Boroto—Loke Abo Por Haci
NA FIN di un dia hopi druk, bo ta cai drumi, bai un soño profundo. Di ripiente, e blafmentu dje cachónan den becindario ta lantá bo for di soño. Bo ta boltu den bo cama i ta spera pa e bochincha iritante stop un djis. Pero e ta sigui. E cachónan no kier stop di blaf. Sará i frustrá cu bo no por drumi, i cu wowo hanchu habrí awor, bo ta puntra bo mes ta con bo bisiñanan por soportá un bochincha asina.
Tin diferencianan grandi den loke hende por tolerá na boroto. Empleadonan di aeropuerto cu ta biba cerca di un pista di aterisahe tin muchu ménos molester di boroto di avion cu esnan kende nan trabou no tin nada di haci cu aeroplano. E ama di cas cu ta usa un blender ta tolerá su boroto mas mihó cu e persona sintá den e cuarto cerca i cu ta tratando di lesa un buki of wak television.
Kico Ta Contaminacion dor di Boroto?
E manera cu e diferente paisnan ta definí contaminacion dor di boroto ta varia. Na México, boroto ta “cualkier zonido indeseabel cu ta un molester of dañino pa hende.” Nueva Zelandia ta considerá un boroto excesivo ora e ta “di tal forma cu e ta interferí irazonablemente cu e pas, comodidad i cumbinencia di un hende.”
Dos científico famoso, Alexander Graham Bell, e inventor di telefon, i Heinrich Hertz, un físico aleman, tin hopi di haci cu midimentu di zonido. Bel, of loke ta mas comun, decibel, (un décimo di un bel), ta midi e forsa relativo di zonido, miéntras cu hertz ta midi e frecuencia di un zonido. Ora ta midi boroto, por lo general e raportnan ta duna cuantu decibel e zonido ta producí.a
Pero ken ta determiná cuantu molester un zonido ta causa? Abo, esun cu ta tend’é! The Independent di Londen ta comentá: “E orea humano ta keda e mihó detector pa evaluá e nivel di molester.”
E Efectonan di Boroto
Ya cu e orea ta e “mihó detector” di boroto, ta obvio cu e ta e órgano cu mas probabilidad pa sufri daño dor di dje. Si e celnan sensitivo di nervio cu tin den bo orea ricibí daño, esei por resultá den pérdida permanente di oido. Hende ta reaccioná diferente na zonidonan duru. Esei ta cierto. Pero si bo ser exponé hopi bes na zonidonan riba 80 pa 90 decibel, poco poco bo oido por bai atras. En berdad, mas duru e zonido ta, ménos tempu lo bo por pasa tur dia den e ambiente ei promé cu bo oido sufri daño.
E revista New Scientist ta informá cu hopi walkman cu ta na benta na Francia tin un output máximo di 113 decibel. Citando un estudio, el a remarcá cu “música di rock tocá na pleno potencia pa un ora riba cd-player personal a surpasá 100 decibel mayoria biaha i a alcansá máximonan di rond di 127 decibel.” Asta mas serio ainda ta e efecto di boroto producí durante conciertonan en bibu. Un investigadó a haña hende di sak den otro den un estado inconciente cerca di loudspeakernan montoná riba otro. “Mi wowo tabata nubla, i e holnan den mi curpa tabata resoná cu e ‘beat’ dje bas,” e ta relatá, “i e boroto a haci mi oreanan dolor.”
Ki efecto boroto por tin riba bo? Un autoridad ta declará: “Borotonan constante na nivelnan moderá te haltu ta causa tension, fatiga i iritabilidad.” Profesor Gerald Fleischer, dje Universidad di Giessen, Alemania, ta remarcá: “Ser tormentá pa boroto no solamente ta hortá bo dje goso di bida. Tambe e por debilitá un persona, tantu físicamente como emocionalmente.” Segun Profesor Makis Tsapogas, ora tin condicionnan cu ta causa tension, anto riba dje tin boroto, e por hiba na depresion i tambe causa daño na órganonan.
