Sakey a Magmaong a Mundo​—Asingger La!

“SAY panpirawat a manbilay ed paraiso so sakey ed mabiskeg iran kaliktan ya ompatnag a naynay a walad kanonotan na totoo. Nayarin satan so sankabiskegan tan agnaekal ed kanonotan. Say pankaliktan ed paraiso so napaneknekan ed amin a nengneng na relihyoson bilay,” kuan na The Encyclopedia of Religion.

Amin a kultora so ompatnag a walaan na parparehon pilalek a manbilay ed sakey a magmaong a mundo, a singano panbababawian so orihinal a pipirawaten ya anggapo la ed kiwawala. Mangisusuheri iya na posibilidad ed kiwala na orihinal a paraiso, balet iner? Nayarin ikuan na sakey ya siko-analista a sayan mabiskeg a pilalek so mangipaparungtal ed pirawat a nipawil so abalang a kaligenan na panag-anakan na ina. Ingen, sayan salaysay so ag-akakumbinse ed saray iskolar a manaaral ed awaran na relihyon.

“Panpirawat a Manbilay ed Paraiso”​—Akin?

Kasin say kiwawala na ontan a pirawat, a singa ibabaga na arum, so lalo lambengat a mamapatunong ed saray kairapan a sasagmaken tan ed inkatiktikey na bilay na too? Odino wala so sananey nin salaysay?

Akin a panpipirawatan na katooan so magmaong a mundo? Iiter na Biblia so sakey a salaysay ya ontanlan malinew tan antikey lambengat: Say katooan so nanlapud sakey a magmaong a mundo! Talagan niwala so sakey ya orihinal a paraiso. Dedeskribien itan na Salitay Dios bilang “sakey a tanamanan” a walad ispisipikon rehyon ed Pegley Bukig, ya abendisyonan na “amin a kiew a makaroyo ed mata tan maong ira a kanen.” Satan so inmatalek na Dios ya asikasoen na inmunan sanasawa. (Genesis 2:7-15) Saman so napanuliranan a kaliberliber a peteg a mamaliket ed totoo.

Akin ya agnambayag iraman a Paraison kipapasen? Lapud impanrebelde na inmunan espiritun pinalsa tan insan say sanasawan too. (Genesis 2:16, 17; 3:1-6, 17-19) Kanian, aglambengat imbalang na too so Paraiso noag ontan met ed inkayadyari, bunigas, tan andi-getar a bilay. Saray kipapasen a ginmapon niwala so peteg ya ag-amaaligwas ed bilay na too. Imbes, saya so kalkalnan pinmalalo anggad sankaugsan a kipapasen a naiimatonan tayo natan.​—Eclesiastes 3:18-20; Roma 5:12; 2 Timoteo 3:1-5, 13.

Pananap ed Paraiso​—Awaran na Sakey ya Ideya

Singa nayarin isipen, say “panpirawat a manbilay ed paraiso” so walaan na andukey lan awaran. Nanonotan na saray Sumeriano so panaon a nanuley so pantutunosan ed sankatalbaan. “Anggapo so takot, kebbiew, anggapoy kalaslasan na too. . . . Say sankatalbaan, say totoo so nankakasakey, ed si Enlil ed saksakey a pansasalita so mamapagalang,” so ipanonot na sakey a kadaanan ya anlong ed Mesopotamia. Say arum, a singa saray akaunan Ehipsios, so manilalon makasabi ed sakey a magmaong a mundo kayari ipapatey da. Sisiaen dan say ag-ompatey a kamarerwa so akadampot ed tatawagen a saray lawak nen Aaru. Balet diad inmuna, sayan ilalo so nilukas lambengat ed say kagalanggalang; agnayarin kugkugipen na saray duka so pakadampot na walaay inkahustisyan mundo.

Diad midumaan a pasen a relihyoso, aalagden na saray Hindu so isabi na panaon (yuga) na magmaong a mundo ed loob na nilasus taon la. Unong ed saray bangat a Hindu, apatiran yuga so mangiyulit-ulit ed sakey a mantultuloy a sikulo, tan diad kaplesan et sikatayo so manbibilay ed sankaugsan. Makapaermen, sayan Kali a Yuga (maudiem a panaon), pati ed amin a kairapan tan karelmengan, so manbayag, unong ed arum, na 432,000 a taon. Anggaman kuan, saray matoor a Hindu so manaalagar ed binmalitok a panaon, say Krita Yuga.

