BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g96 8/10 pág. 28-29
  • Observando e Mundu

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Observando e Mundu
  • Spièrta!—1996
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • E Costo Haltu di Crímen
  • Móniknan Criminal
  • Handschoen cu No Ta Protehá
  • Con pa Contrarestá e Expertonan di Estafa
  • E Problemanan di Salú na Brazil
  • Scarcedad di Organo
  • Bisiña Caru
  • E Fiel Cabai di Awa
  • Hambrá pa Metal Pisá
  • “Cushiná cu Gas —i Dificultad pa Hala Rosea”
  • Estilonan di Bida Insaludabel—Con Haltu e Costo Ta?
    Spièrta!—1997
  • Transfusion di sanger–con sigur?
    Con sanger por salba bo bida?
  • Observando E Mundu
    Spièrta!—1998
Spièrta!—1996
g96 8/10 pág. 28-29

Observando e Mundu

E Costo Haltu di Crímen

E Departamento di Husticia ta calculá cu rond di 94.000 acto criminal ta ser cometé tur dia na Merca. Cuantu e crímennan aki ta costa e ciudadanonan mericano? Segun e analista económico Ed Rubenstein, e costonan directo—incluyendo pérdida di propiedad personal, manera auto, cen i hoya—ta yega cerca di 20 mil miyon dollar pa aña. Sin embargo, mester agregá na esaki e gastunan relacioná cu polis i otro departamentonan gubernamental cu ta imponé ley, corte, prizon i e sistemanan di libertad condicional pa prizonero. Esaki ta hisa e cifra te na rond di 100 mil miyon dollar. Ademas, ya cu e víctimanan di crímen hopi biaha ta sufri di atakenan di miedu, trauma of depresion, hopi di nan ta trata cu e emocionnan negativo aki dor di keda sin bai trabou. P’esei, pérdida di productividad fácilmente por hiba e “costo total pa víctimanan di crímen” na un total di “US$250 pa 500 mil miyon tur aña,” Rubenstein ta bisa.

Móniknan Criminal

World Press Review ta informá cu na Tailandia un mónik budista novicio, adicto na amfetamina, a confesá cu el a violá i mata un turista británico di 23 aña. Sin embargo, e crímen aki ta solamente unu den un “seri di escándalo” cu a plaga e clero budista recientemente. “Ademas di un aumento den e cantidad di delitunan criminal, golosidad materialista ta corumpiendo budismo.” Di ki manera? “E bendementu di amuletonan di bon suerte ta un negoshi lucrativo pa algun mónik, cu ta core rond den limosin manehá dor di shofer.” E resultado ta cu “ta difícil pa e pueblo sigui pone fe den e clero budista, cu un tempu a ser venerá.” E revista ta remarcá tambe cu, den un esfuerso pa frena “abusu di droga” entre móniknan, “monasterionan a habri centronan pa ‘kik af.’”

Handschoen cu No Ta Protehá

E revista New Scientist ta informá cu un solo par di handschoen di latex kisas no ta suficiente pa protehá esnan cu ta bisti nan contra HIV of hepatítis. Investigadornan dje Colegio Médico di Wisconsin a yega na e conclusion ei ora nan a descubrí cu “un di cada tres handschoen ta laga vírusnan dje tamaño di HIV of hepatítis pasa dor.” Jordan Fink, hefe dje division di alergia dje universidad, a cuminsá test handschoen di latex despues cu dokter i enfermera a keha tocante reaccionnan alérgico na 1992. Esei tabata e aña cu e gobiernu di Merca a cuminsá rekerí pa personal médico bisti handschoen di rubber si ta probabel cu nan lo bai tin contacto cu un pashent su sanger of fluido di curpa. E revista ta bisa cu segun Fink, trahadornan den e ramo di cuido di salú cu tin un cortá of otro habrí den nan cueru mester pensa pa bisti mas cu un par di handschoen. Sin embargo, staf médico cu no tin cortá den cueru no mester ta indebidamente alarmá. Fink ta bisa: “E cueru sin cortá ta un bon barera.”

Con pa Contrarestá e Expertonan di Estafa

Despues di a traha 17 aña como un reportera di consumidor pa un stacion di television local na Boston, Massachusetts, Paula Lyons a compilá un lista di maneranan pa contrarestá e “mañanan astuto i e empeño dje expertonan di estafa.” Segun un artículo den Ladies’ Home Journal, entre e sugerencianan di Lyons tin: Nenga di haci transaccionnan di negoshi via telefon cu un hende straño cu yamá bo. Nunca invertí den loke bo no ta comprendé. Nunca paga pa algu afin di haña un premio “grátis.” No pone demasiado confiansa den garantianan cu lo bo haña bo placa bek si bo no ta satisfecho cu e producto. Evitá di haci donacion na proyectonan di caridad cu bo no conocé. Nunca cumpra un auto segunda mano sin cu un mecánico independiente a inspect’é promé. “E reglanan aki por parce hopi conservativo,” Lyons ta bisa, pero, “nan por protehá bo di algun dje pió abusunan riba mercado.”

