Saray Collegiant​—Nagmaliw Iran Duma Lapud Impanaral ed Biblia

Nadngelan mo ta lay nipaakar ed saray collegiant?

Sayan melag a grupo na relihyon na saray olandes nen koma-17 siglo so niduma ed saramay niletneg lan relihyon ed saman a panaon. Panon ya ontan, tan antoy naaralan tayo ed sikara? Pian naamtaan, pawilen tayo pa so panaon da.

NEN 1587, si Jacobus Arminius (odino, Jacob Harmensen) so sinmabi ed syudad ya Amsterdam. Agto nanproblemaay pananap na trabaho, ta say résumé to so marakep a tuloy. Diad edad a 21, sikatoy nansumpal la ed Leiden University na Holland. Kayari to et nan-anem taon ed Switzerland, a nanaral na teolohiya ed silong nen Théodore de Bèze, say sinmublay ed Protestantin Repormista a si John Calvin. Agpankelawan no akin a maliket iray Protestanti ed Amsterdam a manuro ed say 27 años ya Arminius a magmaliw a sakey ed saray pastor da! Balet, pigaran taon ed saginonor et nagbabawian na dakel a membro na relihyon so pinili ra. Akin?

Say Isyu Nipaakar ed Predestinasyon

Bektan nagmaliw lan pastor da si Arminius, linmesay tensyon ed limog na saray Protestanti ed Amsterdam nipaakar ed doktrinan predestinasyon. Sayan doktrina so anibukel ed pinagkapundasyon na Calvinismo, balet liknaen na arum ed saray membro na relihyon a say Dios ya angipasakbay la ed kilaban na arum bangta kaderal balet na arum so sakey a maruksa tan malames a Dios. Inilaloan na saray Calvinista a si Arminius, lapud ta estudyante nen Bèze et korihien toray onsusumpa. Balet ta akidapag ingen si Arminius ed saratan, ya inkadismayaan na saray Calvinista. Kasabi 1593 pinmetang so pansasangsangan a sengegay inkapaldua ed grupo na saray Protestanti ed saman a syudad​—saramay anuporta ed doktrina tan ed saramay angipulisay ed satan, saray aliwan panatiko.

Diad loob na pigaran taon et sayan pansasangsangan diman so sengegay inkaapag-apag la na Protestanti ed intiron nasyon. Kaunoran, nen Nobyembre 1618 linmoor lay situasyon a kapilitan lan nipatnag. Saray Calvinista, diad tulong na armada tan opinyon na publiko, so nampatawag ed saray sumpa (ya atawag ed saman a Remonstrantsa) ed sakey a nasyonal a konsilyo, say Protestantin Konsilyo na Dordrecht. Kayari na miting, amin a ministron Remonstrant so impanpili: Manpirman sambaan ya aglan balot mankalar lamet, odino taynan so bansa. Mas pinili na karaklan so itaynan. Saray panatikon Calvinista so pinmuesto ed saray pulpito a sinalatan daray apataynan a ministron Remonstrant. Tinmalonay Calvinismo​—a singa inilaloan na say konsilyo.

Say Inggapo tan Imbulaslas na Saray Collegiant

Singa met ed arum a pasen, naandi pastor na say kongregasyon a Remonstrant ed purok na Warmond, ya asingger ed Leiden. Balet aliwan singa ed arum a lugar, ag-inaksobi na kongregasyon so inaprobaan na konsilyon kasalat. Niarum ni, sanen walay ministron Remonstrant ya angirisga ed bilay to pian ompawil ed Warmond nen 1620 pian naasikasoy kongregasyon, walaray membro na kongregasyon ya angipulisay met ed sikato. Ginapoan na sarayan membro so maamot a relihyoson pantitipon da ya anggapoy tulong na siopaman a klerigo. Diad saginonor et sarayan miting so atawag a saray kolehyo tan saramay onaatendi bilang saray Collegiant.

Anggano saray Collegiant so linmesa nisesengeg ed sirkumstansia tan aliwan lapud prinsipyo, ag-abayag et anguman itan a situasyon. Insuppiat nen Gijsbert van der Kodde, sakey a membro na iglesia, a diad pantitipon ya anggapoy panangidauloy klerigo, mas makapitutunosan so grupo ed Biblia tan ed dalan na saray inmunan Kristiano nen say diad saramay niletneg laran relihyon. Parad say sikato et say kleron klase so aporma kayari impatey na saray apostol diad gagalan pamawala na saray trabaho parad totoon agda labay so manaral na sakey a napananapan.

