Imanoen so Propesiya nen Daniel!
Kapitulo Sinko
Aliktaran na Pananisia Ra so Pirmin Subok
1. Antoy liknaan na dakel nipaakar ed debosyon ed Dios tan ed binalegan dan dalin?
NIPAARAP kasi so debosyon yo ed Dios odino ed dalin a panaayaman yo? Oniay ebat na dakel, ‘namparan igagalang ko. Dadayewen ko so Dios unong ed ididikta na relihyon ko; ontan met, manmatoor ak ed binalegan kon dalin.’
2. Panon a say ari na Babilonia so namparan manuley ed relihyon tan politika?
2 Nayarin mairap lan ibiig natan so pandumaan na debosyon ed relihyon tan patriotismo, balet ta aliwan ontan diad kadaanan a Babilonia. Diad tua, pirmi siglaotan na sibil tan relihyon kanian no maminsan et agla ra napandumaan. Insulat nen Propesor Charles F. Pfeiffer: “Diad kadaanan a Babilonia say ari so nanlingkor bilang Atagey a Saserdote tan manuley ed ombaley. Sikatoy mangibabagat tan manedetermina ed relihyoson panagbilay na saray uuleyan to.”
3. Antoy mangipanengneng a relihyoson tuloy si Nabucodonosor?
3 Konsideraen pa si Ari Nabucodonosor. Say kabaliksan na mismon ngaran to et “O Nebo, Salimbengan Moy Mananawir!” Si Nebo so dios na kakabatan tan agrikultura ed Babilonia. Relihyoson maong si Nabucodonosor. Singa nibaga la’d inmuna, impaalagey tan pinarakep toray templo na amayamay a dirios ed Babilonia tan sikatoy nagkalalo lan debosyonado ed si Marduk, a sikatoy inggalang to lapud saray impanbiktorya to’d bakal.a Ompatnag met a nanmatalek a maong si Nabucodonosor ed panagparles pian nasumpal iray plano to ed bakal.—Ezequiel 21:18-23.
4. Deskribien so relihyoson kipapasen ed Babilonia
4 Talagan kinmayat so relihyoson kipapasen ed intiron Babilonia. Inlastog na syudad so masulok a 50 a templo, a wadtan so dakerakel a dirios tan diosa a pandadayewan, laktip lay trinidad di Anu (dios na tawen), Enlil, (dios na dalin, dagem, tan bagyo), tan Ea (dios na saray danum). Sananey nin trinidad et tugyopen di Sin (say dios a bulan), Shamash (say dios ya agew), tan Ishtar (say diosa na inkamabuna). Say panagsalamangka, panagtanem, tan astrolohiya so walaan na importantin betang diad panagdayew ed Babilonia.
5. Anton angat so nipaarapan na saray nibantak a Judio nipaakar ed relihyoson kipapasen na Babilonia?
5 Say pakapilimog ed totoon mandadayew ed dakel a dirios so angiyarap na pirmin angat ed saray nibantak a Judio. Pigaran siglo ed asasakbay, pinasakbayan la nen Moises iray Israelita a mauges so pansumpalan da no manrebeldi ira ed Supremon Manangiter na ganggan. Inkuan nen Moises ed sikara: “Si Jehova awiten to ka naani tan say arim ya ipasen mo a manuley ed sika, ya angga ed sakey a nasyon ya agmo apikabkabatan, sika man ni saray atateng mo; et diman naani panlingkoran mo ed saray sananey a kinon-dirios, a kiew tan bato.”—Deuteronomio 28:15, 36.
6. Akin a say pambilay ed Babilonia et nagkalalo lan angat parad di Daniel, Ananias, Misael, tan Azarias?
6 Asagmakan lan mismo na saray Judio itan a problema. Mairap so pansiansian matoor ed si Jehova, nagkalalo la ed di Daniel, Ananias, Misael, tan Azarias. Nikabkabiig so inkapili na sarayan apatiran kalangweran a Hebreo pian ipasal parad serbisyo ed gobierno. (Daniel 1:3-5) Nodnonoten a sikaray apabtangan la na Binababilonian kangaranan—Beltsasar, Sidrac, Mesac, tan Abdenago—a naimpluensiaan ira a mikompormi ed balon kaliberliber da.b Lapud atagey a puesto na sarayan lalaki, say agpandayew ed saray dirios ed Babilonia et sankaimano—panagliput ni ingen.
Manesesga so Binalitokan ya Imahen
7. (a) Deskribien so imahen ya impaalagey nen Nabucodonosor. (b) Anto so gagala na imahen?
