Habu—Un Colebra pa Ser Respetá
DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA OKINAWA
TABATA un anochi friu i húmedo sin ni un tiki bientu. Awaceru a caba di pasa, i tur hende tabata usa waaier, forsando pa haña frescura. Di ripiente, nan a tende gritu: “Habu!” “Tin un habu!” E gritamentu a alarmá e pueblo. Hende grandi a coge palu i a bai na careda; muchanan curioso a core tras di nan. Unda e colebra tabata? Tur hende tabata anshá. Un mordí dje colebra rond di 2 meter largu aki por ta fatal. E pueblo a sinti un alivio ora e hendenan mas grandi dje pueblo a dal e cabes dje colebra cu palu largu te cu e tabata fo’i tinu. Anto nan a pon’é lihé den un sacu pa bend’é bibu.
Na e Islanan Ryukyu, situá den Laman Chines Oriental, tur hende desde mucha te na welo ta respetá e habu—un colebra cu mancha geel i cabes den forma di lansa—un víbora natural na algun dje islanan ei pero no na tur. Awor laga nos examiná e colebra inspirador di temor aki. Pero, corda pa respet’é i semper mantené bo na un distancia for di dje!
Diseño Inspirador di Temor
Tin diferente sorto di habu. Un sorto tin mancha bruin-berde i scur cu ta dun’é un camuflahe excelente den yerba i blachi putriendo. Algun otro habu tin un aparencia mas pretu cu ta apropiado pa su actividadnan djanochi i su tendencia di sconde den lugánan scur.
E criatura aki tin donnan cu nos no tin, aunke e no ta wak bon di leu. Su cabes ta formá cu e beneficio di hol na cada banda. Esakinan ta holnan entre nanishi i wowo cu ta mashá sensibel na calor. E dos holnan ta yud’é “mira” bestraling infrarood cu hende ta sinti como calor. Cu esakinan ta posibel pa un habu sinti e calor di un raton chikitu, asta den scuridad total.
Kisas bo a yega di mira un colebra saca su lenga. Su lenga ta sirbi como un segundo nanishi extraordinario. Cu sacamentu di lenga, e habu ta colectá riba su lenga kímico di aire anto ta primi su lenga contra un órgano den su shel’i boca cu por sinti e kímico. Cu e funcion di su segundo nanishi, e habu ta obtené un cantidad di informacion kímico dje aire.
Segun dos investigador di Universidad di Tennessee, R. M. Water i G. M. Burghardt, “Habu ta haci hopi sacamentu di lenga pa basta tempu despues di a haci un atake.” Pakico habu ta purba di sinti kímico den aire despues di un atake? Pa motibu cu semper tin e rísico di un contra atake for di un víctima desesperá, despues di un atake i inyeccion di veneno, hopi bes e habu ta los su víctima. Anto, miéntras cu e veneno ta tene efecto, e víbora ta sigui tras dje víctima usando su lenga pa “hole.”
Despues di alcansá e víctima cu ta flauw caba, sea cu ta raton, puitu, of para, anto e habu ta procedé di gulié henter—cabes, pia, rabu, lana, pluma, cu tur. E parti patras di su cachete djabou ta los i ta permití e wesu separá di manera cu e por guli un bestia hopi grandi. Hende a haña un pushi henter den barica di habu, cu ta desplegá den un centro di investigacion di habu na Okinawa.
Pero, supongámos cu den un atake un habu ta perde su colmiyo cu ta manera angua? Un colmiyo nobo lo sali pa tuma su lugá. Sí, hende a yega di mira algun habu cu dos colmiyo na cada banda dje boca! Ademas, aunke un habu ta perde colmiyo, e no ta muri di hamber. Tin informe di un habu cu a sobrebibí pa tres aña riba awa so.
Evitá Su Atake
Aunke e cobra di Zuidoost Asia i e mamba pretu di Africa ta inyectá veneno cu ta mata nervio, e habu ta inyectá veneno fuerte cu ta causa hemoragia of sangramentu pasobra e ta destruí bena. E veneno ta causa un kimamentu i hinchamentu, i por ta fatal.