Nen 1621, si Van der Kodde tan saray mipara’d kanonotan ton membro so angiyalis ed saray miting da ed kabangibang a purok na Rijnsburg.b Pigaran taon ed saginonor, sanen say panamasegsegang ed relihyon so nagmaliw a maabuloy, say reputasyon na panmimiting na saray Collegiant so nibalita ed bansa tan anagyat ed “totoon walaay nanduruman abenegan tan kipapasen ed bilay,” a singa ed impangibaga nen manag-awaran a Siegfried Zilverberg. Walaray Remonstrant, Mennonite, Socinian, tan pati ingen iray teologo. Walaray dumaralos. Say arum met so manag-anlong, manag-imprinta, doktor, tan lomalako. Say pilosopon si Spinoza (Benedictus de Spinoza) tan say maestron si Johann Amos Comenius (odino, Jan Komenský), pati say bantog a pintor a si Rembrandt van Rijn, so akiabobon ed sayan pakurang. Saray nanduruman ideyan intatarok na sarayan debosyonadon totoo so angimpluensia ed imbulaslas na saray sisiaen na Collegiant.

Kayari 1640 et mapmaples so indakel na sayan mabiskeg a grupo. Paspas so inlaknab na saray kolehyo diad Rotterdam, Amsterdam, Leeuwarden, tan arum niran syudades. Inkuan na propesor na awaran a si Andrew C. Fix ed baetan na saray taon a 1650 tan 1700, “saray Collegiant . . . so binmaleg a nagmaliw a sakey ed sankaimportantian tan maimpluensia iran relihyoson puersa ed koma-labinpiton siglo ed Holland.”

Saray Sisiaen na Saray Collegiant

Lapud say intelihensia, inkamaabuloy, tan bulos a panagsalita so pakatandaan na say pakurang na Collegiant, balang Collegiant so bulos a mamemben ed nanduruman sisiaen. Siansia, abedber ira na parparehon kombiksion. Alimbawa, pablien na amin a Collegiant so kaimportantian na personal a panag-aral na Biblia. Kada membro, insulat na sakey a Collegiant, so kaukolan ya “usisaen ton mismo tan ag-aamtaen so Dios manlapud sananey.” Talagan ginawa ra itan. Unong ed koma-19 siglon manag-awaran na relihyon a si Jacobus C. van Slee, mas makabat ed Biblia iray Collegiant nen say arum niran relihyoson grupo ed saman a panaon. Anggan saray kontra so angidayew ed saray Collegiant lapud abilidad dan mangusar na Biblia.

Anggaman ontan, diad lalon panaaral na saray Collegiant ed Biblia, lalon napapawala iray kombiksion a midumaan ed saramay sisiaen na niletneg laran relihyon. Saray palapagan a manpetsa manlapud koma-17 ya anggad koma-20 siglo so manedeskribe ed pigaran sisiaen da:

Say Asasakbay ya Iglesia. Say Collegiant tan teologon si Adam Boreel so nansulat nen 1644 a sanen akibabali so inmunan iglesia ed saray politika ed panaon nen Emperador Constantino, apultot to lay espiritual a pisisipanan to ed Kristo tan abalang to lay panangipuyan na masanton espiritu. Inyarum to ni a bilang resulta et dinmakel iray palson bangat a nantultuloy anggad agew to.

Say Repormasyon. Say koma-16 siglo a Repormasyon ya indauloan nen Luther, Calvin, tan arum nira so agtalagan nanreporma ed relihyon. Imbes, unong ed manunaan a Collegiant tan doktor a si Galenus Abrahamsz (1622-1706), pinaloor na Repormasyon so kipapasen na relihyon ta satan so sengegay pankokolkol tan panbubusolan. Say tuan reporma so nepeg a manguman ed puso, ya ag-agawaan na Repormasyon.

Say Simbaan tan say Klero. Saray niletneg laran relihyon so mauges, minumundo, tan andian na madibinon pakauley. Siopaman a manseryoso ed relihyon so andian la na sankarakpan a desisyon nen say panaynan ed relihyon ya akakamangan to ta pian agmakapinonong ed saray kasalanan to. Say puesto na klerigo, inkuan na saray Collegiant, so agmitunosan ed Kasulatan tan “mameligro ed espiritual a pankaabigan na Kristianon kongregasyon.”

Panarian tan Paraiso. Sakey ed saray angiletneg na kolehyo na Amsterdam, si Daniel de Breen (1594-1664), so nansulat a say Panarian nen Kristo so aliwan espiritual a panarian a walad puso na sakey. Say maestron si Jacob Ostens, sakey a Collegiant ed Rotterdam, so angibaga a “saray patriarka so maniilalo ed saray sipan parad dalin.” Ontan met, tatalaranan na saray Collegiant so panaon sano say dalin so napagmaliw a sakey a paraiso.

