Saray Syudad na Salimbengan—Mapangasin Probisyon na Dios
“Sarayan anemiran syudad so onkana bilang salimbengan, parad siopaman ya ombatik diman ya agsigagalan kinabil ya inateyay sakey a kamarerwa.”—NUMEROS 35:15.
1. Anto so panmoria na Dios ed bilay tan kasalanan ed dala?
IPAPASEN nen Jehova a Dios a sagrado so bilay na too. Tan say bilay so walad dala. (Levitico 17:11, 14) Kanian, si Cain, say inmunan niyanak a too ed dalin, so nankasalanan ed dala sanen pinatey toy agi to a si Abel. Bilang kasumpalan, imbaga na Dios ed si Cain: “Say dala na agim so onkekelyaw ed siak manlapud dalin.” Say dala a nanmantsa ed lugar ya impamateyan so kinmanan andi-esel, balet mabitar, a paneknek ed bilay a siruruksan pinatikey. Kinmelyaw ed Dios so dala nen Abel parad panangibales.—Genesis 4:4-11.
2. Panon a nidanet so panagrespeto nen Jehova ed bilay kayari na Delap?
2 Nidanet so panagrespeto na Dios ed bilay na too kayari impaway nen matunong a Noe tan saray pamilya to ed biong ya akaliktar ed sankagloboan a Delap. Diad saman a panaon et inabuloyan nen Jehova a pantagano na too so laman na ayep puera balet so dala. Inganggan to met: “Say dala na kakamarerwa yo so singilen ko. Diad lima na balang mabilay a pinalsa so paningilan ko; tan ed lima na too, ed lima na balang agi na too, singilen ko so kamarerwa na too. Siopaman a mangipaagos na dala na too, diad panamegley na too et say dilin dala to so nipaagos, ta unong ed indengan na Dios a ginawa to so too.” (Genesis 9:5, 6) Binidbir nen Jehova so kanepegan na sankaasinggeran a kanayon na biktima a pateyen so manamatey-too sano aromog to.—Numeros 35:19.
3. Anton panangidanet so impasen na Mosaikon Ganggan ed inkasagrado na bilay?
3 Diad Ganggan a niiter ed Israel diad panamegley nen propetan Moises, naulit-ulit a nidanet so inkasagrado na bilay. Alimbawa, inganggan na Dios: “Agka mamatey.” (Exodo 20:13) Say panagrespeto ed bilay so napatnagan met ed imbaga na Mosaikon Ganggan nipaakar ed patey a lalanoren toy sakey a malukon a bii. Inyalutor na Mosaikon Ganggan a no sikato tan say agni niyanak ya anak to so anagmak na makapatey ya aksidenti bilang resulta na panlalaban na duaran lalaki, simbangen na saray ukom iray sirkumstansya tan amtaen no kasin saya so ginagala odino andi, balet say dusa so nayarin “kamarerwa parad kamarerwa,” odino bilay parad bilay. (Exodo 21:22-25) Anggaman ontan, nibatikan kasi na sakey ya Israelitan managpatey iray resulta na marawal a kiwas to?
Batikan Parad Saray Managpatey?
4. Diad paway na Israel, antoran lugar na batikan so niwala nen saman?
4 Diad nasyones a nilikud ed Israel, saray managpatey tan arum niran kriminal so aawaten ed santuaryo, odino batikan. Onia so kipapasen ed saratan a lugar a singa say templo na diosan si Artemis ed kadaanan ya Efeso. Nipaakar ed mipadparan paspasen, oniay report: “Say arum a templo so nagmaliw ya ubong na saray kriminal; tan mabetbet a kaukolan a limitaan so bilang na saray batikan. Diad Atena wala lambengat so pigara ed saray santuaryo a binidbir na ganggan bilang salimbengan (alimbawa, say templo na Theseus parad ariripen); diad panaon nen Tiberio saray kongregasyon na saray desperado ed templo so nagmaliw ya ontanlan peligro a say kanepegan ed Batikan so nigetar lambengat ed pigaran syudad (diad taon 22).” (The Jewish Encyclopedia, 1909, Tomo II, pahina 256) Saginonor, saray simbaan na Kakristianoan so nagmaliw a pasen a batikan, balet saya so nansampot ed inkiyalis na pakayari manlapud sibil iran autoridad ya amaarap ed inkasaserdote tan nagmaliw a babeng ed suston panangipakurang na inkahustisya. Diad kaunoran saray panangabuso so angitonton ed inkabagbag na sayan uksoyan.
