Cyril tan Methodius​—Saray Managpatalos na Biblia ya Angimbento na Alpabeto

“Say nasyon mi so abinyagan la balet ta anggapo so mangibangat ed sikami. Agmi natalosan so Griego tan Latin. . . . Agmi natalosan iray sulat nisay kabaliksan na saratan; mangibaki kayo sirin na saray managbangat a mangipaamta na saray salita na Kasulatan tan saray kabaliksan na satan.”​—Rostislav, prinsipe na Moravia, 862 K.P.

NATAN, say masulok a 435 a milyon a totoo a mansasalita na saray lenguahe na grupo na Slavic so walaan na patalos na Biblia ed mismon lenguahe ra.a Diad sikara, 360 milyon so manguusar na alpabeton Cyrillic. Balet, diad apalabas a 12 a siglo et anggapo so anggan sakey a nisulat a lenguahe odino alpabeto na saray dialekto na inmuunan atateng da. Saray lalakin tinmulong a manolbar ed situasyon so manngaran na Cyril tan Methodius, a sanagin peteg. Naamtaan na saray totoon mangaaro ed Salitay Dios a say makpel tan balo iran sagpot na sayan sanagi et sengegan na makapasagyat a kabiangan na awaran nipaakar ed inkipreserba tan inkitandoro na Biblia. Siopa irayan lalaki, tan antoran babeng so inarap da?

“Say Pilosopo” tan say Gobernador

Si Cyril (827-869 K.P., a say datin ngaran to et Constantine) tan si Methodius (825-885 K.P.) so nianak ed aristokratan pamilya diad Tesalonica, Gresya. Say Tesalonica et sakey a syudad a walaay duaran lenguahe nensaman; saray manaayam ditan et mansasalitay Griego tan sakey a nengneng na Slavic. Lapud kiwawala na dakerakel ya Slav tan maapit ya panlilimog na saray ombaley ditan tan ed kabangibang iran komunidad na Slav, nayarin awalaan na pankanawnawa si Cyril tan Methodius a makagamor na aralem a pikakabat ed lenguahe na saray Slav a walad abalaten. Tan sinaglawi ni ingen na sakey a bayograpo nen Methodius a say ina ra et tubon Slav.

Kayari na impatey na ama to, inmalis si Cyril ed Constantinople, say kabisera na Empiryo na Byzantine. Sikato so nanaral diman ed unibersidad na empiryo tan akimogelmogel ed saray seselengen a managbangat. Sikato so nagmaliw a libraryan na Hagia Sophia, say sankaprominentian a simbaan ed Bukig, tan sikatoy nagmaliw a propesor na pilosopiya ed kaunoran. Diad tua, si Cyril so apangaranan a Say Pilosopo makasengeg ed agegemtan ton edukasyon.

Kaleganan, si Methodius so nanggegemtan met ed karera a mipara ed si ama to​—mapolitikan administrasyon. Asabi to so rangko na archon (gobernador) diad distrito na nanketegan na Byzantine a panaayaman na dakel ya Slav. Anggaman kuan, sikato so inmekal tan linma ed sakey a monasteryo diad Bithynia, Asia Minor. Si Cyril so akila ed sikato diman nen 855 K.P.

Nen 860 K.P., sayan sanagi so imbaki na patriarka na Constantinople diad sakey a misyon ed arum a bansa. Sikara so nibaki ed saray Khazar, totoon manaayam ed amianen-bukig na Andeket a Dayat a masuyat nin mandesidi no dinan ed Islam, Judaismo, tan Inkakristiano so agamilen da. Nen mamaarap la’dman si Cyril, sikatoy nansiansia ni ed Chersonese, diad Crimea. Panisiaan na arum ya iskolar a naaralan to diman so Hebreo tan Samaritano kanian impatalos to so grammar na Hebreo diad lenguahe na saray Khazar.

