Observando e Mundu
AIDS i Desaroyo
Mundialmente, e epidemia di AIDS a stroba desaroyo humano cu 1,3 aña, segun un raport recien dje Programa di Desaroyo di Nacionnan Uní. Cierto nacionnan africano a haña e sla mas duru—Zambia a perde mas cu dies aña di progreso di desaroyo humano; Tanzania, ocho aña; Ruanda, shete aña; i e República Central Africano, mas cu seis aña. Tambe AIDS a reducí expectacion di bida. Na Nort América i Europa, AIDS a bira e causa principal di morto entre adultonan bou di 45 aña. Mundialmente, tur dia 6.000 hende ta ser infectá cu e vírus di HIV, 1 cada 15 seconde. Mas cu 85 porciento dje mortonan dor di AIDS ta sosodé den hende entre 20 pa 45 aña di edad.
Abilidad di Lesa i Trabou
Un raport di Estadísticanan di Cánada ta bisa cu “entre 56 i 64 porciento di esnan desempleá na Cánada tin poco abilidad di lesa,” segun e corant The Vancouver Sun. Un encuesta na 1995 pa test abilidadnan di lesa prosa, documento i cifra a revelá cu 36 porciento dje canadesnan tabatin dificultad den tur tres área. Den e “industrianan ‘mas antiguo,’ manera agricultura, mina, fábricanan di producto i construccion, . . . abilidad di lesa sa ta mas abou,” Sun ta bisa. Awor cu cupo di trabou ta birando ménos den e sectornan aki, e trahadónan cu poco abilidad di lesa ta particularmente vulnerabel pa ser kitá temporalmente i haña retiro. John O’Leary, presidente di un organisacion pa alfabetisacion, a remarcá cu “teniendo un mínimo abilidad di lesa na 1996 ta mescos cu ser nengá un cantidad inmenso di oportunidad personal i profesional.”
Alergia di Kakalaka
Segun e boletin University of California at Berkeley Wellness Letter, ta ser calculá cu entre 10 pa 15 miyon hende na Merca ta alérgico pa kakalaka. Ora e ser exponé na kakalaka, un persona alérgico lo por haña “iritacion di cueru, hooikoorts of síntomanan di asma.” E boletin ta remarcá cu “te cu 80% di tur mucha asmático ta sensitivo na kakalaka.” Kakalaka no ta necesariamente un indicacion cu un cushina ta sushi. Asta “e cushina di mas limpi por tin nan,” e Wellness Letter ta afirmá. A ser calculá cu pa cada kakalaka cu bo mira, lo por tin te cu 1.000 kakalaka cu bo no ta mira ta cana rond den cas. Un pareha di kakalaka por producí rond di 100.000 desendiente den solamente un aña.
Drogadiccion na Europa
Un organisacion europeo nobo, dedicá na chek e uso i abusu di droga a publicá recientemente nan promé raport anual. Nan estudio, segun e corant di Francia Le Monde, ta revelá cu tin “entre 500.000 pa un miyon” adicto na heroina den e Union Europeo. Aunke ta parce cu adiccion na heroina a keda stabil of a asta mengua den e stadnan principal di Europa, e ta aumentando den e pueblonan mas chikitu. Productonan trahá dje mata di hennep manera hashish i marihuana ta keda e droganan mas usá na Europa. Expertonan ta preocupá cu e creciente popularidad di e asina yamá ‘cocktailnan,’ den cua ta mescla droga cu remedi i alcohol. Na Nort Europa, anfetamina, Ecstasy (un derivado di metanfetamina) i LSD ta birando mas i mas popular entre hóbennan.
“E Tirania pa Ta Flacu”
Bou dje titular “Combatiendo e Tirania pa Ta Flacu,” The Irish Times ta informá: “Cantidadnan record di mucha muhernan adolesente ta desaroyando anemia pa motibu di dietanan popular.” Dokternan a expresá gran preocupacion pa cu e tendencia. Den algun caso e industria di moda ta haña e culpa “pa nan efecto destructivo riba hende yong cu ta fácilmente influenciá.” E informe ta bisa cu un generacion pasá e modelo promedio tabata pisa 8 porciento ménos cu e muher promedio. Awendia e ta pisa 23 porciento ménos. “Cueru cu wesu,” The Irish Times ta bisa, “ta masha na moda, i Superflacu—pálido, hóben, sufriendo di anorexia . . . —ta ser presentá awor como e norma.” Bou dje preshon pa conformá nan mes na e norma aki, hopi mucha muher hóben ta tuma un dieta cu ta priva nan di heru, proteina i vitaminanan esencial den nan afan pa bira flacu.