7 Mapatnag a diad sagpot pian paletan so pankakasakey na empiryo to, angipaalagey si Nabucodonosor na binalitokan ya imahen diad patar na Dura. Say katagey na satan et 60 a kasiko (27 metro) tan 6 a kasiko (2.7 metro) ed kalapar.c Sisiaen na arum a say imahen et seklang lambengat, odino sakey ya obelisk. Nayarin sakey itan ya atagtagey a pedestal ya akatapew ditan so baleg ya estatuan kaparay too, a nayarin mangirerepresenta ed si mismon Nabucodonosor odino say dios a Nebo. Antokaman so kipapasen, sayan layog a monumento et simboloy Empiryo na Babilonia. Lapud satan et ginagala pian nengnengen tan dayewen.—Daniel 3:1.
8. (a) Sioparay tinawag ed inagurasyon na imahen, tan antoy kaukolan a gawaen na amin a presenti? (b) Antoy dusa ed saramay ag-ondakmomo ed imahen?
8 Unong ed satan, inyareglo nen Nabucodonosor so seremonya na inagurasyon. Tinipon toray satrap, prepekto, gobernador, konsehal, tresurero, huis, mangaasikaso iran mahistrado, tan amin ya administrador ed nasasakopan to. Inkelyaw na sakey a tomatawag: “Dia ed sikayo niganggan, O balbaley, saray nasyon, tan saray pansasalita, ya anggan anto a panaon a narengel yo so tanol na tambuyog, tulali, arpa, sakabuche, salterio, sinfonia, tan amin a nengneng na togtog, sikayo ontikleb kayo tan panpikasian yo so balitok a talintao a si ari Nabucodonosor impaalagey to. Et anggan siopa ya ag-ontikleb tan agmanpikasi ed sikato ed satan lanlamang ya oras so nibantak ed pegley na mandarlang tan manliob a palbaan.”—Daniel 3:2-6.
9. Antoy mapatnag a kabaliksan na idakmomo ed imahen ya impaalagey nen Nabucodonosor?
9 Sisiaen na arum ya inyareglo nen Nabucodonosor iyan seremonya pian paskaren to iray Judio a mikompromiso ed panagdayew da ed si Jehova. Nayarin aliwan ontan so kaso, ta mapatnag a saray opisyales labat na gobierno so binagaan ed ebento. Kanian, saray Judio labat a wadman et saramay walaay betang ed gobierno. Ompatnag sirin a say idakmomo ed imahen so sakey a ginagalan seremonya pian pabiskegen so pankakasakey na manguuley a klase. Inkuan nen iskolar a John F. Walvoord: “Diad sakey a dapag, say pangiparungtal ed saray opisyal et sakey a makapnek a panangipatnag na pakayari na empiryo nen Nabucodonosor tan diad biek a dapag et mapatnag a panamidbir ed saray dirios ya unong ed kanonotan na taga-Babilonia et sikaray sengegay impanbiktorya ra.”
Agmikompromiso Iray Lingkor nen Jehova
10. Akin ya anggapoy suppiat na saray aliwan Judio ed ganggan nen Nabucodonosor?
10 Anggaman debosyonado ira ed nanduruman patron a dirios, maslak ed saray atiptipon ed arap na imahen nen Nabucodonosor so agmasuyat a mandayew ed satan. “Ugali da lan amin so mandayew ed saray talintao, tan say panagdayew ed sakey a dios so agmakasbel ed pangigalang da met ed sananey,” so impaliwawa na sakey ya iskolar ed Biblia. Intuloy to: “Mitunosan itan ed kasmak a panmoria na saray managtalintao a dakel iray dirios . . . tan aliwan mauges so pangigalang ed dios na dinanman a totoo odino bansa.”
11. Akin ya agdinmakmomo si Sidrac, Mesac, tan Abdenago ed imahen?
11 Balet, parad saray Judio, duman pamaakaran itan. Sikaray ingganggan la na Dios da, a Jehova: “Agka manggawa na nipaakar ed sika na pinanday a talintao, odino say kapadpara na antokaman a nengneng na wala ed tawen ed tagey, odino wala dia ed dalin ed leksab, odino dia ed danum ed leksab na dalin. Agka ondakmomo ed sikara, ni say manlingkor ed sikara; ta siak si Jehova a Dios mo a sakey ak a maimon a Dios.” (Exodo 20:4, 5) Sirin, diad igapo na togtog et ondakmomo iramay atiptipon ed imahen, saray taloran kalangweran a Hebreo—di Sidrac, Mesac, tan Abdenago—so nansiansian akaalagey.—Daniel 3:7.