Diad biek a dapag, kukugkugipen na saray Griego tan Romano so pakadampot ed is-isipen a Fortunate Isles, diad Dayat na Atlantiko. Tan dakel a managsulat, a singa si Hesiod, Virgil, tan Ovid, so anaglawi ed makapakelkelaw ya orihinal a binmalitok a panaon, a manilalon onsabi agew a nipawil itan. Diad pansamposampot na inmunan siglo K.K.P., say manag-anlong a Latin a si Virgil so nanpalbeng nipaakar ed manasingger ya isasabi na sakey a balo tan magnayon ya aetas aurea (binmalitok a panaon). Diad ontumbok iran siglo, “ag-onkulang ed labin-anem a Romano iran imperador so mangibabagan say uley da so angiletneg lamet ed Binmalitok a Panaon,” kuan na The Encyclopedia of Religion. Balet unong ed amta tayo la natan, satan so sakey lambengat a mapulitikal a propaganda.

Dakel a Celt so nampilalek ed iilaloan dan sakey a marlang a dalin ed sakey ya isla (odino ed sakey a pulo) ed biek ni na dayat, a ditan et sisiaen dan saray totoo so manbibilay ed naspot a liket. Unong ed sakey a tongtong basilyo, si King Arthur, anggaman asugatan a tuloy, so nantultuloy a nambilay kayari impakaromog to ed makaparoyroyon islan tatawagen ya Avalon.

Diad kadaanan a panaon tan nen Middle Ages, dakel so maniisip a say sakey a tanamanan na literal iran kaliktanen, say tanamanan na Eden, so siansian wala ni ed sananey a lugar, “ed toktok na sakey ya agnasabin palandey odino diad biek na sakey a dayat ya agnadalan,” so salaysay na manag-awaran a si Jean Delumeau. Anggaman sisiaen na Italyanon manag-anlong a si Dante so sakey a mangatatawen a paraiso, inisip to so sakey a mangaraldalin a paraiso a wadman ni ed toktok na palandey na Purgatoryo to, walad arap na syudad na Jerusalem. Sisiaen na arum a saman so naromog ed Asia, ed Mesopotamia, odino ed Himalayas. Tan dakel a tongtong basilyo nen middle ages nipaakar ed sakey a paraiso na Eden. Dakel so manisia ya asingger ed sayan paraiso et walay sakey a makapaingganyon panarian ya uuleyan na relihyoso a si Prester John. Lapud saman so asingger ed mangaraldalin a paraiso, say bilay ed panarian nen Prester John so impasen ya andukey tan maliket, a lawas daakan tan mayaman. Say arum, a sinononot ed kadaanan iran tongtong basilyo na Griego, so manisip ni a saray isla na paraiso so naromog ed Atlantiko. Nanengneng ed saray mapa ed kapegleyan a panaon so maseguron panisisia ed inkiwala na tanamanan na Eden, ipapanengneng ni ingen so ipapasen a kawalaan na saman.

Nen koma 15 tan koma 16 a siglo, saray managlayag a binmeltang ed Atlantiko so diad katuaan to et manaanap na sakey a mundo a namparan balo tan kadaanan. Inisip dan diad basil na dayat et agda labat naromog so Indies noagta pati say tanamanan na Eden. Alimbawa, saman so inanap nen Cristopher Columbos diad kapalandeyan a walaay duga-rugan klima tan tropikon daldalin na Abalaten tan Sentral ya Amerika. Saray manag-diskubre ya Europeano a sinmabi ed Brazil so anisian tekep na inkamaseguro a wadman so abalang a paraiso lapud kabkaabigan a klima tan inkadaakan na tagano tan tanaman. Balet, agnambayag, apilitan iran mamidbir ed maudiem a kapetegan.

Saray Utopia​—Kasin Napanuliranan a Paspasen?