Ser exponé pa tempu prolongá na boroto por afectá bo personalidad. Ora investigadónan británico di gobiernu a puntra víctimanan di boroto con nan a sinti tocante esnan responsabel, nan a mencioná odio, vengansa i asta matamentu. Na otro un banda, hopi bes esnan cu ta causa e boroto ta bira agresivo ora nan ta haña keho constantemente. Un activista contra boroto ta bisa: “Boroto ta haci hende ménos altruista i ta crea agresion i hostilidad.”
Mayoria di esnan cu a sufri di boroto ta reconocé cu dia pa dia nan por a soportá e molester ménos. Nan ta compartí e opinion di un señora cu tabatin bisiñanan ruidoso cu constantemente tabata toca música duru: “Ora bo hañá bo obligá ta tende algu cu bo no kier tende, e ta cansá bo. . . . Asta ora e bochincha tabata stop, nos tabata warda p’e cuminsá atrobe.”
No tin ningun manera anto pa trata cu boroto?
Loke Bo Por Haci
Ya cu bochincha ta asina extenso, hopi hende no ta realisá mes ki ora nan ta causa molester pa otro. Si nan tabata sa, sin duda algun lo a stop di haci loke ta causa e bochincha. P’e motibu aki, a lo mehor lo bo haña bon resultado dor di acercá un bisiña cu ta haci bochincha di un manera amigabel. Un persona a rabia cu su bisiña a entregá un keho oficial bisando cu e ta haci bochincha. El a bisa: “Mi a asumí cu nan lo a pasa i papia cu mi cara cara si e bochincha tabata molestiá nan.” Un mama cu a organisá un fiesta pa algun mucha chikitu a keda pasmá ora el a hañ’é confrontá cu un funcionario cu a bin investigá un keho contra bochincha. E mama a remarcá: “Mare esnan cu a entregá e keho a bati na mi porta i a bisá mi cu nan tabata malcontentu.” Nada straño anto cu un funcionario británico di salú di medio ambiente a keda asombrá pa haña sa cu 80 porciento di esnan cu ta keha tocante bochincha doméstico nunca a pidi nan bisiña pa haci ménos bochincha.
E echo cu hende tin reserva pa papia cu bisiña cu ta haci bochincha ta indicá un falta di respet mutuo. E contesta cu hopi bes nan ta spera i ta haña ta: ‘Si mi kier toca mi música, mi por. Esei ta mi derecho!’ Nan tin miedu cu un sugerencia bondadoso pa baha e volúmen lo por hiba na un confrontacion ya cu e bisiña ta considerá nan keho como onbeskop. Ki un refleho tristu esaki ta di nos sociedad actual! En berdad, Bijbel tin rason ora e ta bisa cu den e ‘tempu crítico aki, duru pa trata cuné,’ en general hende lo ta ‘stimadó di nan mes, halsá, feros i cabesura’!—2 Timoteo 3:1-4.
Hopi ta dependé dje manera cu e víctima ta acercá su bisiña. E revista Woman’s Weekly a duna e siguiente senario di con pa resolvé un situacion tenso despues di un keho agresivo cu a molestiá e ofensor: “Bisa di un manera caluroso i cu hopi comprension: ‘Tende, dispensá mi cu mi a fada asina. Pero mi ta keda hopi cansá mes ora mi no por drumi.’ Probablemente esei ta tur loke lo ta necesario pa baha e rabia [dje bisiña defensivo].” Kisas gustosamente nan lo kita nan ekipo di zonido for dje muraya pegá cu bo i baha e volúmen un poco.
Pa ta realístico, tin beneficio pa conserbá un bon relacion cu bo bisiñanan. Algun gobiernu local ta ofrecé un servicio pa intermediá pa reconciliá bisiñanan cu tin pleitu. En bista dje sintimentunan hostil cu kehonan oficial ta provocá, mester mira acudimentu na un agente di ley como “absolutamente e último recurso.”