12. Anto so indalem na pigaran Caldeo nipaakar ed saray taloran Hebreo, tan akin ya ontan?
12 Lapud agpandayew na taloran Hebreon opisyales ed imahen, asanokan so pigaran Caldeo. Tampol dan nila so ari tan ‘indalem daray Judio.’d Ag-ira interesado ed antokaman a panangipaliwawa. Labay dan nadusa iray Hebreo lapud ag-inkamatoor tan panagliput, oniay inkuan na saray angidalem: “Wala ra so arum a Judio a sikara so tinurom a manunaan ed saray gawa na luyag na Babilonia: Sidrac, Mesac tan Abdenago; saraya a lalaki, O ari, agda ka inngalngalep; agda panlingkoran iray dirios mo, tan agda met pampikasian so balitok a talintao ya impaalagey mo.”—Daniel 3:8-12.
13, 14. Panoy inkiwas nen Nabucodonosor ed ginawa di Sidrac, Mesac, tan Abdenago?
13 Agaylan inkadismaya nen Nabucodonosor lapud agtinulok na taloran Hebreo so ganggan to! Malinew a sikatoy agtinmalona ed impangomberti ed di Sidrac, Mesac, tan Abdenago a magmaliw a matoor iran manangitandoro na Empiryo na Babilonia. Agta imbangat tora ed kakabatan na saray Caldeo? Inuman to ni ingen so kangaranan da! Balet ta no inisip nen Nabucodonosor a say malaknab ya edukasyon so mangibangat ed sikara na balon paraan na panagdayew odino say impansalat ed kangaranan da so manguman ed pakabidbiran da, sikatoy pirmin alingo. Nansiansian matoor a lingkor nen Jehova ira di Sidrac, Mesac, tan Abdenago.
14 Sinmanok si Arin Nabucodonosor. Tampol ya impatawag tora di Sidrac, Mesac, tan Abdenago. Intepet to: “Sikato ta so talaga O Sidrac, Mesac, tan Abdenago, ya agkayo manlingkor ed dios ko, agyo met pampikasian so balitok a talintao ya impaalagey ko?” Maseguron agmakapanisia si Nabucodonosor nen sinalita to iraya. Likud ni, nayarin oniay inkatunongan to, ‘Panon a nibaliwala na sarayan taloran lalaki a walaay limpion kanonotan so ontan kasimplin ganggan—tan pirmi pakadusaan no agtuloken?’—Daniel 3:13, 14.
15, 16. Anton pankanawnawa so inter ni nen Nabucodonosor ed say taloran Hebreo?
15 Mabulos si Nabucodonosor a mangiter na sakey nin pankanawnawa ed saray taloran Hebreo. Inkuan to: “Bangno maparaan kayo ed anggan anto a panaon a narengel yo so tanol na tambuyog, tulali, arpa sakabuche, salterio, tan gaita tan amin a nengneng na togtog, ontikleb kayo tan pampikasian yo so talintao a ginawak, maong; balet no agkayo manpikasi nibantak kayo ed satan, lanlamang ya oras ed pegley na palbaan a mandarlang ed apoy; et siopa ‘tan a dios so mangilaban ed sikayo ed limak?”—Daniel 3:15.
16 Mapatnag a say leksion nipaakar ed akugip ya imahen (a nirekord ed Daniel kapitulo 2) so agnitanem ed nonot tan puso nen Nabucodonosor. Nayarin alingwanan to la so dilin balikas to ed si Daniel: “Say Dios yo sikato so Dios na saray dirios tan Katawan na saray arari.” (Daniel 2:47) Ompatnag natan ya aangaten nen Nabucodonosor si Jehova, ya ikuan ton anggan Sikato et agmakapangisalba ed saray Hebreo ed dusa a manatalaran ed sikara.
17. Antoy inyebat di Sidrac, Mesac, tan Abdenago ed opresi na ari?
17 Agla kaukolan di Sidrac, Mesac, tan Abdenago a nonoten ni iray bengatla. Tampol ya inyebat da: “O Nabucodonosor, agmi kaukolan so onebat ed sika dia ed saya a kanonotan. No sikato so ontan, say Dios mi a sikato so panlingkoran mi sikato so masarag a mangilaban ed sikami ed palbaan a mandarlang ed apoy; et ilaban to kami ed limam, O ari. Balet no andi, nakabatan mo komon, O ari, ya agkami manlingkor ed saray dirios mo, agmi met igalang so balitok a talintao ya impaalagey mo.”—Daniel 3:16-18.