Pankaukolan ed Moravia

Nen 862 K.P., impawit nen Rostislav, prinsipe na Moravia (kaplesan a mamabukig a Czechia, mamasagur a Slovakia, tan mamasagur a Hungary), ed si Emperador Michael III so kerew ya abasa tayo ed inmunan parapo​—a sikatoy mangibaki na saray mangibangat na Kasulatan. Nipasabi la’d saray ombaley ed Moravia a mansasalitay Slavic iray bangat na iglesia panamegley na saray misionaryo a nanlapud panarian na East Frankish (natan et Alemanya tan Austria). Balet ta mapaga si Rostislav ed mapolitika tan relihyoson impluensia na saray tribun Aleman. Pirawat to a say relihyoson pisisiglaotan ed Constantinople so makatulong ed pansiansian biig na nasyon to ed mapolitika tan relihyoson paraan.

Denesidi na emperador ya ibaki si Methodius tan Cyril diad Moravia. Akinlongan a maong irayan sanagi a mangigapo ed satan a misyon lapud atagey a nan-eskuelaan da, inaral da, tan pakapansalita ray nanduruman lenguahe. Ibabaga ed sikatayo na koma-siam a siglon bayograpo ya oniay inkatunongan na emperador, diad panadagdag to’d sikara ya onla ed Moravia: “Pareho kayon taga-Tesalonica, tan amin a taga-Tesalonica et mansasalitay puron Slav.”

Niwala so Sakey ya Alpabeto tan Sakey a Patalos na Biblia

Kaleganan na saray bulan sakbay na impikal da, namparaan si Cyril ed misyon diad impanibukel toy nisulat a teksto parad saray Slav. Nibabaga a sikatoy walaan na maabig a pakadngel ed saray paraan na panangibalikas ed saray lenguahe. Kanian diad impangusar to’d Griego tan Hebreo iran letra, nanggunaetan ton itarya so sakey a letra parad kada tanol na salita diad Slavonic.b Panisiaan na arum a managsukimat a pigaran taon to lan titibukelen so basiyan na satan ya alpabeto. Tan siansian wala so agpakaseguro nipaakar ed eksakton porma na alpabeto a nansagpotan nen Cyril.​—Nengnengen so kahon a “Cyrillic odino Glagolitic?”

Ontan met, inggapo nen Cyril so sakey a maples a metodo na panangipatalos ed Biblia. Unong ed tradisyon, inggapo ton ipatalos ed Slavonic so Griego a pilimeron balikas na Ebanghelyo nen Juan, ya inusar to so balobalo nin atibukel ya alpabeto: “Diad gapo et wala la so Salita . . . ” Intultuloy nen Cyril ya impatalos so apatiran Ebanghelyo, saray sulat nen Pablo, tan say libro na Salmos.

Kasin bukbukor to so nankimey? Nayarin tinmulong si Methodius ed sayan kimey. Niarum ni, oniay kuan na libron The Cambridge Medieval History: “Mainomay ya isipen a [si Cyril] so tinulongan na arum, a maseguron saramay totoon nianak ya Slav a walaan na Griegon edukasyon. No usisaen tayoray sankadaanan iran patalos, . . . walaan itayo na sankaabigan a prueba nipaakar ed alay abig ya Slavonic a talos na lenguahe, makasengeg ed saray nantutulongan a mismon Slav.” Say arum a kabiangan na Biblia so kinompleto ed saginonor nen Methodius, unong a nanengneng tayo.

“Singa ra Wawak ed Tapew na Sakey ya Agila”

Nen 863 K.P., inggapo la nen Cyril tan Methodius so misyon da ed Moravia, diman ira ampetapetang ya inabrasa. Laktipen na kimey da so pangibangat na balobalo nin atibukel ya Slavonic a sulsulat ed sakey a grupo na totoon taga’dman, nilikud ed panagpatalos ed saray teksto na Biblia tan nipaakar ed saray seremonya.