5. Anto so walan ebidensya ya ag-inyabuloy na say Ganggan so panamaulyan bilang rason pian kasian sano walay apatey?
5 Diad limog na saray Israelita, ag-aawaten ed santuaryo odino batikan iray sigagalan managpatey. Anggan say sakey a saserdoten Levitan manlilingkor ed altar na Dios so kaukolan a pateyen lapud sisisilib a panamatey. (Exodo 21:12-14) Niarum ni, ag-inyabuloy na Ganggan so panamaulyan bilang rason pian kasian sano walay apatey. Alimbawa, say sakey a too so kaukolan a manggawa na sara parad palatas ya atep na balon abung to. Tano andi, nipakseb so kasalanan ed dala ed abung sano walay toon napelag manlapud atep a sengegay ipatey to. (Deuteronomio 22:8) Nilikud ed saya, no pinasakbayan la so akankayarian na sakey a bakan manbakwit balet ta agto binantayan so ayep tan saya so akapatey na too, say akankayarian na baka so nankasalanan ed dala tan nayarin napapatey. (Exodo 21:28-32) Sakey nin prueba ed atagey a panangikuenta na Dios ed bilay so napatnagan ed bengatlan siopaman ya amatey ed sakey a matakew so nankasalanan ed dala no saya so agawa ed agew a ditan et nanengneng tan nabidbir so linmoob. (Exodo 22:2, 3) Malinlinew, sirin, a say nagnap ya inkasimbang na saray pananontonan na Dios so ag-angiyabuloy ed saray sigagalan managpatey a naliktaray dusan patey.
6. Panon a say ganggan a ‘bilay parad bilay’ so pinenek diad kadaanan ya Israel?
6 No walay pinatey ed kadaanan ya Israel, ibalesan so dala na biktima. Say ganggan a ‘bilay parad bilay’ so napenek sano say managpatey so pinatey na “manangibales na dala.” (Numeros 35:19) Say manangibales et say sankaasinggeran a lakin kanayon na inatey. Balet komusta met iray agginagalan akapatey?
Mapangasin Probisyon nen Jehova
7. Anton probisyon so ginawa na Dios parad saramay agsigagalan akapatey?
7 Parad saramay aksidenti odino agsigagalan akapatey, simamaaron intarya na Dios iray syudad na salimbengan. Nipaakar ed saraya, imbaga ed si Moises: “Salitam ed saray anak nen Israel, tan nepeg mon ikuan ed sikara, ‘Sikayo so ombabasil ed Jordan a mamaarap ed dalin a Canaan. Tan nepeg yo so manpili na saray syudad a kombenienti ed inkasikayo. Saraya so onkanan syudad na salimbengan parad sikayo, tan kaukolan a manayam diman so sakey a manamatey-too ya agsigagalan kinabil ya inateyay sakey a kamarerwa. Tan saray syudad so onkanan salimbengan yo manlapud manangibales na dala, tan ag-ompatey so manamatey-too ya anggad sikatoy onalagey ed arapan na duypo parad panangukom. Tan saray syudad ya iter yo, say anemiran syudad na salimbengan, so manlingkor ed sikayo. Taloran syudad so iter yo ed sayan dapag na Jordan, tan taloran syudad so iter yo diad dalin na Canaan. Saraya so onkana bilang syudades na salimbengan . . . parad siopaman ya ombatik diman ya agsigagalan kinabil ya inateyay sakey a kamarerwa.’”—Numeros 35:9-15.
8. Iner so nipasenan na saray syudad na salimbengan, tan panon a natulongan iray agsigagalan akapatey a makasabi ed saraya?
8 Sanen akaloob iray Israelita ed Insipan a Dalin, situtulok dan inletneg so anemiran syudad na salimbengan. Talora ed sarayan syudad—Kedesh, Shechem, tan Hebron—so nipasen ed sagur na Ilog Jordan. Walad bandad bukig met na Jordan iray syudad na salimbengan na Golan, Ramoth, tan Bezer. Say anemiran syudad na salimbengan so kombenientin naromog ed saray dalan a minantinin walad maabig a kondisyon. Diad matukoy a paspasen ed sarayan dalan et wadtan iray karatula a walaay salitan “salimbengan.” Ituturo na sarayan karatula so direksyon na syudad na salimbengan, tan say agsigagalan akapatey so ombatik ed samay sankaasinggeran pian iliktar toy bilay to. Diman makaromog na proteksion manlapud manangibales na dala.—Josue 20:2-9.
9. Akin ya intarya nen Jehova iray syudad na salimbengan, tan parad siopan kagunggunaan a nitarya iratan?
9 Akin ya angitarya so Dios na syudades na salimbengan? Intarok iraya pian say dalin so agnarutakan na dala na saray inosenti tan pian say kasalanan ed dala so agnaromog ed totoo. (Deuteronomio 19:10) Parad kagunggunaan na siopa a nitarya iray syudad na salimbengan? Ibabaga na Ganggan: “Parad saray anak nen Israel tan parad saray manaayam a sankaili tan parad saray miaayam ed leet na saratan ya anemiran syudad so onkana bilang salimbengan, parad siopaman ya ombatik diman ya agsigagalan kinabil ya inateyay sakey a kamarerwa.” (Numeros 35:15) Diad ontan, pian magmaliw a makatunongan tan nadampot so gagala na inkahustisya legan a napalungkitan na panangasi, imbaga nen Jehova ed saray Israelita a mangitarya na syudades na salimbengan parad saray agsigagalan akapatey ya (1) Israelitas ed laman, (2) manaayam iran sankaili ed Israel, odino (3) saray miaayam manlapud arum niran bansa.
10. Akin a nibaga a saray syudad na salimbengan so mapangasin probisyon a ginawa na Dios?
10 Makatantanda ya anggan say sakey a too so agsigagalan akapatey, sikatoy pateyen ed silong na ganggan na Dios: “Siopaman ya angipaagos na dala na too, diad panamegley na too a nipaagos so dilin dala to.” Kanian, dia lambengat ed mapangasin probisyon nen Jehova a Dios a say agsigagalan akapatey so makabatik ed sakey ed saray syudad na salimbengan. Mapatpatnag, saray totoo ed inkalapagan so mililikna ed siopaman ya ontatakas manlapud manangibales na dala, ta amin da so makaamta a sikara met so nayarin agsigagalan makagawa na ontan met ya impakalukso tan mankaukolan na salimbeng tan panangasi.
Say Ibabatik ed Salimbengan
11. Diad kadaanan ya Israel, anto so nayarin gawaen na sakey a too no aksidenti ton apatey so kaparan komikimey?
11 Say sakey ya ilustrasyon so mamadaak na apresasyon yo ed mapangasin uksoyan na Dios nipaakar ed salimbengan. Isipen pan sikayo so mamebelang na kiew ed kadaanan ya Israel. Iyan la bilang a say ulo na wasay so biglan nauyos ed putan to tan nikena ed sakey a kakimeyan a sengeg na impatey to. Anto so gawaen yo? Bueno, angitarok so Ganggan parad sayan mismon situasyon. Maseguro, anamoten yo iyan inter-Dios a probisyon: “Saya so kaso na manamatey-too a nayarin ombatik [ed sakey a syudad na salimbengan] tan manbilay: Sano asingwat to so kapara ton too ya agto naamamtaan tan sikatoy agto ginula ed inmuna; odino sano akila ed kapara ton too ed kakiewan pian mantipon na kiew, tan intagey na lima to so wasay pian batangey kiew, tan say balatyang so nauyos ed putan a kiew tan nikena iya ed kapara ton too tan sikatoy inatey, sikaton mismo so nepeg ya ombatik ed sakey ed sarayan syudad na salimbengan tan manbilay.” (Deuteronomio 19:4, 5) Ingen, anggan akasabi ka la ed syudad na salimbengan, siansian agka ni sigpot a bulos ed amin a responsabilidad ed agawa.
12. Anton paraan so nepeg a tumboken kayarin nasabi na sakey ya agsigagalan akapatey so syudad na salimbengan?
12 Anggaman sika so siaabrasan inawat, kaukolan ya iyarap mo so kasom ed mamatatken ed wangalan na syudad na salimbengan. Kayari pakaloob ed syudad, papawilen ka pian nausay ed arap na mamatatken a mangilalaman ed kongregasyon na Israel a wadman ed saray wangalan na syudad a walaay hurisdiksyon ed lugar ya akapateyan. Diman ka nawalaan na pankanawnawan napaneknekay inka-inosentim.