Nibuntok Ira ed Manliob a Palbaan!
18, 19. Antoy agawa sanen nibuntok iray taloran Hebreo ed manliob a palbaan?
18 Asanokan si Nabucodonosor, kanian ingganggan to’d saray lingkor ton maminpiton papetangen so palbaan. Insan to ingganggan so “makapanyari a lalaki” a baloren si Sidrac, Mesac, tan Abdenago insan ira ibuntok ed “palbaan a mandarlang ed apoy.” Tinumbok day ganggan na ari, ya imbuntok da ed apoy so taloran Hebreo, ya abalor tan pirmin akawesan—pian napoolan iran tampol. Balet, saray bataan nen Nabucodonosor so inatey lapud manliob ya apoy.—Daniel 3:19-22.
19 Balet walay nikadkaduman agawa. Anggaman walad pegley na manliob a palbaan si Sidrac, Mesac, tan Abdenago, ag-ira apoolan. Isipen pay pankelkelaw nen Nabucodonosor! Sikaray imbuntok ed mandarlang ya apoy, malet ya abalor, balet mabilay niran siansia. On, sikaray manaakar ed apoy! Balet wala ni sananey ya anengneng nen Nabucodonosor. “Agtayo ta angibantak na taloran lalaki a sibabalor ed pegley na apoy?” so intepet to ed saray atagey a maarin opisyal to. “Tua, O ari,” inyebat da. “Nia!” inkelyaw nen Nabucodonosor, “nanengneng ko so apatiran lalaki a bulos, a manaakar ed pegley na apoy, tan ag-ira naano; et say nengneng na komapat sikato so singa anak a laki na saray dirios.”—Daniel 3:23-25.
20, 21. (a) Antoy anengneng nen Nabucodonosor sanen pinmaway ira di Sidrac, Mesac, tan Abdenago ed palbaan? (b) Antoy apaskar a binidbir nen Nabucodonosor?
20 Inmasingger si Nabucodonosor ed puerta na manliob a palbaan. “Sidrac, Mesac, tan Abdenago, sikayo ariripen na Sankatagyan a Dios,” inkelyaw to, “ompaway kayo, tan dago kayo dia.” Pinmaway ed pegley na apoy iray taloran Hebreo. Maseguron atalagnaw so amin ya akaimaton ed sayan milagro—laktip laray satrap, prepekto, gobernador, tan atagey ya opisyales. Agayla, singano ag-akaloob irayan taloran kalangweran ed palbaan! Ag-ira naasyotan, tan ag-asilayotan iray buek da.—Daniel 3:26, 27.
21 Natan apaskar lan bidbiren nen Arin Nabucodonosor a si Jehova so Sankatagyan a Dios. “Bendito so Dios nen Sidrac, Mesac, tan Abdenago,” so kuanto, “ya angibaki na anghel to, tan inlaban to so saray ariripen to a nanmatalek ed sikato, tan inuman da so salita na ari, tan inyawat da so saray laman da, pian ag-ira manlingkor ni say mangigalang ed arum a dios, nilikud so dili a Dios da.” Insan, inyarum na ari iyan mapekder a pasakbay: “Kanian gawaen ko so pangigeter, a balang baley, nasyon, tan pansasalita, a mansalita na anggan anto a sumpa ed Dios di Sidrac, Mesac, tan Abdenago, sikara naani so nabingbingkas, tan saray abung da nagawa ra naani a panagbantakan a dutak; lapud anggapo so sananey a dios a makayari a mangilaban na unong ed saya.” Lapud satan, saray taloran Hebreo so nipawil lamet ed pabor na ari tan ‘nitandoro ed luyag na Babilonia.’—Daniel 3:28-30.
Say Pananisia tan Pirmin Subok Natan
22. Panon a nipapaarap iray lingkor nen Jehova natan ed saray sirkumstansia a mipara ed saramay inarap di Sidrac, Mesac, tan Abdenago?
22 Natan, nipapaarap iray managdayew ed si Jehova ed saray sirkumstansia a mipadpara ed saramay sirkumstansia di Sidrac, Mesac, tan Abdenago. Tua, nayarin aliwan literal a nibantak iray totoo na Dios. Ingen, inkuan nen Jesus a saray patumbok to so “ag-ira taga mundo.” (Juan 17:14) Sikaray “sankaili” lapud satan et ag-ira ontumbok ed agmakasulatan iran kustombre, awawey, tan agamil na saramay akapaliber ed sikara. Insulat nen apostol Pablo, a saray Kristiano so “agmiabobon unong ed sayan mundo.”—Roma 12:2.
