguman ed eksena na mundo. Kaiba nen Satanas, saramay mamaneknek ed inkasikaran bini to so naekal. Unong ya impropesiya na salmista: “Wala ni daiset, tan say bagel onandi; tan imanoen mo naani so pasen to, et onandi.” (Salmo 37:10) Agaylan sigpot a pananguman itan! Insan, saray kaaruman a balikas na salmista so nasumpal: “Ingen saray mauyamo a mismo so manawir ed dalin, tan peteg a manliket ira ed inkadaakan na kareenan.”—Salmo 37:11.
30. Akin a saray manduaruwa ed inkapuyanan na Biblia tan anggan diad kiwawala na Dios so diad tua et sikaray agpeteg?
30 Diad onian paraan, say “Prinsipe na Kareenan” so mangitarok la na kareenan ed katooan. Saya so sipan na Biblia, unong ya anengneng tayo ed Isaias 9:6, 7. Diad sayan panaon na panduaruwa, dakel so mangikuan ya aliwan peteg so ontan a sipan. Ingen anton kasalat so niopresi na too? Anggapo! Diad biek a dapag, sayan sipan so malinew ya ibabaga na Biblia, tan say Biblia so ag-onsaew a Salita na Dios. Diad tua, saray manduaruwa so aliwan peteg. (Isaias 55:8, 11) Ipupulisay da so Dios, ya angipuyan ed Biblia tan say sankapetegan ed amin.