Sano Uusayen Iray Akapatey
13, 14. Antoran bengatla so kaliktan a seguroen na mamatatken ed panaon na panag-usay ed akapatey?
13 Legan na panag-usay ed arap na mamatatken ed wangalan na syudad a hurisdiksyon, andi-duaruwan pisalamatan mon kinonsideran maong so datin konduktam. Siaalwar ya aralen na mamatatken so siglaotan yo ed biktima. Kasin ginulam iman a too, a tinalaranan, tan ginagalam a sinakitan pian ompatey? No ontan, awiten ka na mamatatken ed manangibales na dala, tan sika so napapatey. Kabat na sarayan responsablin lalaki so kakaukolanen na Ganggan a ‘say pankasalanan ed dala na inosenti so kaukolan ya ekalen ed Israel.’ (Deuteronomio 19:11-13) Ontan met, diad sakey a hudisyal ya aksion natan, saray Kristianon mamatatken so kaukolan a makaamtan maong ed Kasulatan, pian onkiwas a mitunosan ed saratan legan ya ikokonsidera so datin awawey tan kondukta na managgaway-mauges.
14 Bangta sipapangasin mantetepet, kaliktan na mamatatken na syudad ya amtaen no kasin tinambangan mo so biktima. (Exodo 21:12, 13) Kasin sikatoy nilusob mo manlapud sakey a niamot a pasen? (Deuteronomio 27:24) Ontanla kasi sanok mo ed saman a too a sisisilib mon implanon pateyen? No ontan, nepeg kan ompatey. (Exodo 21:14) Nagkalalon nepeg ya amtaen na mamatatken no wala so balingaan, odino gulaan, ed baetan mo tan say biktima. (Deuteronomio 19:4, 6, 7; Josue 20:5) Ikuan tayo lan nalmoan ka na mamatatken ya inosenti tan impawil ka ed syudad na salimbengan. Agaylay pisalamat mo ed nipanengneng a panangasi!
Bilay Diad Syudad na Salimbengan
15. Antoran kakaukolanen so nipakseb ed sakey ya agsigagalan akapatey?
15 Say sakey ya agsigagalan akapatey so kaukolan a mansiansia ed syudad na salimbengan odino diad distansyan ag-onlampas ed 1,000 kubiko (ngalngali 1,450 pie) manlapud paway na saray pader to. (Numeros 35:2-4) No sikato so onlampas ed sayan ketegan, ompan naabet to so manangibales na dala. Diad silong na saratan a sirkumstanya, agnadusa so manangibales diad impamatey to. Balet say akapatey so ag-igugulonggulong odino ag-ipipisok. Bilang sakey a residenti na syudad na salimbengan, kaukolan ya aralen toy mantrabaho, magmaliw a komikimey, tan manlingkor bilang sakey a napinabangan a membro na sosyedad.
16. (a) Kaunongan kabayag so pansiansia na agsigagalan akapatey ed syudad na salimbengan? (b) Akin a gagawaen a posibli na ipapatey na atagey a saserdote so itaynan na akapatey ed syudad na salimbengan?
16 Kaunongan kabayag so pansiansia na agsigagalan akapatey ed syudad na salimbengan? Anganko legay bilay to. Diad antokaman a kaso, inkuan na say Ganggan: “Kaukolan toy manayam ed syudad na salimbengan to ya anggad ipatey na atagey a saserdote, tan kapatey na atagey a saserdote say manamatey-too so nayarin ompawil ed kayarian ton dalin.” (Numeros 35:26-28) Akin ya iyaabuloy na impatey na atagey a saserdote a taynan na agsigagalan akapatey so syudad na salimbengan? Bueno, say atagey a saserdote so sakey ed sankabantogan a totoo ed nasyon. Sirin ontanlan kaimportanti so ipapatey to a nakabatan na amin a tribu ed Israel. Diad ontan et makasempet la so amin a takas diad saray syudad na salimbengan a bulos manlapud kapeligroan ed kalimaan na saray manangibales na dala. Akin? Lapud impakseb na Ganggan na Dios a say pankanawnawa na manangibales na dala a pateyen so manamatey na too so pinmaso la diad impatey na atagey a saserdote, tan kabat na amin iya. No kayari na satan et ibales ni na kadalaan, sikatoy magmaliw a managpatey tan diad kaunoran et dusaen met lapud impamatey to.