23. Panon ya impatnag na taloran Hebreo so inkapekder, tan panon a natumbok na saray Kristiano natan so alimbawa ra?
23 Aglabay na taloran Hebreo so ontumbok ed sistema na Babilonia. Anggaman nibangat a maong ed kakabatan na Caldeo et ag-ira nisuawi. Agnauman so talindeg da nipaakar ed panagdayew, tan say katooran da et parad si Jehova. Ontan met komon so inkapekder na saray Kristiano natan. Agda nepeg so ombaing lapud sikaray duma manlapud saramay taga mundo. On, “say mundo mangangga, tan saray penel to.” (1 Juan 2:17) Kanian kabaglan tan kaapaan so pipakna ed sayan ompapatey a sistema na bengabengatla.
24. Panon a niyaliling so talindeg na saray tuan Kristiano ed ginawa na taloran Hebreo?
24 Kaukolan a manbantay iray Kristiano ed amin a nengneng na panagtalintao, laktip laray masilib a porma na panagtalintao.e (1 Juan 5:21) Matulok tan mapagalang a tinmalindeg si Sidrac, Mesac, tan Abdenago ed arap na balitok ya imahen, balet ta amoria ran say idakmomo ed satan et aliwa labat lan panangipanengneng na respeto. Sakey itan a panagdayew, tan onsanok si Jehova no mibiang ira. (Deuteronomio 5:8-10) Insulat nen John F. Walvoord: “Anggaman ontan, singano itan panagsaludo ed bandira, lapud pisiglaotan na relihyon ed saray regulasyon ed nasyon, satan so nayarin walaan met na relihyoson kabaliksan.” Natan, ontan met so talindeg na saray tuan Kristiano sumpad panagtalintao.
25. Anto so leksion a naaralan yo manlapud tuan istorya di Sidrac, Mesac, tan Abdenago?
25 Say salaysay na Biblia nipaakar ed di Sidrac, Mesac, tan Abdenago so mangiter na marakep a leksion parad amin a determinadon mangisaklang ed si Jehova na nikabkabiig a debosyon. Mapatnag a sankanonot nen apostol Pablo irayan taloran Hebreo sanen sinaglawi to so dakel ya angagamil na pananisia, laktip la iramay “inerep da so biskeg na apoy.” (Hebreos 11:33, 34) Tumangan nen Jehova so amin a mangalig ed ontan a pananisia. Niliktar so taloran Hebreo manlapud manliob a palbaan, balet ta makapanseguro itayo a paolien toray amin a matoor ya inaatey bilang manamemben na katooran tan pagamoran tora na andi-anggaan a bilay. Dinanman ed satan, si Jehova “yapiger to so kamarerwa na sasantos to; iliktar to ra ed lima na bagel.”—Salmo 97:10.
[Saray paimano ed leksab]
a Sisiaen na arum a si Marduk, ya impasen bilang angiletneg ed Empiryo na Babilonia, so angirepresenta ed si Nimrod a dinayew da. Balet, ag-iya nibagan segsegurado.
b Say “Beltsasar” et mankabaliksay “Salimbengan so Bilay na Ari.” Say “Sidrac” et nayarin mankabaliksay “Ganggan nen Aku,” say dios a bulan na Sumerian. Say “Mesac” et nayarin ontukoy ed dios na Sumeria, tan say “Abdenago” et mankabaliksay “Lingkor nen Nego,” odino Nebo.
c Unong ed kinabaleg na imahen, sisiaen na arum ya iskolar na Biblia a satan so ginawa ed tabla insan inuklopan na balitok.
d Say Aramaikon balikas a nipatalos ya “indalem” et mankabaliksay ‘kanen iray kabiangan’ na sakey a too—singa panangibaga, sikatoy gatgaten diad panamegley na panamalikdo.
e Alimbawa, say inkabuakag tan inka-agum et insiglaot na Biblia ed panagtalintao.—Filipos 3:18, 19; Colosas 3:5.
ANTO SO ATEBEK YO?
• Akin ya agdinmakmomo si Sidrac, Mesac, tan Abdenago ed imahen ya impaalagey nen Nabucodonosor?
• Panoy inkiwas nen Nabucodonosor ed talindeg na taloran Hebreo?
• Panon a tinumangan nen Jehova so taloran Hebreo lapud pananisia ra?
• Antoy naaralan yo manlapud pangimano ed tuan istorya di Sidrac, Mesac, tan Abdenago?