TEPET NA SARAY KABATAAN
Antoy Gawaen Ko no Na-bully Ak Diad Internet?
No antoy dapat mon naamtaan
Mas mainomay so man-bully diad Internet. Ditan, “anggan saray maong ya ugugaw et nayarin magmaliw ya loko lapud sarag dan iyamot no siopa ira,” so imbaga na libron CyberSafe.
Wala ray totoon labalabay ya biktimaen na saray bully. Kaibad saratan iramay singa mabaing, singa nikaduma, odino abebbebay pakanengneng dad sarili da.
Grabe iray epekto na panag-bully diad Internet. Saray biktima et nayarin manermen tan na-depress, tan wala ni ra ingen so manbibikkel lapud satan.
No antoy nagawaan mo
Unona, tepetan moy sarilim, ‘Talaga kasin nabu-bully ak?’ Wala ray totoon ansakit iray ibabaga ra ed arum pero aliwa met ya talagan ontan so intension da. No nagawa itan, sarag tayon tumboken so makabat ya bilin na Biblia:
“Agka komon mainomay a nasakitan, ta say panem-em na sakit na linawa et tanda na sakey a makulangkulang.”—Eclesiastes 7:9, paimanod leksab.
Balet no ginagala na sakey ya insultoen, pabaingan, odino taktakoten so arum online, atan so panag-bully.
No nabu-bully ka diad Internet, tandaan iya: Say reaksion mo so rason ya nayarin tundaan da ka o lalo da kan i-bully. Salien so sakey o pigara ed sarayan suhestion.
Agmo papansinen so bully. Ibabaga na Biblia: “Say makabat a too et popokpokan toy pansalita to, tan say toon makatebek et mansiansian kalmado.”—Proverbio 17:27.
Nia so sakey a rason no akin ya epektibo itan ya bilin: “Say talagan labay na saray bully et pasyodoten iray biktima ra,” so insulat nen Nancy Willard diad libro ton Cyberbullying and Cyberthreats. “No onsyodot la ra, aabuloyan da iray bully ya kontrolen so emosyon da.”
Tandaan: No maminsan, say sankamaongan ya reaksion et agka la manre-react.
Pigilan so sarili ya ombawi. Ibabaga na Biblia: “Agyo babalesen na mauges so mauges a ginawad sikayo odino iinsultoen imay mangiinsulto ed sikayo.”—1 Pedro 3:9.
Nia so sakey a rason no akin ya epektibo itan ya bilin: “No manpasnok ka, ipapanengneng mon makapuy ka, kanian labalabay da kan biktimaen,” so imbaga na libron Cyber-Safe Kids, Cyber-Savvy Teens. No ombawi ka, singa ka met la samay bully ya problema.
Tandaan: Agmo la susungloran so apoy.
Onaksion ka. Ibabaga na Biblia: “Agka padadaeg ed mauges.” (Roma 12:21) Wala ray nagawaan mo pian napatundam so panag-bully—ya agla kaukolan ya onggrabe so situasyon.
Singa bilang:
I-block mo imay manme-message ed sika. “No agmo basaen, agka nasakitan,” so ibabaga na libron Mean Behind the Screen.
I-save moy amin ya ebidensya, anggano agmo iratan binasa. Kaibad satan iray makapasakit iran text message, instant message, e-mail, post ed blog o social media, voice message, o arum nin klase na komunikasyon.
Ibagam ed bully ya tundaan to ka. Mangi-send kay message ya prangka balet anggapoy laok ton pasnok, sakit na linawa, o takot. Nia ray alimbawa:
“Agka la manme-message ed siak.”
“Ekal mo may in-post mo.”
“No agka ontunda, manggawa ak na paraan pian ontunda ka.”
Pabiskeg moy kompiyansam ed sarilim. Manpokus kad saray biskeg mo imbes ya saray kakapuyan mo. (2 Corinto 11:6) Singa saray manbu-bully ed arap-arapan, saray bully diad Internet et labalabay dan biktimaen iray ipapasen dan makapuy.
Ibagam ed mas matatken. Igapom ed saray ateng mo. Sarag mo met ya ireport itan ed website o service provider ya uusaren na bully. Diad saray graben situasyon, manpaiba kad ateng mo ya ireport itan ed eskuelaan yo, diad pulis, odino onkonsulta kayod abogado.
Tandaan: Wala ray nagawaan mo pian napatunda so panag-bully odino anggan nabawasan so epekto na satan ed sika.