Imbes a panbanikelan ya anapen so napanuliranan a mundo ed arawin dapag na dalin, sinali na arum ya iplano itan. Kanian, nen 1516, inretrato na humanist na Ingles a si Thomas More so isla na Utopia, bilang sakey a makapaingganyo, mareen, tan marakep a pasen, a duman tuloy manlapud mauges a mundon kabat to. Nanggunaetan met na arum a manplano na magmaong iran mundo, mas maliket iran mundo: nen komanem a siglo K.K.P., si Plato tan say Republika to; nen 1602, say Italyanon prayle a si Tommaso Campanella tan say organisadon tuloy a Syudad na Agew; pigaran taon lambengat ed saginonor, say pilosopon Ingles a si Francis Bacon ed pangisasalaysay nipaakar ed “maliket tan onaaligwas ya estado” na say New Atlantis to. Diad ilalabas na nilasus taon, amin a nengneng na saray matudio (balanglan mananisia odino andi) so manedeskribe ed dakerakel ya Utopia. Anggaman ontan, dagdaiset no wala so sinisia.

Wala nira ingen so analin angiletneg na Utopia ra. Alimbawa, nen 1824 sakey a mayaman ya Ingles, si Robert Owen, so nandesidin onalis ed Indiana, E.U.A., ta pian namoria to so pirawat ton Utopia ed lugar a tinawag ton New Harmony. Lapud manisia a diad silong na duga iran kipapasen, saray totoo so onaligwas, inusar ton ngalngali amin a kayamanan to diad gunaet ton mangiletneg ed panpirpirawatan ton balon mundo a moral. Balet impanengneng na saray resulta a saray balon kipapasen na panagbilay so agmakanepegan diad pamawala na balon totoo.

Ngalngali amin a mapulitikan ideolohya so mamekder a say too so kaukolan a mangiplano na mundo unong ed dilin pikakabat to tan unong ed dilin pantalos to ed no anto so tua ta pian nitarok ed dalin so kinugkugip ton paraiso. Ingen agmitunosan, saray panasali pian namoria iratan a pipirawaten so nansumpal ed saray bakal tan rebolusyon, a singa say French Revolution nen 1789 tan say Bolshevik Revolution nen 1917. Imbes a mangitarok na saray kipapasen a paraiso, sarayan sagpot so mabetbet a manusumpal ed ondaraak ya ot-ot tan kairapan.

Saray pilalek, plano, Utopia, tan panasalin moriaen iratan​—satan so sakey ya estoryan mantultuloy so isaew. Diad kaplesan, sasalitaen na arum so sakey a “sinmaew a kugip” tan say “anggaan na panaon na saray utopia,” a sengegay pakaimbitaan tayon aralen so “panbilay ya andian na saray utopia.” Kasin wala so antokaman ya ilalo’d pakanengneng ni na magmaong a mundo, odino kasin satan so ginetman mansiansia bilang kugip lambengat?

Saray Kristiano tan say Sakey a Magmaong a Mundo

Say balon mundo so aliwan sakey a kugip​—satan so seguradon ilalo! Si Jesu-Kristo, say Manangiletneg na Inkakristiano, amta to a sayan peles a mundo so aliwan sankaabigan ed amin a posiblin mundo. Imbangat to a sayan dalin so tawiren na saray maumildi tan say linawa na Dios so niwala diman. (Mateo 5:5; 6:9, 10) Amta to tan saray babangatan to a sayan peles a mundo so kontrolado na kabusol na Dios, si Satanas a Diablo, tan saya so manunan rason na dakel a kairapan na katooan. (Juan 12:31; 2 Corinto 4:4; 1 Juan 5:19; Apocalipsis 12:12) Inalagar na matoor iran Judio so agew a maminpinsan ed amin a panaon ya ibulos na Dios so dalin manlapud saray bakal, ot-ot, tan sakit ta pian panayaman iya na totoon maaro ed kareenan tan inkahustisya. Diad mipadparan paraan, saray inmunan-siglon Kristiano so sitatalek a nanalagar a sayan kaplesan a mundo so salatan na sakey a balon sistema na bengabengatla, “saray tawen a balo tan dalin a balo.”​—2 Pedro 3:13; Salmo 37:11; 46:8, 9; Isaias 25:8; 33:24; 45:18; Apocalipsis 21:1.