Magnayon Iran Epekto
17. Antoray nayarin epekto na saray pananebel ya impakseb ed saray agsigagalan akapatey?
17 Antoray nayarin epekto na saray pananebel ya impakseb ed agsigagalan akapatey? Saraya so panonot a sikatoy sengegay impatey na sakey a too. Nayari pa lagi, kayari na satan et moriaen ton sagrado so bilay na too. Niarum ni, mairap ton nalingwanan a sikatoy sipapangasin akidenengan. Lapud kinasian, maseguron labay toy magmaliw a mapangasi ed arum. Saray totoo ed inkalapagan so agunggunaan met ed uksoyan na saray syudad na salimbengan pati saray pananebel to. Panon ya ontan? Maseguron nipaslep na saya ed sikara so bengatlan sikaray agnepeg a palpalaran odino mananginunang ed bilay na too. Kanian nepeg a napanonotan iray Kristiano ed pankaukolan ya arawian so pagmaliw ya agmaalwar a nayarin mansumpal ed aksidentin ipapatey. Ontan met, say mapangasin uksoyan na Dios parad saray syudad na salimbengan so nepeg a mamakiwas ed sikatayon mangipanengneng na panangasi sano matukoy so panggaway ontan.—Santiago 2:13.
18. Diad antoran paraan a makagungguna so uksoyan na Dios parad saray syudad na salimbengan?
18 Say probisyon nen Jehova a Dios parad saray syudad na salimbengan so makagungguna met ed arum a dalan. Saray totoo so ag-amorma na grupo na saray vigilante pian usilan so akapatey diad padesir a sikatoy nankasalanan sakbay na kausay to. Imbes, impasen na totoon sikatoy agnankasalanan na ginagalan panamatey, a tutulongan ni ingen a niliktar. Sakey ni, say probisyon na saray syudad na salimbengan so mismon kasuniyan na peles iran uksoyan na panangipasen ed saray managpatey ed saray prisoan, a ditan et sikaray nasusuportan ed pinansyal na publiko tan mabetbet a magmamaliw a lalon mauges a kriminal lapud maapit a pililimog da ed arum niran managgaway-mauges. Diad uksoyan na syudad na salimbengan, agla kaukolan so pangipaalagey, panmantini, tan manbantay na magastos iran prisoan ya apaderan tan abarandilyasan a mabetbet a panggugunaetan na saray priso a takasan. Diad tua, aanapen na akapatey so “prisoan” tan mansiansia ditan ed loob na sakey a nigeter a panaon. Sikato met so kaukolan a mantrabaho, diad ontan et manggagawa na bengatlan makagungguna ed kapara ton totoo.
19. Antoran tepet so onlelesa nipaakar ed saray syudad na salimbengan?
19 On, talagan mapangasi so uksoyan nen Jehova nipaakar ed saray syudad na salimbengan na Israel pian protektaan iray agsigagalan akapatey. Sayan probisyon so maseguron angidalangirang na panrespeto ed bilay. Balet, wala ta so kabaliksan na kadaanan iran syudad na salimbengan parad totoon manbibilay diad koma-20 siglo? Kasin posiblin sikatayoy makapankasalanan ed dala ed imaton nen Jehova a Dios tan agnamorian kaukolan tayo so panangasi to? Wala ta so modernon-panaon a kabaliksan na saray syudad na salimbengan ed Israel ed sikatayo?
Panon Yon Ebatan?
◻ Panon so panmoria nen Jehova ed bilay na too?
◻ Anton mapangasin probisyon so ginawa na Dios parad saray agsigagalan akapatey?
◻ Panon ya akaloob so akapatey ed syudad na salimbengan, tan anggad kapigan a sikatoy mansiansia diman?
◻ Antoray nayarin epekto na saray pananebel ya impakseb ed agsigagalan akapatey?
[Mapa ed pahina 12]
Kombenientin nipasen iray syudad na salimbengan ed Israel
(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)
KEDESH Ilog Jordan GOLAN
SHECHEM RAMOTH
HEBRON BEZER