Miedu Ta Gara e Mundu
UN ENORME explosion di un bom scondí den un auto a sagudí e edificio di 110 piso di World Trade Center den e stad di New York dia 26 di februari, 1993. Miles di trahador a keda pegá den lift cu a stop di funcioná of tabatin cu hui baha abou via trapi yen di huma. Nan a sinti e miedu cu awor ta plamá den e mundu violento aki.
Hende den hopi pais a ser terorisá dor di bom, cua a bira cos di tur dia den paisnan manera Irlandia i Líbanon. Imaginá bo, 13 bom a explotá riba un solo dia—12 di mart, 1993—na Bombay, India, matando rond di 200 hende! Un observador a bisa: “Tin pánico den henter Bombay.” Segun e revista Newsweek, e “frecuente explosionnan di bom den auto solamente ta haci’é mas spantoso.”
Miedu Nuclear Ta Persistí
Tin e miedu cu reactornan nuclear ta vulnerabel pa bomnan. Un atake exitoso riba un planta nuclear di coriente lo por causa daño i sufrimentu incalculabel. Intento di un homber pa dal cu su auto contra un porta di siguridad dje planta nuclear di coriente na Three Mile Island na Merca ta duna prueba dje miedu aki.
Hopi hende tin miedu cu teroristanan i gobernantenan hambrá pa poder lo adkerí arma nuclear. Algun hende tin miedu cu miles di científico nuclear soviético desempleá lo purba bende nan abilidadnan. Ademas, aunke e tratado di START i otro combenionan ta boga pa un reduccion principal di arma nuclear stratégico, implementacion di tal acuerdonan lo no ser completá pa hopi aña. Miéntras tantu, e posibel uso dje armanan aki dor di cualkier provocacion fanático mester cologá manera un nubia di tormenta menasante riba humanidad.
Violencia Ta Promové Miedu
E aumento extenso di crímen violento ta haci hende miedoso den nan cas i riba caya. Segun cálculo 23.200 mericano a ser asesiná na 1990. Den e stad di Chicago, por ehempel, un aumento den e uso di ‘crack’ di cocaina a contribuí na rond di 700 asesinato den un aña. Cierto áreanan di algun stad a bira campo di bataya unda hende cu ta cana pasa, incluyendo muchanan, a ser matá den tiroteonan. Un revista ta bisa: “Violencia ta escalando rápidamente den stadnan tamaño mediano. . . . Ningun hende ta inmün ya cu comunidadnan rond [Merca] ta inundá cu droga i bagamundunan yong. Cada aña, 1 di cada 4 cas mericano ta experenciá un crímen violento of ladronicia.”—U.S.News & World Report, 7 di october, 1991.
Miedu di violacion sexual ta haci hende muhé temeroso. Na Francia violacionnan denunciá na polis a subi cu 62 porciento for di 1985 te 1990. Den seis aña atakenan sexual a duplicá bira 27.000 na Cánada. Alemania a informá un atake sexual riba un hende muhé cada siete minüt.
Muchanan tambe ta teme pa nan siguridad. Newsweek ta informá cu na Merca, “muchanan, asta esnan di vierde i vijfde klas di scol básico primario, ta armando nan mes, i maestronan i oficialnan di scol ta birando spantá.” E situacion ta asina serio cu un cuart parti dje districtonan grandi di scol urbano ta usa detectornan di metal, pero hobencitonan dicididu ta haña tog un manera pa evitá esakinan dor di pasa revolver pa otro hóbennan dor di bentana.
Miedu di AIDS
Mas i mas hende tin miedu di contraé AIDS. Tabatin mas cu 230.000 caso na Merca so. AIDS a bira e di seis causa principal di morto entre hende di 15 pa 24 aña di edad. “E futuro ta encerá e prospecto spantoso di hopi mas malesa plamá,” Newsweek ta bisa.
Morto causá dor di AIDS ta birando mas frecuente entre hende den e profesionnan di baile, teater, película, música, moda, television, arte i otronan parecido. Un informe a bisa cu 60 porciento dje mortonan di hende homber bibando na Paris den e ramo di periodismo, arte i entretenimentu entre 25 pa 44 aña di edad, tabata debí na AIDS. WHO (Organisacion Mundial di Salú) ta informá cu for di ocho miyon pa dies miyon hende rond mundu ta infectá cu HIV. Dr. Michael Merson, un director di WHO, ta bisa: “Ta claro awor cu e víctimanan cu infeccion di HIV rond mundu ta empeorando rápidamente, specialmente den paisnan den desaroyo.”
Naturalmente, tin tambe miedu di medio ambiente i otronan. Sin embargo, e informenan anterior so caba ta haci claro cu miedu ta gara e mundu. Tin algu specialmente significante tocante esaki? Nos por spera pa disfrutá un dia di libertad for di miedu?
[Caption on page 3]
Bob Strong/Sipa Press