Sanen si Jesu-Kristo so akabitin ed panamairapan a kiew, inulit to so nisipan a magmaong a mundo ed managkasalanan ya angipanengneng na pananisia ed Sikato. “Et inkuan ed sikato [nen Jesus]: ‘Tua kuan ko ed sika natan, Nakaulop ta ka ed Paraiso.’” (Lucas 23:40-43, NW) Anto ta so atalosan na managkasalanan ed saraman a salita? Kasin isusuheri nen Jesus a say managkasalanan so ‘nakaulop to’ ed tawen ed saman lanlamang ya agew, a singa ipapanengneng na pigaran Katoliko tan Protestantin patalos na Biblia? Andi, aliwan ontan so labay ya ibaga nen Jesus, ta kayari na kioli to, imbaga nen Jesus ed si Maria Magdalena a Sikato so ‘agni tinmokotok ed Ama.’ (Juan 20:11-18) Anggaman sikaray imbangat nen Jesus diad loob na talora tan kapalduan taon, sakbay na Pentecostes 33 K.P. ag-inisip na anggan saray apostol to so mangatatawen a paraiso. (Gawa 1:6-11) Say pakatalos na saman a managkasalanan so mipadpara ed pakatalos na karaklan a Judios a nambilay ed saman a panaon: Si Jesus so mangisisipan na magmaong a mundon onsabi ed paraison dalin. Onia so inaksobi na sakey ya iskolar ya Aleman: “Say bangat a panagdusa ed biek a bilay so talagan agnanengneng ed Daan a Sipan.”

Pinaneknekan nen apostol Pablo ed sulat to ed saray Hebreo so pakawalaan na paraiso ed dalin tayo. Sanen papasesegen toray kapara ton mananisia ya ag ‘palpaulian so sankabalgan a kilalaban ya impalapag na Katawan [Jesus],’ pinekderan nen Pablo ya inikdan nen Jehova a Dios si Jesus na pakauley ed “mundo [Griego, oi·kou·meʹne] ya onsabi.” (Hebreos 2:3, 5) Diad Kristianon Griegon Kasulatan, say terminon oi·kou·meʹne so lawas manutukoy ed dalin a panaayaman na totoo, aliwan say mangatatawen a mundo. (Ipareng so Mateo 24:14; Lucas 2:1; 21:26; Gawa 17:31.) Say Panarian na Dios ya uuleyan nen Kristo Jesus so mangagamil sirin na pananguley ed interon panaayaman a dalin. Satan so talagan magmaliw a napanuliranan a pasen a panayaman!

Anggaman say Panarian a mismo so mangatatawen, satan so mamegley ed saray kurang na dalin. Diad antoran pansumpalan? Saray sakit, krimen, inkaduka, tan ipapatey so ag-anggan nanonotan. Anggan say inkasaew tan ag-inkakontento so naandi. (Apocalipsis 21:3-5) Kuan na Biblia ‘buskagen na Dios so lima to, tan peneken toray pilalek na ami bengatlan mabilay.’ (Salmo 145:16) Saray problema a singa say inkaandi-trabaho tan polusyon so nawalaan na praktikal tan magnayon a solusyon. (Isaias 65:21-23; Apocalipsis 11:18) Balet manuna’d amin, lapud panamendisyon na Dios, ontalona so katuaan, inkahustisya, tan kareenan​—kalidades a singano naandi la!​—Salmo 85:7-13; Galacia 5:22, 23.

Kasin amin na saya so sakey a kugip, sakey ya Utopia? Andi, sayan sankaatapan a panaon a panbibilayan tayo so mangipapanengneng a sikatayo so walad “kaonoran iran agew” na sayan mundo tan say balon mundo so asingger la. (2 Timoteo 3:1-5) Kaliktan mo ta so manbilay diman? Aralen no panon a nasumpal iya diad panamegley na panaral na Biblia a kaiba iray Tasi nen Jehova. Asingger la so sakey a magmaong a mundo, a lalon magmaong nen dinanman a kinugip tayo. Satan so aliwan Utopia​—satan so nagawa!

[Litrato ed pahina 7]

Sakey a magmaong a mundo​—asingger lan nagawa