TEPET 5

Antoy Gawaen Ko no Walay Man-bully ed Siak?

NO AKIN YA IMPORTANTE

Akadepende ed reaksion mo no kasin tundaan da ka la odino mas grabe laingen so pam-bully da ed sika.

ANTOY GAWAEN MO?

Imadyin mo yan eksena: Agla labay nen Thomas so onlad eskuelaan. Taloran bulan lan mangikakalat na tsismis iray kaklase to tungkol ed sikato. Insan da ni pappangaranan. No maminsan, dumboen da pian napelag iray libro to ya kunwari et agda ginagala, odino itulak da, insan no lingawen to balet no siopay angitulak, mantuturoan ira. Pero karuman, talagan agto la kaya so pambu-bully da ta binantaan da diad Internet . . .

No sika si Thomas, antoy gawaen mo?

ISIP MO NI!

Anggapoy nepeg mon takotan! Sarag mon taloen so bully anggano agka milaban. Panon?

PAULYAN MO LABAT IRA. Ibabaga na Biblia: “Say makulangkulang et ibebesngaw toy amin a nalilikna to, balet samay marunong et kalmadon mangokontrol ed satan.” (Proverbio 29:11) No kalmado ka labat—anggano diad tua et mannerbiyos ka—onsawa lanlamang ira.
AGKA OMBABAWI. Ibabaga na Biblia: “Agyo babalesen na mauges so siopaman a nanggaway mauges ed sikayo.” (Roma 12:17) No ombawi ka, mas onggrabe so situasyon.
IWASAN MOY GULO. Ibabaga na Biblia: “Say marunong et ompapaliis no nanenengneng toy peligro.” (Proverbio 22:3) Anggad posible et iwasan mo iramay manaanap na gulo, tan iwas kad situasyon ya posiblin na-bully ka.
MANISIP KAY EBAT YA AGDA IILALOAN. Ibabaga na Biblia ya say malumanay ya ebat et “pakepaen toy pasnok.” (Proverbio 15:1) Sarag moy manpaelek. Alimbawa, no susutilen da ka ya matabataba ka, ibagam ya, “Lanti, kailangan ko lay manpaebeng!”
ALIS KA LA. “No agka la onesel, labay ton ibaga mas makalakal tan matibay ka nen samay manaasar ed sika,” so kuan nen Nora ya 19 so taon to. “Nanengneng da ya sarag mon kontrolen so sarilim—ya agsarag ya gawaen na bully.”—2 Timoteo 2:24.
DAPAT CONFIDENT KA. Nalikas na saray bully no natatakot ka tan no sarasarag da kan taloen. Balet no nanengneng dan agda ka bastabasta nataktakot, onatras la ra.
MANDALEM KA. Oniay imbaga na datin teacher: “Ibabagak ed saray nabu-bully ya ag-ira natatakot ya mandalem. Atan so dugan gawaen pian agla ra makapan-bully na arum.”

Kabataan ya confident ya onarap ed bully — No confident ka, sarasarag mon taloen so bully

**QUIZ TUNGKOL ED PANAG-BULLY**
TUA O TILA	EBAT
1 Nensaman nin panaon et wala la ray bully.	1 Tua. Alimbawa, nabasa ed Biblia so tungkol ed saray Nefilim—sakey a grupo a say labay ya ibaga na ngaran da et “Saramay Mangitutumba ed Arum.”—Genesis 6:4.
2 Say panag-bully et joke labat. Aliwan seryoso itan.	2 Tila. Say panag-bully et sakey ed saray rason no akin ya dakel so kabataan ya manbibikkel.
3 Laban ka pian agka la na-bully.	3 Tila. Kaslakan ya mas mabiskeg iray bully nen saray bibiktimaen da, kanian anggapo lanlamang so nagawaan mo anggano milaban ka.
4 No walay nanengneng mon nabu-bully, agmo la papansinen.	4 Tila. No walay nanengneng mon nabu-bully balet ta anggapoy ginawam pian natulongan, singa ka la kaiba na amay bully.
5 Anggano mayayabang iray bully, diad tua et anggapoy tiwala dad sarili da.	5 Tua. Anggano mayayabang iray bully, dakel ed sikara so anggapoy tiwala dad sarili da, kanian labay dan pakapuyen so liknaan na arum pian ompaway ya singa ra nayaryari.
6 Posiblin manguman so ugali na saray bully.	6 Tua. No natulongan iray bully, posiblin manguman so ugali da.