Trinidad. Arum a manunaan a Collegiant, a naimpluensiaan na saray sisiaen na Socinian, so angipulisay ed Trinidad.c Singa bilang, si Daniel Zwicker (1621-78) so angisulat ya antokaman a doktrinan kontra ed katunongan, a singa say Trinidad, so “imposibli tan palso.” Nen 1694 nipalapag so bersion na Biblian impatalos na Collegiant a si Reijnier Rooleeuw. Impatalos toy kaunoran a kabiangay Juan 1:1 ya: “Tan say salita so sakey a dios” imbes ed kaslakan a patalos a “Tan say salita so Dios.”d

Sinimban Pantitipon

Anggaman saray Collegiant so agnanpapakna ed amin iran sisiaen da, saray kolehyo ra ed nanduruman syudades so ngalngali manpapara. Kuan nen manag-awaran a Van Slee a diad inmuna iran agew na pakurang na Collegiant, ngalngali agbalot niparaan iray miting. Liknaen na saray Collegiant ya unong ed saray salita nen apostol Pablo et nakaukolan so “manpropeta,” amin a membron lalaki so makapansalitan walaay kawayangan ed kolehyo. (1 Corinto 14:1, 3, 26) Bilang resulta, mabetbet a saray miting so manbayag ya anggad lablabi la tan arum ed inmatendi so “maitlek lay ugip” da.

Diad saginonor, mas organisado laray miting. Aglambengat mantitipon iray Collegiant ed kada Simba noagta ontan met ed saray labi na regular ya agew. Ta pian makapanparaan lay espiker tan kongregasyon parad amin a miting ed loob na sakey taon, sakey a niimprintan programa so angilista la ed saray bersikulo na Biblian konsideraen pati saray inisyal na espiker. Kayarin nalukasan iray miting ed kanta tan pikakasi, ipaliwawa na espiker iray bersikulo na Biblia. Kasumpal to, kerewen to’d saray lalaki no antoy nikuan da ed teman pantotongtongan. Insan ipanengneng ed satan na komaduan espiker so aplikasyon na saratan a parehon bersikulo. Sampotan itan a miting ed pikakasi tan kanta.

Saray Collegiant ed baley na Harlingen, diad luyag na Friesland, so walaan na balon paraan ta pian napansiansia daray miting da unong ed eskedyul. Say espiker a nasobraan toy nigeter ed sikaton pansalita so manmulta na melag a kantidad.

Saray Nasyonal ya Asamblea

Liknaen met na saray Collegiant so pankaukolan na angkabaleg iran pandaragup. Kanian, ginmapo nen 1640, saray Collegiant a nanlalapud intiron bansa so nambiahe a mamidua’d sakey taon (diad primabera tan tiagew) ya amaarap ed Rijnsburg. Sarayan pandaragup, insulat nen manag-awaran a si Fix, so angiyabuloy ed sikaran “nakabisado iray ideya, liknaan, sisisiaen, tan aktibidades na agagi ra ed nanduruman pasen.”

Arum ed saray ombibisitan Collegiant so angabang na saray kuarto ed saray taga diman bangta say arum so nanpundo ed Groote Huis, odino Baleg ya Abung, sakey a mansyon a 30 kuarto to a kayarian na saray Collegiant. Parehon panangan so niparungo diman parad 60 anggad 70 totoo. Kayari pangdem, makapanakar iray bisita ed maawang a harden na mansyon pian panggayagaan ‘iray palsa na Dios, mareen a pantotongtong, odino panaon a pandalepdep.’

Anggaman agliknaen na amin a Collegiant a kapilitan so bautismo, dakel so nampabautismo. Kanian, say bautismo so nagmaliw a kabiangan na angkabaleg iran pandaragup. Kuan nen manag-awaran a Van Slee a satan a seremonya so kaslakan a nagagawa ed Sabadoy kabuasan. Say kanta tan pikakasi so tumbokan na sakey a diskurso nipaakar ed pankaukolan a manpabautismo. Insan imbitaan na say espiker iray wala la’d edad a malabay a manpabautismo a mangipatua nipaakar ed pananisia, a singa say, “Sisiaen kon si Jesu-Kristo so Anak na mabilay a Dios.” Kayarin saraan so paliwawa na sakey a pikakasi, amin a wadman so mamaarap la’d panbautismoan tan imatonan iray lalaki tan bibiin ontalimukor ed panbautismoan, ta pian say danum et onsabi anggad saray takeb da. Insan say managbautismo so kalkalnan mangipalgep ed ulo na balon mananisia ed danum. Kayari na seremonya, amin so ompawil ed saray yurongan da parad ontumbok a diskurso.