Si bo ta pensa di bai muda pa un cas nobo, kisas ta sabí pa chek riba posibel fuentenan di molester di boroto promé cu bo firma contractnan. Makelarnan ta recomendá pa bo bishitá bo prospectivo cas na diferente ora di dia pa chek si tin boroto. Lo bo por puntra bisiñanan pa nan observacionnan. Si bo contra cu problema despues di muda den bo cas nobo, purba resolvé nan di un manera bondadoso. Por lo general, keha hende na funcionarionan di ley ta hiba na hostilidad.
Pero, kico awor si bo ta biba den un becindario cu hopi boroto i bo no tin manera di muda bai otro caminda? Bo ta condená pa sufri pa semper? No necesariamente.
Con pa Protehá Bo Mes Contra Boroto
Tira un bista wak kico bo por haci pa isolá bo cas dje boroto di pafó. Chek muraya i flur pa mira si no tin buracu cu lo por yena. Wak specialmente caminda tin stopcontact. Nan ta bon poné?
Hopi bes boroto ta drenta un cas via porta i bentana. Loke lo por yuda baha e boroto ta instalá un di dos capa di glas pa e bentananan (dòbel glas). Asta por ta bon pa pone un repi fini di foam n’e kozijn di porta pa e cera net. Kisas lo bo por protehá bo áreanan di bibienda for dje molester di lawai di tráfico dor di traha un porch i instalá un di dos porta.
Maske lawai di tráfico ta aumentando drásticamente, fabricantenan di auto ta desaroyando constantemente material i métodonan nobo pa baha e nivelnan di zonido den bo vehículo. Tayernan mas silencioso bou di bo auto tambe ta yuda. Den hopi pais experimentonan cu diferente tipo di superficie di caminda a resultá den productonan manera un beton silencioso, unda ta laga parti dje componentenan di beton sin tapa i como consecuencia tin solamente contacto iregular entre tayer i e componentenan. Segun informe e uso dje superficie aki ta reducí e nivel di lawai te cu dos decibel pa vehículonan leve i cu un decibel pa trucknan pisá. Aunke por parce cu esaki no ta mashá, tres decibel ménos ta como promedio ekivalente di un menguamentu te na mitar dje lawai di tráfico!
Awor constructornan di caminda ta diseñá autopistanan cu ta scondí tras di barera of montonnan di tera, loke ta reducí e lawai hopi bon. Asta caminda no tin lugá pa haci esaki, trankeranan specialmente diseñá, manera unu den oost di Londen trahá di palunan yong di wilg i matanan cu ta keda semper berde pasá den otro, ta protehá e hendenan cu ta biba cerca dje autopista di boroto indeseá.
Den algun ambiente, manera oficina, por ta útil pa tapa zonidonan molestoso cu loke nan ta yama white noise—por ehempel, zonido di stática of di aire cu ta supla.b Na Hapon a bini riba mercado pianonan silencioso. En bes di dal e cuerde, e martin ta activá un circuito eléctrico cu ta producí e nota den e earphone dje tocadó.
Ya caba científiconan a dedicá hopi ora pa investigá e produccion di loke nan ta yama antiboroto. Básicamente, esaki ta nificá usa un otro fuente di zonido cu ta producí vibracionnan pa nulificá e efectonan di boroto. Naturalmente, esaki ta nificá extra ekipo i mas gastu, i e no ta ègt eliminá e fuente dje problema. U.S.News & World Report ta comentá: “Tanten cu hende no cuminsá mira boroto como sushedad sónico, antiboroto lo por ta e único manera pa haña un momento di silencio.” Kisas sí, pero silencio ta e solucion pa contaminacion dor di boroto?
Acaso tin un prospecto pa haña pas i trankilidad pa bo cas i becindario? Nos siguiente artículo ta duna un berdadero speransa.
[Notanan]
a Generalmente ta determiná e nivel di boroto dor di usa un aparato di midi cu ta indicá con duru e zonido ta den decibel. Ya cu e orea ta tende algun frecuencia mas skerpi cu otronan, e aparato di midi ta diseñá pa respondé mescos.
b Mescos cu lus blancu ta un mescla di tur e frecuencianan dje spectrum di lus, white noise ta e zonido cu ta contené tur e frecuencianan cu hende por tende, na nivelnan aproximadamente mes duru.
[Kuadro na página 6]
Con Bo Por Evitá di Ta un Bisiña Cu Ta Haci Bochincha
● Tene cuenta cu bo bisiñanan ora bo ta haci algu cu ta causa boroto i laga nan sa di antemano.
● Cooperá ora un bisiña pidí bo haci mas ketu.
● Realisá cu bo placer no mester ta un molester pa bo bisiñanan.
● Corda cu boroto i vibracion ta pasa masha fácil via pasiyo i flur.
● Pone ekiponan di cas cu ta haci bochincha riba algu diki cu ta absorbá zonido.
● Haci sigur cu por yama un hende pa paga bo alarma di cas of auto ora e bai sin tin nodi.
● No haci trabou cu ta causa bochincha of usa artefactonan di cas ruidoso anochi lat.
● No toca música na un volúmen cu ta iritá bo bisiñanan.
● No laga bo cachónan so pa hopi tempu.
● No laga muchanan bula riba flur i asina molestiá esnan cu ta biba n’e piso mas abou.
● No pita, dal porta duru of race motor anochi.
[Kuadro/Plachi na página 7]
Boroto i Abo
The Times ta remarcá cu “boroto ta e peliger industrial mas prevalente na Gran Bretania awe, i un consecuencia comun ta cu hende ta bira surdu.” Algun estudio di salú ocupacional ta indicá cu boroto riba 85 decibel por causa daño na un feto. E ta daña e oido dje baby, i e lo por haña alteracion hormonal como tambe defectonan na ora di nace.
Ora bo ser exponé na boroto, bo adernan ta cera, loke ta mengua e fluho di sanger pa bo órganonan. Na su turno, bo curpa ta reaccioná dor di producí hormonnan cu ta hisa e presion di sanger i ta aumentá batimentu di curason. Tin biaha esaki ta pone e curason bati duru i por asta hiba na angina.
Ora boroto ta stroba bo rutina, otro problemanan por presentá. Si bo drumi malu, esei por afectá bo reaccionnan den dia. Kisas boroto no ta afectá bo liheresa normal di traha, pero e por influenciá e cantidad di fout cu bo ta haci.
[Kuadro/Plachi na página 9]
Proteccion na Trabou
Si boroto na trabou ta un problema pa bo, considerá pa bisti un proteccion pa bo orea.* Por lo general esnan cu ta pas riba bo cabes mescos cu headphone ta eficas caminda tin hopi boroto. Nan tin e bentaha cu tog bo por tende mensahenan verbal i señalnan di spiertamentu dje mashin, maske nan lo por hacié difícil pa bo sa precis ta di unda e zonido ta bini. Plugnan di orea mester ta dje tamaño exacto di bo orea i nan no ta sirbi si bo tin un malesa di orea of un iritacion den e canal di orea.
Duna mashinnan bon mantencion por reducí vibracion. Por reducí contaminacion dor di boroto dor di pone ekiponan riba mat di rubber of dor di pone mashinnan cu ta haci hopi bochincha den un área separá.
*Den hopi pais ley ta exigí pa doñonan di trabou haci sigur cu nan trahadónan tin proteccion adecuá pa nan oido.
[Plachi na página 8]
Con bo por protehá bo mes di boroto producí dor di un sociedad motorisá?