Algun hende ta kere cu e colebranan ta drumí na scondí cla pa atacá i core tras di hende, pero esei no ta e caso. Hende no ta cuminda pa habu. Solamente si bo no ta mira un habu i ta trap’é of ta invadí su teritorio tal bes e ta atacá. Mayoria víctima tabata riba tereno unda habunan tabata busca cuminda, tal como den hofi di berdura of campo di caña. Pueblo dje isla nunca ta pasa den yerba haltu sin proteccion apropiado pa nan pia, i nan ta hiba un ‘flashlight’ anochi. Habu ta specialmente activo durante anochi. Tambe, bo no mester lubidá cu e colebra aki ta apto pa subi palu, locual ta haci posibel pa nan gosa dje frescura den tempu di calor i tambe yega cerca para cu no ta sospechá nan presencia. Pues, tene cuidou cu bo cabes i tambe bo pia, ora bo ta cerca nan habitacion!
E mihó manera primeramente pa trata cu e víbora aki ta di no dun’é oportunidad di drenta bo cas. Tapa tur buracu den e fundeshi dje cas i den murayanan exterior. No laga yerba crece haltu den bo curá. Es decir, no permití lugá di sconde pa habu.
Supongámos cu E Mordé Bo?
Kico lo sosodé si bo topa cu un dje colebranan venenoso aki? Por ta cu e habu ta lora su curpa den spiral cu mitar di su curpa den forma di un S. E ta atacá! Dos tercer parti di su curpa ta bula den bo direccion, boca hanchu habrí, colmiyo promé.
No drenta den pánico. Wak pa mira si tabata realmente un habu cu a atacá bo. Bo por identificá mordí di habu pasobra e ta laga dos marca corá, rond di dos centimeter for di otro, unda colmiyo a penetrá bo cueru. Algun habu por tin tres of cuater colmiyo, locual ta aumentá e cantidad di mancha corá. Pronto, un kimamentu, como si fuera un hende a pone man den candela, ta bira mas intenso. Kico bo por haci? Grita pa auxilio. Anto, chupa e veneno i scupié riba tera. Segun e buki Handbook for the Control of Habu, or Venomous Snakes in the Ryukyu Islands, “Sigui chupa sanger por lo ménos dies bes.” Bai hospital cu tin suero of angua contra veneno di habu. Pero, nunca core. Esei por plama e veneno lihé den tur bo curpa, aumentá e daño i tarda recobramentu. Si bo no por yega hospital den 30 minuut, usa un tornikete riba brasa of pia afectá entre e mordí i e curason pa tarda plamamentu dje veneno. Pero, no mar’é muchu duru pasobra mester mantené e pols. Los e presion cada dies minuut pa permití circulacion.
Masatoshi Nozaki i Seiki Katsuren dje seccion di investigacion di habu den e Institucion Prefectural di Salú i Medio Ambiente di Okinawa, a bisa Spierta! cu hende, asta despues di un mordí, no ta desaroyá un resistencia permanente na veneno di habu. Hopi bes den pasado un mordí a resultá den amputacion, pero awe esei ta sosodé masha poco, i poco hende ta muri di mordí di habu. Danki na medicinanan i técnicanan di terapia eficas, awor 95 porciento di hende mordí ta recobrá. Solamente hende cu no ta busca yudansa médico of hende muchu leu for di tratamentu médico por sufri di daño serio.
Habu pa Bende
Habu tin poco enemigu natural. Pushi i cachó di cas tin un tendencia di hunga cu nan. Un colebra no venenoso yamá akamata, algun wezel, porco silvestre, i falki ta busk’é pa come. Aunke hende a trece mongoeste na e Islanan Ryukyu pa yuda controlá e poblacion di habu, esei no tabata eficas den eliminacion di nan.
E enemigu natural di mas fatal di habu ta hende. Mescos cu e hendenan cu a sali purá ora tabatin e gritu di “Habu!” n’e momento cu nan a tend’é, tin hopi hende cu ta ansioso pa gara un habu n’e momento cu e ta presentá. Apesar dje peliger, e balor riba mercado di entre US$80 i US$100 pa un habu ta muchu tentacion pa hopi hende.
Con nan ta usa habu? Nan ta us’é pa traha un licor i un puiru pa tratamentu di salú. Nan ta usa hopi habu bibu den exhibicion pa atraé turista. Naturalmente, e cueru ta bon pa traha cartera i faha, miéntras nan ta usa e veneno pa traha suero contra mordí. Apesar dje usonan aki, ainda e conseho ta, keda leu for di habu!
[Plachi na página 10]
Habu cu su colmiyo den forma di angua. Su cachete djabou ta los p’e por guli víctima mas grandi