Diad ngarem na Sabado ed ala-singko, say aktual a pantitipon so gapoan diad panamegley na antikey a panbasa na Biblia, kanta, tan pikakasi. Pian naseguron lawas wala so espiker, saray kolehyo ed Rotterdam, Leiden, Amsterdam, tan North Holland so mansusublayan a mangitarya na saray espiker parad kada asamblea. Nigana so Simba na kabuasan parad selebrasyon na Pangdem na Katawan. Kayari na sakey a diskurso, pikakasi, tan kanta, saray lalaki tan bibii so mibiang ed pangan na tinapay tan iyinum na alak. Insan diad labi na Simba et tumbokan itan na dakel a diskurso, tan diad kabuasan na Lunes amin so maniiba parad pansaran paliwawa. Maslak ed niiter iran paliwawa ed sarayan kombension, kuan nen Van Slee, so mausausar, a mas idadanet so aplikaan to nen say kidalatdat to.

Maliket so purok na Rijnsburg ed impagmaliw a pandaragupan ed sarayan asamblea. Oniay insulat na sakey ya akaimaton nen koma-18 siglo nipaakar ed indagsa na saray sankaili a nanggastos parad tagano tan inumen, a satan so amawala na maong a pakalmoan ed saray taga-diman. Niarum ni, kayari kada kombension angidonar na kuarta iray Collegiant parad saray pobri na Rijnsburg. Anggapoy duaruwa, alikna na saray taga-diman so epekto sanen nitunda la iraman a miting nen 1787. Kayari et say pakurang na Collegiant so naandi. Akin?

No Akin a Saratan so Naandi

Diad pansamposampot na koma-17 siglo, linmesay sangsangan ed betang na panagkatunongan nipaakar ed relihyon. Isipen na arum a Collegiant a say panagkatunongan na too so mas unona nen say madibinon panangiparungtal, balet ta ag-akipaknay arum. Diad kaunoran, say sangsangan so angapag ed intiron pakurang na Collegiant. Salambengat nen kayarin inatey iray manunaan a mangiyaalibansa ed duaran dapag a mansasangsangan insan nankasakey lamet iray Collegiant. Anggaman kuan, kayari na sayan agpantutunosan say pakurang “so aglan balot pinmawil ed dati,” kuan na manag-awaran a si Fix.

Say ompapalalon inkamaabuloy ed loob na koma-18 siglo iran Protestantin relihyon so sengegay indaiset na saray Collegiant. Bangta saray prinsipyo na Collegiant nipaakar ed panagkatunongan tan inkamaabuloy so lalon naawat na dakel ed sosyedad, “say datin onkukuyep lan liwawa na Collegiantismo so nagmaliw lan masnag ya ipepelnak na Pakaliwawaan.” Kasabi sampot na koma-18 siglo, maslak a Collegiant so apibilang la ed saray Mennonite tan arum niran relihyoson grupo.

Lapud agginetma na saray Collegiant so pankasakey ed kanonotan ed loob na pakurang da, alay kinarakel na nanduruman panmoria a singa kinarakel na saray Collegiant. Amta ra iya tan, sirin, agda bidbiren a sikaray “saksakey ya isip,” a singa ipapaseseg nen apostol Pablo a pagmaliwan na saray Kristiano. (1 Corinto 1:10) Balet, nanilalo met iray Collegiant ed isabi panaon sano saray manunan Kristianon sisiaen, a singa say pankasakey na kanonotan et ontua la.

Sano isipen a say tuan pikakabat so agni daakan ed saraman a panaon na Collegiant, impanengneng day alimbawan nayarin imanoen na dakel a relihyon natan. (Ikompara so Daniel 12:4.) Say impangidanet da a kaukolan so panag-aral na Biblia so mitunosan ed konseho nen apostol Pablo: “Salsalien yo ya ami ganagana.” (1 Tesalonica 5:21) Lapud personal a panag-aral na Biblia et naaralan di Jacobus Arminius tan arum nira a walaray abayag lan papanisiaan a relihyoson doktrina tan agagamil ya agbalot nibase ed Biblia. Sanen amoria ra iya, nanpakpel iran magmaliw a duma ed niletneg lan relihyon. Kasin ginawam met so ontan?

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 24]

Rembrandt van Rijn

[Saray litrato ed pahina 26]

Purok na Warmond ya inmunan ginapoan na saray Collegiant, tan say Ilog na De Vliet [Pron: də vlēt] ya akagawaay bautismo

[Picture Credit Line ed pahina 23]

Litraton walad benegan: Courtesy of the American Bible Society Library, New York