Panon Kan Makaliktar ed Mapeligron Kaliberliber?

“MANKEBBIEW ak a naynay. Antakotak sano wala ak ed elebeytor. Antakotak sano wala ak ed kotsek. Antakotak sano wala ak ed apartment ko. Amin a pasen et walay krimen. Mabetbet a natatakeway totoo,” kuan nen Maria. Kasin say liknaan mo so singa ed sayan biin taga Brazil, a natatakot ka’d kaliberliber mo, nagkalautla ed kabilungetay labi?

Nayarin makapasagyat so panbasa na saray istoryay detektib, balet diad peteg a bilay et mabetbet ya agmaliket so pansumpalan to. Nayarin mansiansian agnaresolbe so krimen. Odino diad saray kaso na panagpatey, walay naandiay asawan laki, ama, odino anak a laki, naandiay asawan bii, ina, odino anak a bii. Kasin ondaraak so marawal a krimen ed lugar mo? Kasin panpirawatan mo so mareen a pasen a ditan et magmaliw a maligen so pamilyam? Odino, no kapilitan kan mamabaleg na ananak mo ed lugar a natatabek-na-krimen, antoy nayarin gawaen mo pian makaliktar?

Tua, wala niran siansiay syudad a nirereport ya anggapoy tanton krimen. Diad dakel a daldalin, siansian manaayam so totoo ed maligen a baryo odino mareen a kaumaan. Balet maples a manguuman so kipapasen anggan diad luga-lugar a datin ikokonsideran bulos-ed-krimen. Alimbawa, diad Brazil 50 taon lay apalabas, 70 porsiento na populasyon so manaayam ed saray baryo. Natan et 70 porsiento so manaayam ed saray syudad. Kabansag na saray pankanawnawan pakapantrabaho et say idaraak na problema ed syudad, a singa say krimen tan karawalan. Balanglan manaayam ed mapeligron lugar odino andi, siansian nepeg moy onlan mantrabaho odino maneskuela tan gawaen so dakel a bengatla a niyarawi ed ayaman.

Diad pamibidbir ed ontatalonan “tanda na katatakotan,” insitas na sakey a hepe na pulisya ed Rio de Janeiro so ag-inkahustisya ed sosyedad tan organisadon krimen bilang saray manamadaak. Panisiaan to met a saray peryodiko tan media so mamapadaak ed ilalaknab na takot, a “manatalagnaw ed totoo lapud makapasinagem iran balita.” Say inkaadik ed druga, kagegeba na pamilya, tan say depektibon relihyoson edukasyon so mamapadaak met ed karawalan. Tan antoy itarok na arapen? Kasin say mantutultuloy a panangipanengneng na marawal iran eksena, ya ag-ikabkabilangan ed saray libro tan pelikula bilang panligliwaan, so pansengegan pian magmaliw so totoo ya agmililikna ed arum? Kasin saray lugar ya ikokonsideran bulos-ed-krimen so magmaliw met a mapeligro?

Lapud say karawalan so agmakapaliket a tuloy parad biktima, pilalek tayon tuloy so pagmaliw a maligen. Agpankelawan a saray mapagan mibabaley so onkekerew na dakel niran pulis ed saray lansangan tan pabelaten iray sentensya ed prisoan odino anggan say capital punishment! Anggaman ed saray kapeligroan, say arum so manasaliw na saray paltog parad panangidepensa-ed-sarili. Labay na arum a pegetan na saray autoridad so panaglako ed saray paltog. Balet anggaman ed mauges iran balita ya ikakayat na krimen, agkaukolan a nadesperado. Diad tua, dakel a manaayam ed ankabaleg a syudades a singa say Johannesburg, Mexico City, New York, Rio de Janeiro, tan São Paulo so agnin balot atakewan. Usisaen tayo pa no panon a makatatalonay totoo ed mapeligron kaliberliber.

Pamasiansia ed Positibon Awawey

Nipaakar ed sakey a natatabek-na-krimen a lugar, nankomento so sakey a managsulat nipaakar ed “inkadunong tan anos na nilibon taga Brazil a pakanengnengan a walaay dignidad tan inkadesinte anggaman ed mairap a kipapasen na panagbilay.” Kayari na 38 taon a panaayam ed Rio de Janeiro, oniay kuan nen Jorge: “Papaliisan koy pigaran lansangan tan lugar tan agak manuusyoso. Papaliisan ko met so panakar a lablabi la ed lansangan tan agmangipapatnag na alablabas a takot. Anggaman malikas ak, ipapasen koray totoo a singa’ra matua, a tratratoen ira tekep na dignidad tan respeto.”

On, paliisan so agnakakaukolan a gulo. Agmibabali. Agbalot ibabaliwala so bengatlan say sobran takot so mangapekta ed nerbyos, a manggawa ni ingen ed maong-impanwalnan totoo ya onkiwas ya agmakatunongan. Nipaakar ed pantratrabaho to ed mapeligro iran lugar, inkuan nen Odair: “Panggugunaetan koy magmaliw a positibo, ya agko pinonot so takot ed mauges iran bengatla a nayarin nagawa, lapud saya so pansengegan na agnakakaukolan iran tensyon tan pakataktakot. Panggugunaetan koy mangipanengneng na respeto ed amin a totoo.” Nilikud ed pagmaliw ya alerto tan iyaarawi manlapud totoon makapasuspitsa, inyarum to ni sananey a tulong ed pangontrol na emosyon na sakey: “Nagkalalo ed amin, babayuboan koy talek ed si Jehova a Dios, a tatandaan ya anggapoy makaiwas ed imaton to tan antokaman a nagawa et aabuloyan to.”

Ingen, anggapoy malabay a manbilay ed takot. Sakey ni, siopa so makapangiburi a say alablabas a takot tan kapagaan et apektoen toy emosyonal tan pisikal a bunigas? Sirin, anto so walan ilalo parad saramay natatakot ya ompan sikaray lusoben ed antokaman ya oras? Lapud dakel a natatakot ya onuges ni krimen ed arapen, kasin nanengneng tayo ni anggaan na karawalan? Imbitaan mikan manbasa ed ontumbok ya artikulo, “Kapigan Mangangga so Takot?”