E Problemanan di Salú na Brazil

E director dje centro nacional di epidemiologia di Brazil, Dr. Eduardo Levcovitz, a lamentá: “Nos pueblo tin e mala suerte di ta sufri dje problemanan di salú dje Promé Mundu industrialisá i tambe dje enfermedadnan cu por ser prevení dje Tercer Mundu.” The Medical Post ta cita Dr. Levcovitz mencionando e causanan principal di problemanan di salú entre brazileñonan. Promé riba lista ta enfermedad cardiovascular, cancer, i enfermedadnan respiratorio. Siguientemente ta bini morto causá dor di crímen violento i accidente. Despues dje enfermedadnan dje “Promé Mundu” ta bin e enfermedadnan infeccioso cu ta ser causá dor di mal condicionnan di bida. “Ta ser calculá cu mitar dje poblacion di Brazil ta sufri di un of otro infeccion causá dor di parasit,” segun The Medical Post. Malaria so ta afligí 500.000 brazileño tur aña. Otro enfermedadnan comun causá dor di parasitnan hañá na Brazil ta e enfermedad di Chagas, schistosomiasis, bichi di tripa, leishmaniasis i filariasis.

Scarcedad di Organo

Na 1994 “e cantidad di hende cu tin mester di un transplante di órgano” na Merca “a surpasá e cantidad di donante cu casi 33 porciento,” segun The Journal of the American Medical Association. Desde 1988 te cu 1994, e cantidad di hende cu a ricibí un transplante a aumentá cu 49 porciento, miéntras cu donantenan di órgano a aumentá cu solamente 37 porciento. Siendo cu e demanda pa órganonan ta mas tantu cu loke tin, algun pashent den estado crítico a muri wardando pa un órgano bira disponibel. Comentando riba e dilema aki, e revista New Scientist ta bisa: “Segun cu operacion di transplante ta bira mas gewoon, mas hende kier esei i nan ta pone e lista di espera bira mas largu.” P’esei e informe ta mencioná cu “transplante di órgano a bira un víctima di su propio éxito.”

Bisiña Caru

The Sunday Times di Londen ta informá cu na Gran Bretania, ora un doño di cas bende su cas, e tin e obligacion legal di revelá detayenan di cualkier pleitu cu e tabatin den pasado cu su bisiñanan. Un biuda di 80 aña cu no a informá e cumpradornan di su cas cu dos biaha el a yega di keha un bisiña cu ta haci bochincha cerca e autoridadnan local, a ser demandá exitosamente pa a duna un impresion falsu. Loke ta sper’é ta bankrut despues di un sentencia di US$45.000. E doñonan nobo a bisa e corte cu nan a biba den e cas pa seis aña, pero cu nan a haña cu tabata insoportabel pa biba banda di nan bisiña i nan no tabatin otro opcion cu bende e cas. Pa evitá problemanan asina, algun cumprador a recurí na paga detectivenan privá pa chek e conducta di nan prospectivo bisiñanan. Un examinacion superficial por costa mes poco cu US$75, pero algun cumprador ta dispuesto pa paga US$1.500 pa un chekeo mas cabal.

E Fiel Cabai di Awa

E zoólogo di Oxford, Amanda Vincent, a descubrí cu aparentemente cabainan di awa ta permanecé fiel na nan partner henter nan bida. The Times di Londen ta remarcá cu, studiando e especienan Hippocampus whitei di 10 centimeter largu cerca dje costa zuid-oost di Australia, Dr. Vincent a keda asombrá di haña un fieldad asina entre piscá. A ser observá cu tur mainta e machu ta warda riba su partner na un lugá palabrá di antemano. Ora nan topa cu otro, e cabainan di awa ta cambia di color i despues ta haci un baile. Producí desendiente ta un experencia den nan dos. E hembra ta pone su webunan i ta depositá nan den un sacu di brui special cu e machu tin na su rabu. Anto e machu ta fertilisá nan i nan ta keda den e sacu te ora nan brui. Si un dje partnernan muri, e cabai di awa cu keda lo uni cu un otro cabai di awa cu no tin par. Lamentablemente, sobrebibencia dje criaturanan deleitabel aki ta ser menasá, ya cu tur aña ta coge miyones di nan pa acuario i pa uso den medicina tradicional asiático.

Hambrá pa Metal Pisá

Ora metalnan pisá, manera nikkel, chumbu, zink i cadmium, contaminá e suela, e tera ta bira peligroso i inusabel. Métodonan actual di limpiesa ta rekerí pa raspa e suela di ariba i tir’é afó na ‘landfill’ of kita e suela contaminá i expon’é na ácidonan fuerte cu ta saca e metalnan atrapá. Sin embargo, e métodonan aki di limpiesa ta hopi costoso. Awor científiconan ta studiando un manera hopi mas barata i limpi pa yuda solucioná e problema. E ta yama fitoremediacion. Pa e proceso ta usa matanan cu ta absorbá e metalnan pisá for dje suela i ta transferí e metal n’e blachinan, takinan i otro partinan dje mata cu ta sali riba tera. Una bes e metalnan pisá a sali for dje tera, por procesá e matanan i por reciclá e metalnan mas balioso, segun e revista Science.

“Cushiná cu Gas —i Dificultad pa Hala Rosea”

Bou dje subtítulo ei, Science News a informá cu investigadornan británico a haña cu “muhernan cu ta cushiná cu gas tin por lo ménos dos biaha mas probabilidad di haña dificultad pa hala rosea, pechu cerá i otro síntomanan di asma compará cu esnan cu ta prepará cumindá usando stoof of fornu eléctrico.” E estudio, conducí n’e Hospital di St. Thomas na Londen, ta señalá cu e síntomanan a persistí asta ora a usa ‘zuigkap.’ I aunke tantu hende homber como hende muher a participá den e estudio, “e efectonan tabata evidente solamente den hende muher—probablemente pasobra nan ta pasa mas tempu den cushina.”

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí