KAPÍTULO 18
“Si Nan Hasi Esfuerso pa Buska [Dios], Nan Por Hañ’é”
Pablo a adaptá su manera di prediká i a papia di algu ku a interesá su oyentenan
Basá riba Echonan 17:16-34
1-3. (a) Dikon Apòstel Pablo a sintié masha iritá na Aténas? (b) Kiko nos por siña si nos studia Pablo su ehèmpel?
PABLO tabata sintié masha iritá. E tabata na Aténas, Gresia, un stat importante di edukashon unda e filósofonan Sócrates, Plato, i Aristóteles tabata siña hende. E hendenan di Aténas tabata masha religioso. Nan tabata adorá hopi dios. Pues, tur kaminda ku Pablo tabata bai e tabata mira imágen di dios falsu: den tèmpel, riba plenchi públiko i riba kaya. Pablo tabata sa kiko Yehova, e Dios berdadero, ta pensa di adorashon di imágen. (Éks. 20:4, 5) E apòstel fiel ei tabatin mesun punto di bista ku Yehova, e tabata odia adorashon di imágen!
2 Loke mas a shòk Pablo ta loke el a mira ora el a yega riba plasa. Den e skina nortwèst, serka di e entrada prinsipal, tabatin un kantidat grandi di imágen repugnante di e dios Hermes. Tabatin yen di lugá di adorashon riba plasa. Kon Apòstel Pablo lo a prediká na e hendenan akí ku ta adorá asina tantu imágen? Lo el a keda kalmu i respetuoso i buska algu ku e tin en komun ku su oyentenan? Lo el a logra yuda hende buska e Dios berdadero i hañ’é?
3 Na Echonan 17:22-31, nos por lesa loke Pablo a bisa e hendenan bon eduká di Aténas. Pablo a papia ku konvikshon i takto. Si nos studia Pablo su ehèmpel, nos lo siña kon pa buska algu ku nos tin en komun ku nos oyentenan i esei lo hasié mas fásil pa nan rasoná riba nos mensahe.
Siñando Hende “Riba Plasa” (Echonan 17:16-21)
4, 5. Unda Pablo a prediká na Aténas, i ki tipo di hende tabatin entre su oyentenan?
4 Pablo a bishitá Aténas durante su di dos biahe komo misionero rònt di aña 50 despues di Kristu.a Miéntras ku Pablo tabata warda pa Sílas i Timoteo bini for di Berea, el “a bai snoa, i el a rasoná ku e hudiunan” manera tabata su kustumber. Ademas, el a bai prediká “riba plasa,” unda e por a papia ku hende ku no tabata hudiu ku tabata biba na Aténas. (Echo. 17:17) E plasa di Aténas tabata keda nortwèst di Akrópolis i tabata kubri un tereno di mas o ménos 5 hèktar. Hende tabata hasi mas ku djis kumpra i bende kos riba plasa, e tabata e lugá di reuní di mas importante den e stat. Segun un buki di referensia, esaki tabata e lugá prinsipal den stat unda “komersiante, polítiko, filósofo i eskritor tabata reuní.” E hendenan di Aténas tabata gusta reuní einan pa papia tokante tópiko ku tabata rekerí hopi konosementu.
5 Lo no tabata fásil pa Pablo rasoná ku e hendenan ku tabata reuní riba plasa. Entre esnan ku tabata skuch’é tabatin epikurio i stoiko, hende bon studiá kendenan kreensianan tabata hopi diferente for di Pablo su kreensianan.b E epikurionan tabata kere ku bida a kuminsá eksistí pa kasualidat. Esaki tabata nan punto di bista di bida: “Nos no tin ku teme dios; ora un hende muri, e no ta sufri; nos por haña loke ta bon; i nos por soportá loke ta malu.” E stoikonan tabata kere ku tabata importante pa haña konosementu i komprondementu. Nan no tabata kere ku Dios ta un persona real. Ni e epikurionan ni e stoikonan no tabata kere den e resurekshon ku e disipelnan di Kristu tabata siña hende. Tabata bisto ku e kreensianan di e filósofonan ei tabata kompletamente diferente for di e bèrdatnan elevá ku e kristiannan tabata kere i ku Pablo tabata prediká.
6, 7. Kiko algun di e filósofonan griego a pensa di loke Pablo tabata siña hende i kiko algun hende awe ta pensa di loke nos ta siña hende?
6 Kiko e filósofonan griego a pensa di loke Pablo tabata siña hende? Algun di nan a yama Pablo un palabra griego ku ta nifiká un hende ku “ta papia pa loko,” e palabra por nifiká tambe “pikidó di simia.” (Echo. 17:18) Un eksperto a bisa lo siguiente tokante e ekspreshon griego ei: “E ekspreshon tabata ser usá originalmente pa un para chikitu ku tabata kana rònt ta piki simia. Despues, e ekspreshon tabata ser usá pa hende ku tabata piki restu di kuminda i diferente otro kos riba plasa. Anto mas despues, e ekspreshon ei tabata ser usá na un manera figurativo pa hende ku tabata kolektá yen di informashon ku no tabatin di haber ku otro. E tabata referí spesialmente na un persona ku no por a komprondé e informashon ku e tabatin.” Ku otro palabra, e hòmbernan eduká ei tabata bisa ku Pablo tabata ignorante, i ku e tabata djis ripití loke el a skucha otro hende bisa. Pero, manera nos lo mira, Pablo no a laga nan intimid’é ku e nòmber ofensivo ei.
7 Awe ta meskos. Hende hopi bes ta insultá nos i yama nos nòmber ofensivo pasobra nos ta Testigunan di Yehova, i nos ta kere den Beibel. Por ehèmpel, algun maestro ta bisa ku evolushon ta un echo i nan ta insistí ku si bo ta sabí, bo mester kere den dje! Nan ta pensa ku hende ku no ta kere den evolushon ta ignorante. E hendenan eduká ei ke pa otro hende pensa ku nos ta bobo pasobra nos ta siña hende loke Beibel ta bisa i ta mustra nan evidensia ku mester tin un Kreador ku a diseñá tur kos. Pero, nos no ta laga nan intimidá nos. Al kontrario, nos ta papia ku kurashi ora nos ta defendé nos kreensia ku bida ta obra di un Kreador inteligente, esta Yehova Dios.—Rev. 4:11.
8. (a) Kon algun hende ku a skucha Pablo prediká a reakshoná? (b) Kiko e por a nifiká ora Pablo a ser hibá pa para meimei di Areópago? (Wak nota.)
8 Otro hende ku a skucha Pablo prediká riba plasa tabatin un reakshon diferente. Nan a bisa: “Ta parse ku e ta prediká tokante dios di otro pais.” (Echo. 17:18) Si Pablo tabata introdusiendo dios nobo na e hendenan di Aténas, e tabata poniendo su bida na peliger. Pasobra hopi aña promé, e filósofo Sócrates a ser akusá di algu similar. Anto esei tabata un di e motibunan pakiko el a ser kondená na morto. No ta nada straño ku nan a hiba Pablo pa para meimei di Areópago pa splika loke e tabata siña hende, pasobra e siñansanan ei tabata zona straño pa e hendenan di Aténas.c Kon Pablo lo a defendé su kreensianan i prediká na hende ku no tabata konosé e Skritura?
“Hòmbernan di Aténas, den Tur Loke Mi A Mira . . .” (Echonan 17:22, 23)
9-11. (a) Tokante kiko Pablo a papia promé ku su oyentenan? (b) Kon nos por imitá Pablo su ehèmpel den nos sirbishi?
9 Kòrda ku Pablo a sintié masha iritá ora el a mira tur e imágennan di dios falsu. Pero, el a keda kalmu, i e no a kondená adorashon di imágen direktamente. Pablo a usa takto pa purba di lanta interes di su oyentenan; el a kuminsá papia di algu ku e tabatin en komun ku nan. El a bisa: “Hòmbernan di Aténas, den tur loke mi a mira, mi a ripará ku boso ta parse mas deboto na e diosnan ku otro hende.” (Echo. 17:22) Tabata komo si fuera Pablo tabata bisa nan: ‘Mi por mira ku boso ta hopi religioso.’ Anto tabata sabí di Pablo su parti pa elogiá nan ku nan tabata personanan religioso. E tabata sa ku algun hende ku a ser engañá pa religion falsu tabata bon hende ku kier a siña e bèrdat. De echo, Pablo tabata sa ku e tambe un tempu a “aktua den ignoransia i sin fe.”—1 Tim. 1:13.
10 Despues, Pablo a menshoná ku el a mira algu ku a komprobá ku e hendenan di Aténas tabata masha religioso. El a mira un altar ku tabata dediká “Na un Dios Deskonosí.” Segun un buki di referensia, “tantu hende griego komo otro hende tabata traha altar pa ‘dios deskonosí.’ Nan tabata hasi esei pasobra nan tabatin miedu ku tabata eksistí algun dios ku nan no tabata adorá i ku esei lo ofendé e diosnan ei.” E altar ei a mustra ku e hendenan di Aténas tabata rekonosé ku tabatin un Dios ku nan no tabata konosé. Pablo a usa e altar ei pa kuminsá papia tokante e bon notisia ku e tabata prediká. El a splika: “Ta tokante e dios ei ku boso ta adorá sin ku boso konosé, mi ta papiando.” (Echo. 17:23) Pablo a rasoná ku takto, pero loke el a bisa tabatin un efekto grandi. E no tabata prediká tokante un dios nobo manera algun hende a akus’é di tabata hasiendo. E tabata splikando nan tokante e Dios ku tabata deskonosí pa nan, esta e Dios berdadero.
11 Kon nos por imitá e ehèmpel di Pablo den nos sirbishi? Si nos tuma tempu pa opservá, kisas nos por nota ku e persona tin algu bistí òf ku tin algu pafó di su kas ku ta mustra ku e ta religioso. Nos por bisa e persona: ‘Mi por mira ku bo ta un persona religioso. Mi tabatin gana di papia ku un hende ku ta religioso.’ Si nos demostrá takto i rekonosé ku e persona ta religioso, ta bira mas fásil pa nos haña un tópiko ku nos tin en komun pa papia di dje. Kòrda ku nos no ke husga hende a base di nan kreensianan. De echo, ántes hopi di nos rumannan tabata forma parti di religion falsu i tabatin kreensianan robes.
Purba di usa algu ku bo tin en komun ku bo oyentenan pa siña nan e bèrdatnan ku tin den Beibel
Dios “No Ta Masha Leu for di Kada Un di Nos” (Echonan 17:24-28)
12. Kon Pablo a adaptá su manera di prediká na su oyentenan?
12 Pablo a logra kuminsá papia ku e hendenan di Aténas usando algu ku e tabatin en komun ku nan. Pero, lo e por a logra sigui mantené nan interes? Pablo tabata sa ku su oyentenan tabata bon eduká den filosofia griego, pero ku nan no tabata konosé e Skritura. Pues, el a adaptá su manera di prediká den vários manera. Di promé, el a papia tokante siñansa di Beibel sin sita direktamente for di e Skritura. Di dos, e tabata laga su oyentenan sinti ku e tabata komprondé nan. De bes en kuando e tabata usa e palabra “nos” pa inkluí su mes den loke e tabata bisa. Di tres, e tabata sita for di literatura griego pa mustra su oyentenan ku algun di e kosnan ku e tabata siña nan tabata pará den nan mes bukinan tambe. Ban analisá loke Pablo a bisa. Ki bèrdat importante el a siña e hendenan di Aténas tokante e Dios ku tabata deskonosí pa nan?
13. Kiko Pablo a splika tokante orígen di e universo, i kiko el a laga e hendenan komprondé bon kla?
13 Dios a krea universo. Pablo a bisa: “E Dios ku a traha mundu i tur loke tin den dje, sí, e Dios ku ta Señor di shelu i tera, no ta biba den tèmpel ku hende a traha.”d (Echo. 17:24) E universo no a kuminsá eksistí pa kasualidat. Ta e Dios berdadero a krea tur kos. (Sal. 146:6) E ta e Señor Soberano di shelu i tera, e no por biba den tèmpel ku hende a traha, e no ta manera e diosa Atenea, òf otro dios, ku tin mester di altar, santuario i tèmpel pa hende por glorifiká nan. (1 Rei. 8:27) Pablo a mustra nan bon kla ku e Dios berdadero ta muchu mas poderoso ku kualke imágen òf tèmpel ku hende a traha ku nan man.—Isa. 40:18-26.
14. Kon Pablo a mustra ku Dios no ta dependé di ningun hende?
14 Dios no ta dependé di ningun hende. E hendenan ku tabata adorá imágen tabata bisti e imágennan ku paña bunita, hiba regalo karu pa nan i duna nan kuminda i ko’i bebe komo si fuera nan tabatin mester di e kosnan ei. Sinembargo, algun filósofo griego ku tabata skucha Pablo kisas tabata pensa ku un dios lo no tabatin mester di nada di hende. Si esei tabata e kaso, probablemente nan tabata di akuerdo ku loke Pablo a bisa, esta, ku Dios “no a pidi pa hende atend’é komo si fuera e tin mester di algu.” Anto ta bèrdat, no tin nada material ku hende por duna e Kreador, i e Kreador no tin mester di nada for di hende. Kontrali na esei, ta e ta duna hende loke nan tin mester: “bida, rosea i tur kos,” inkluso solo, áwaseru i tera fértil. (Echo. 17:25; Gén. 2:7) Pues Dios, kende a duna nos tur kos, no tin mester di nada for di nos.
15. Kon Pablo a korigí e hendenan di Aténas, kendenan tabata pensa ku nan tabata superior na hende ku no tabata griego, i ki lès importante nos ta siña for di Pablo su ehèmpel?
15 Dios a traha hende. E hendenan di Aténas tabata pensa ku nan tabata superior na hende ku no tabata griego. Pero, Beibel ta mustra ku nos no tin motibu pa ta orguyoso di nos nashonalidat. (Deu. 10:17) Pablo a demostrá takto ora el a rasoná ku nan riba e asuntu delikado ei. Sin duda, Pablo a pone su oyentenan pensa ora el a bisa: “For di un solo hende, [Dios] a traha tur nashon.” (Echo. 17:26) E tabata referí na e relato di Génesis tokante Ádam, kende ta tata di tur famia humano. (Gén. 1:26-28) Komo ku tur ser humano ta desendiente di e mesun tata, ningun nashonalidat no ta superior na un otro. Tur Pablo su oyentenan lo a komprondé loke e tabata ke men. Nos ta siña un lès importante for di Pablo su ehèmpel. Aunke ku nos ke demostrá takto i ta rasonabel ora nos ta prediká, nos no ke suavisá e bèrdatnan ku tin den Beibel pa asina hende aseptá nan.
16. Kiko ta e Kreador su propósito pa hende?
16 Dios ke pa hende hala serka di dje. Asta si e filósofonan ku tabata skucha Pablo tabatin hopi aña ta diskutí tokante e propósito di bida, ta bisto ku nunka nan no a logra splik’é na un manera satisfaktorio. Sinembargo, Pablo sí a splika bon kla kiko tabata e Kreador su propósito pa hende. El a bisa ku “[Dios] ke pa hende busk’é. Anto si nan hasi esfuerso pa busk’é, nan por hañ’é, pasobra bon mirá, e no ta masha leu for di kada un di nos.” (Echo. 17:27) Pues, di bèrdat tabata posibel pa konosé e Dios ku tabata deskonosí pa e hendenan di Aténas. E bèrdat ta ku e no ta masha leu for di hende ku ke konosé i siña tokante dje. (Sal. 145:18) Tuma nota ku Pablo a usa e palabra “nos”; di e manera ei, el a inkluí su mes entre e hendenan ku tabatin ku “buska” Dios.
17, 18. Dikon hende mester sinti nan motivá pa hala serka di Dios, i kiko nos por siña for di e manera ku Pablo a sigui lanta interes di su oyentenan?
17 Hende mester sinti nan motivá pa hala serka Dios. Pablo a bisa ku ta pa medio di Dios “nos tin bida, i nos ta move i eksistí.” Algun eksperto ta bisa ku Pablo tabata referí na e palabranan di Epiménides, un poeta di Kreta di siglo seis promé ku Kristu. E tabata un poeta “importante den e kultura di e hendenan di Aténas.” Pablo a duna nan un otro motibu pakiko hende mester sinti nan motivá pa hala serka Dios: “Algun di boso mes poetanan a bisa: ‘Nos tambe ta su yunan.’” (Echo. 17:28) Hende mester sinti ku nan ta parti di Dios su famia, pasobra ta e a krea e promé hòmber ku a bira tata di tur ser bibu; pues, tur hende ta desendiente di dje. Pa sigui lanta interes di su oyentenan, Pablo a sita direktamente for di loke algun outor griego a skirbi. Pasobra, su oyentenan probablemente tabata respetá e outornan ei.e Meskos ku Pablo, de bes en kuando nos tambe por hasi uso di sita di buki di historia, ensiklopedia òf otro buki di referensia ku hende ta respetá. Por ehèmpel, ora nos sita for di sierto referensia ku hende ta konfia, esei por yuda konvensé hende ku no ta Testigu di Yehova di e orígen di sierto kustumber i práktika religioso.
18 Te na e punto ei, Pablo a menshoná algun bèrdat importante tokante Dios, i ku takto el a adaptá loke e tabata bisa na su oyentenan. Kiko Pablo tabata ke pa e hendenan di Aténas ku tabata skucha hasi ku e informashon importante ei? Esei ta loke el a splika nan despues.
“Hende Tur Kaminda . . . Mester Arepentí” (Echonan 17:29-31)
19, 20. (a) Kon Pablo a demostrá takto i mustra ku no ta lógiko pa adorá imágen ku hende a traha? (b) Kiko Pablo su oyentenan mester a hasi?
19 Pablo tabata kla pa animá su oyentenan pa tuma akshon. Refiriendo bèk na loke el a sita for di algun outor griego, el a bisa: “Pues, mirando ku nos ta yu di Dios, nos no mester kere ku Dios ta manera un imágen di oro, di plata òf di piedra, manera algu ku hende a imaginá i traha.” (Echo. 17:29) Pues, si Dios a traha hende, e ora ei kon Dios por ta manera e imágennan ku hende a traha? Ku takto, Pablo a demostrá ku no ta lógiko pa adorá imágen ku hende a traha. (Sal. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Komo ku Pablo a inkluí su mes i a bisa “nos no mester,” esei sin duda lo a hasié mas fásil pa su oyentenan aseptá su korekshon.
20 Pablo a mustra su oyentenan bon kla ku nan mester a tuma akshon: “Un tempu hende tabata hasi e kosnan ei den nan ignoransia [pensando ku Dios lo tabata kontentu ku hende ta adorá imágen], i Dios a tolerá esei. Pero awor e ta bisando tur hende tur kaminda ku nan mester arepentí.” (Echo. 17:30) Algun di Pablo su oyentenan kisas lo a keda di shòk ora nan a skucha Pablo bisa ku nan mester arepentí. Pero, loke Pablo a bisa a mustra nan bon kla ku ta Dios a duna nan bida. Pues, nan mester a duna kuenta i rason na Dios pa e manera ku nan tabata hiba nan bida. Nan mester a buska Dios, siña e bèrdat tokante dje i biba na un manera ku Dios tabata ke pa nan biba. Pa e hendenan di Aténas esei tabata ke men ku nan mester a rekonosé ku adorashon di imágen tabata un piká, i nan mester a stòp di hasi esei.
21, 22. Ki palabranan fuerte Pablo a usa na konklushon, i dikon e palabranan ei ta importante pa nos awe?
21 Pablo a konkluí loke e tabata bisa ku e palabranan fuerte akí: “[Dios] a fiha un dia ku lo e husga henter mundu na un manera hustu pa medio di un hòmber ku el a nombra. I el a duna tur hende un garantia di esei ora ku el a lanta e hòmber ei for di morto.” (Echo. 17:31) Komo ku awor nan tabata sa ku Dios su Dia di Huisio tabata na kaminda, nan tabatin bon motibu pa buska e Dios berdadero i hañ’é. Pablo no a menshoná e nòmber di esun ku lo husga nan. Mas bien, el a bisa algu interesante tokante e Hues ei: El a biba komo un hòmber, el a muri i Dios a resusit’é for di morto!
22 E palabranan di konklushon di Pablo ta importante pa nos awe. Nos sa ku e Hues ku Dios a nombra ta Hesukristu, kende a ser resusitá. (Huan 5:22) Nos sa tambe ku e Dia di Huisio lo dura mil aña i ku lo e kuminsá pronto. (Rev. 20:4, 6) Nos no tin miedu di e Dia di Huisio, pasobra nos sa ku lo e trese hopi bendishon pa e hendenan ku e Hues konsiderá fiel. E resurekshon di Hesukristu ta e milager di mas grandi ku a yega di tuma lugá, i e milager ei ta garantisá nos speransa maravioso pa futuro!
“Algun . . . A Bira Kreyente” (Echonan 17:32-34)
23. Kon hende a reakshoná riba loke Pablo a bisa?
23 Hende a reakshoná na diferente manera riba loke Pablo a bisa. Algun hende a “kuminsá hasi bofon di dje” ora nan a skucha tokante e resurekshon. Otro hende tabata mas amabel pero nan no a tuma desishon pa arepentí i bira kreyente. Nan a bis’é: “Un otro biaha, nos lo tende bo papia tokante esei.” (Echo. 17:32) Sinembargo, tabatin algun hende sí ku a reakshoná bon. Beibel ta bisa: “Tabatin algun hòmber ku a bai ku Pablo, i nan a bira kreyente; entre nan, tabatin Dionisio, un hues di e korte di Areópago. Tabatin tambe un muhé ku yama Dámaris i algun otro hende mas.” (Echo. 17:34) Nos tambe ta mira e tipo di reakshonnan ei den nos sirbishi. Algun hende por hasi bofon di nos, miéntras ku otro hende ta mas amabel pero nan no ta hasi kaso di nos mensahe. Pero, nos ta keda masha kontentu ora algun hende aseptá e mensahe di Reino i bira kreyente.
24. Kiko nos por siña for di loke Pablo a bisa e hendenan ora e tabata pará meimei di Areópago?
24 Ora nos meditá riba loke Pablo a bisa, nos ta siña kon pa splika kos na un manera ku lo lanta interes di hende i kon pa konvensé nan ku loke nos ta siñando nan ta bèrdat. Ademas, nos ta siña ku nos mester tene pasenshi i mustra takto ora nos ta papia ku hende di kurason sinsero ku a ser engañá pa religion falsu i ku tin kreensianan robes. Nos ta siña e lès importante akí tambe: Nunka nos no mester suavisá e bèrdatnan ku tin den Beibel djis pa tene nos oyentenan kontentu. Si nos imitá ehèmpel di Apòstel Pablo, nos por bira mihó maestro den sirbishi. Ademas, e ehèmpel di Pablo por yuda ansiano bira mihó maestro den kongregashon. Di e manera ei, nos lo ta mihó ekipá pa yuda hende ‘buska Dios i hañ’é.’—Echo. 17:27.
a Wak e kuadro “Den Pasado Aténas Tabata un Stat Prominente.”
b Wak e kuadro “E Epikurionan i e Stoikonan.”
c Areópago tabata un seru ku tabata keda nortwèst di Akrópolis, i e tabata e lugá tradishonal unda e lidernan di Aténas tabata reuní. E palabra “Areópago” por referí sea na e gobernantenan òf na e seru mes. Pues, e ekspertonan no sa sigur si Pablo a ser hibá serka di e seru akí, òf na un lugá kaminda e gobernantenan tabata reuní, kisas riba plasa.
d E palabra griego ku Pablo a usa akinan pa “mundu” ta kósmos. E griegonan tabata usa e palabra ei pa referí na e universo físiko. Aunke ku e griegonan tabata usa e palabra kósmos pa referí na e universo físiko, normalmente Beibel tabata usa kósmos pa referí na hende. Pues, ta posibel ku Pablo a usa kósmos manera e hendenan griego tabata us’é pa asina e sigui mantené nan interes.
e Pablo a sita for di e poema Fenómenos ku e poeta stoiko Arato a skirbi. Otro eskritor griego a usa ekspreshon similar manera e eskritor stoiko Cleantes kende a skirbi Himno a Zeus.