Amin balet et mairap. Say Frankish a klerigo diad Moravia so sinmumpan maong ed pangusar ed Slavonic. Papanisiaan da so teoryan pangusar labat ed taloran lenguahe, a pansiasiansiaen dan say Latin, Griego, tan Hebreo labat so naabobonan a nausar ed panagdayew. Lapud paniilalo ra ed suporta na papa ed balobalo ni labat ya atibukel ya insulat a lenguahe, nambaroy so sanagi diad Roma nen 867 K.P.

Diad pambabaroy da, nabet nen Cyril tan Methodius diad Venice so sananey nin grupo na Latin a klerigo a manguusar labat na taloran lenguahe. Oniay nikuan ed sikatayo na sakey a bayograpo nen kapegleyan a panaon nipaakar ed si Cyril a sikatoy inambon na saray lokal ya obispo, saserdote, tan saray monghe a “singa ra wawak ed tapew na sakey ya agila.” Unong ed satan a salaysay, inmebat si Cyril diad impangisitas to ed 1 Corinto 14:8, 9: “Ta no say trumpeta ontanol na tanol a panduaruwaan, siopa kasi makapanparaan a mibakal? Ontan kayo met, no dia ed dila agyo bitlaen so saray salitan mainomay a talosan, panon so pakaamta na sasalitaen? Ta mansalita kayo ed dagem.”

Sanen akasabin siansia so sanagi diad Roma, sigpot ya inabobonan nen Pope Adrian II so pangusar da ed Slavonic. Kayari na pigaran bulan, tan legan a wadman ira ed Roma, nansakit na grabe si Cyril. Kayari na kulang a duay bulan, sikato so inatey ed edad a 42.

Si Methodius so pinaseseg nen Pope Adrian II ya ompawil ed trabaho to diad Moravia tan ed kaliberliber na baley na Nitra, a tatawagen la natan ya Slovakia. Lapud pirawat na papa ya ombiskeg so impluensia to ed satan a lugar, si Methodius so inikdan to na saray sulat ya aabobonan to so pangusar ed Slavonic tan si Methodius so aturon arsobispo. Balet nen 870 K.P., si Methodius so inaresto na Frankish ya obispo a si Hermanrich, diad tulong nen Prinsipe Svatopluk na Nitra. Sikato so nipangaw ed loob na duara tan kapalduan taon diad sakey a monasteryo ed abalaten-bukig ya Alemanya. Diad kaunoran, si Pope John VIII a sinmalat ed si Adrian II, so angiganggan ed kibulos nen Methodius, tan nipawil lamet ed inka-obispo to, tan pinaletan so suporta na papa ed pangusar na Slavonic diad panagdayew.

Balet ta nantultuloy so insumpa na Frankish a klerigo. Matalonan indepensa nen Methodius so inkasikato sumpad saray akusasyon ya inka-erehes, tan sikato so akagamor ed saginonor na atatakan a sulat nen Pope John VIII a mabitabitar ya angautorisa ed pangusar na Slavonic diad simbaan. Bilang peles a papa, si John Paul II so angaksobi a say bilay nen Methodius so nausar ed “saray panagbiahe, inkipangaw, impanirap, inkisagmak ed isusumpa tan panamasegsegang, . . . pati ed panaon na maruksan inkipangaw.” Diad kasunian, saya so asagmak to ed lima na saray obispo tan prinsipe a maabig so pidedeneng da ed Roma.

Nipatalos so Kompleton Biblia

Anggaman ed agmanundan isusumpa, asumpal nen Methodius so panangipatalos ed nakekeraan nin kabiangan na Biblia diad Slavonic, diad tulong na pigaran stenograpo. Unong ed tradisyon, asumpal to iyan baleg a kimey ed loob na waloy bulan lambengat. Balet, agto impatalos iray apokripal a libro na saray Maccabeo.

Natan, mairap a determinaen so kualidad na impangipatalos nen Cyril tan Methodius. Wala lambengat so pigpigaran kopya na manuskrito ya asingger ed panaon na inmunan impangipatalos. Diad panguusisa na saray manguusar ed dakel a salita ed saratan a matalag lan inmuunan sulsulat, naimano ran say patalos so malinlinew tan walaan na natural a kabaliksan. Insalaysay na libron Our Slavic Bible a sayan duaran sanagi so “kinaukolan a mamawala na dakel iran balon salita tan balbalikas . . . Tan agawaan da iya tekep na makapakelkelaw ya inkasusto [tan] apawala ra so Slavic a lenguahe tekep na malaklaknab tan malinlinew iran bokabularyo.”

Sakey a Magnayon a Legasya

Kayari na impatey nen Methodius nen 885 K.P., saray babangatan ton walad Moravia so pinatakyas na saray kalaban dan Frankish. Sikaray nanamot ed Bohemia, mamaabalaten a Polandiya, tan Bulgaria. Kanian say kimey nen Cyril tan Methodius so nitultuloy tan nikayat. Say Slavonic a lenguahe, a nankimeyan na duaran sanagi pian niwala ed insulat tan mas permanentin nengneng so inmaligwas, atibukel, tan diad saginonor et nankakapiga la. Natan say grupon Slavic so mangilaktip ed 13 a nanduruman lenguahe tan dakel niran dialekto.

Niarum ni, say makpel ya impangipatalos nen Cyril tan Methodius ed Biblia so nanresulta ed nanduruman patalos na Kasulatan diad Slavic a wala la natan. Nagugunggunaan so minilyon a mansasalita ed sarayan lenguahe lapud impakawalaan da na Salitay Dios ed mismon dialekto ra. Anggaman ed pirmin isusumpa, agaylan tua iray salitan: “Say salita na Dios tayo mansiansia ed ando lan ando”!​—Isaias 40:8.

[Saray paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 29]

Cyrillic Odino Glagolitic?

Say inkatibukel na alpabeto a nansagpotan nen Cyril so anagyat na pirmin sangsangan, lapud agsegurado iray mansasalitay nanduruman lenguahe no anton alpabeto itan. Say alpabeton tinawag a Cyrillic so maapit a nibase ed Griegon alpabeto, a walaan na manga 12 a kaaruman a letra ya inimbenton mangirepresenta ed saray tanol na Slavonic ya agnaromog ed Griego. Balet, arum ed saray sankaunaan ya Slavonic a manuskrito so angusar na duman tuloy a teksto, a kabkabat bilang Glagolitic, tan sayan teksto so papanisiaan na dakel ya iskolar ya inimbento nen Cyril. Ompatnag a say pigaran letra na Glagolitic so nanlapud nansusuldongan a Griego odino Hebreo. Say arum a letra so nayarin inala ed saray diakreto nen kapegleyan a panaon, balet maslak et orihinal tan komplikado iran letra. Ompatnag a say Glagolitic et nikabkabiig a tuloy tan orihinal a sulat. Balet, say Cyrillic so akatibukelan la na kaplesan a Russian, Ukranian, Serbian, Bulgarian, tan Macedonian iran teksto, nilikud ed 22 a kaaruman a lenguahe, ya arum ed saratan et aliwa lan Slavonic.

[Artwork​—Cyrillic and Glagolitic characters]

[Mapa ed pahina 31]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

Baltic Sea

(Polandiya)

Bohemia (Czechia)

Moravia (E. Czechia, W. Slovakia, W. Hungary)

Nitra

BUKIG A PANARIAN NA FRANKISH (Alemanya tan Austria)

ITALYA

Venice

Roma

Dayat na Mediteraneo

BULGARIA

GRESYA

Tesalonica

(Crimea)

Andeket a Dayat

Bithynia

Constantinople (Istanbul)

[Litrato ed pahina 31]

A Slavonic Bible in Cyrillic text from 1581

[Credit Line]

Biblia: Narodna in univerzitetna knjižnica-Slovenija-Ljubljana