Capítulo 3
Con mi por haci mi mayornan dunámi mas libertad?
BO ta bisa cu bo ta dje edad di keda lantá laat den weekend. Nan ta bisa cu bo tin cu yega cas temprán. Bo ta bisa cu bo kier mira e película nobo cu tur hende ta menciona. Nan ta bisa cu bo no por miré. Bo ta bisa cu bo a cera conocí cu algun bon hovenan i cu bo kier salí cu nan. Nan ta bisa cu nan kier conoce bo amigonan promé.
Ora bo ta hoven, tin bez cu bo ta sintíbo como si bo mayornan ta strobábo di biba. Ta parce cu cada bez cu bo ta bisa “Mi kier,” inevitablemente nan ta bisa “No, bo no por.” Ni ningun parti di bo bida ta liber di ‘wowo caweta’ di bo mayornan. Segun Debi di 15 aña di edad: “Mi tata semper kier sa unda mi tá, i ki ora mi ta bai yega cas. Casi tur mayornan sa haci esei. Nan tin cu sa tur cos? Nan mester dunámi mas libertad.”
Además, hovenan ta keha cu nan mayornan no ta respetánan. En bez di confia nan yiunan, nan ta condenánan como culpabel sin tene verhoring ora cos ta bai malu. En bez di laga nan yiunan scoge pa nan mes, nan yiunan ta keda cercá pa reglanan.
“Afliccion mental”
Tin bez cu bo mayornan ta tratábo manera mucha chikito? Si ta asina, corda cu no ta haci mucho tempo cu bo tabata chikito. E cuadro cu bo mayornan tin basta presente di bo ta di un infante impotente i esei no ta fácil pa elimina. Ainda nan ta corda fout infantil cu bo tabata haci i p’sei nan kier protehábo—sea cu bo kier tal proteccion of no.
Nan impulso di protehábo ta mashá fuerte. Ora mama i papa no ta keda ocupá manteniendo cas pa bo, percurando cuminda i bistí pa bo, hopi bez nan ta lucha cu problema di con pa siñábo, entrenábo i, sí, protehábo. Nan interés den bo ta leu di ser indiferente. Nan ta keda responsabel dilanti Dios pe manera cu nan ta criábo. (Efesio 6:4) I ora algo ta pone bo bienestar den peliger, nan ta keda preocupá.
Considera e mayornan di Jesucristo. Despues di un bishita na Jerusalem, nan a sali pa bai cas siné i sin sa. Ora nan a ripara su ausencia, nan a busqué cu diligencia i asta cu frenesí! I ora por fin nan “a hayé den e tempel,” e mama di Jesus a sclama, “Yiu, pakico bo a trátanos asina? Mira, bo tata i mi tabata buscábo cu afliccion mental.” (Lucas 2:41-48) Awor, si Jesus—un yiu perfecto—a causa ansha pa su mayornan, corda cuanto preocupacion bo mester causa bo mayornan!
Por ehempel, considera e conflicto sin fin di ki ora bo mester yega cas. Kizás bo no ta mira ningun motibo pa nan frenábo asina. Pero bo nunca a considera e asunto desde e punto di bista di bo mayornan? Mucha di scol cu a skirbi e buki na inglés E buki di yiu tocante mayornan ta purba di haci esei. Nan a compila un lista di loke nan a yama “fantasía cu tin cu pasa den cabez di mayornan tocante loke nan yiunan ta haci si nan no yega cas ne ora apropiado.” Incluí den e lista tabata cos tal como ‘tumando droga, den accidente di auto, ta keiru den parque, ta wordu arrestá, ta wak cine pornográfico, ta bende droga, ta wordu violá of atracá, ta háyanan cerá, i ta bergonza e nomber dje famía.’
Tur mayornan no ta pensa loke ta parce tanto fantástico. Pero no ta cierto cu hopi hoven sí ta enbolbí den tal cosnan? Bo ta carga rencor ora nan ta sugeri cu kedando lantá laat anochi i també den mal compañía ta perhudica? Wel, asta e mayornan di Jesus tabata kier sa unda e tabata!
Pakico nan ta sofoca nan yiunan
Algun hoven ta bisa cu e miedu di nan mayornan di cu nan lo haya daño ta casi co’i loco mes! Pero no lubida, nan a dedica mashá tempo i emocion pa criábo. E idea di cu bo ta bira grandi—i cu tempo lo bandonánan—por molestiá bo mayornan. Un mama a skirbi: “Mi único yiu, un yiu homber, a caba di haci diesnuebe aña, i mi casi no por wanta e idea di cu lo e bandonános.”
Asina algun mayornan tin e tendencia di sofoca of duna demasiado proteccion na nan yiunan. Pero, ta un berdadero equibocacion si abo ta reacciona demasiado na buelta. Un señora hoven ta corda: “Te cu mi a yega edad di rond di diesocho, mi mama i mi tabata mashá pegá cu otro. . . . [Pero] ora mi a bira mas bieu, nos a cuminza haya problema. Mi tabata kier eherce algun independencia, cu e mester a mira como un peliger pa nos relacion. En buelta, mi mama a cuminza purba di tenémi mas duro, i mi a reacciona door di aleha mas.”
Un midí di independencia ta bon, pero no obtene esei sacrificando enlace di famía. Con, anto, bo relacion cu bo mayornan ariba un fundeshi por ta adulto, mas cu comprendimento, tolerancia, i respet di otro? Entre otro cosnan, respet ta engendra respet. Apóstol Pablo a corda un biaha: “Nos tabatin tata cu tabata di nos carni pa disiplinános, i nos a mústranan respet.” (Hebreo 12:9) E mayornan dje promé hendenan cristian no tabata infalible. Pablo a sigi (versículo 10): “Nos tatanan humano . . . por a haci solamente loke nan a pensa tabata mihor.”—Bijbel di Jerusalem.
Tabatin bez cu hende asina a huzga malu. Pero, nan a merece e respet di nan yiu. Bo mayornan també ta merece respet. Aunque nan por tin tendencia di sofocábo, esei no ta un motibo pa bira rebelde. Mústranan e respet cu bo kier pa bo mes.
Mal comprendimento
A sosode cu bo a yega cas laat debí na circunstancia fuera di bo control? Bo mayornan a reacciona demasiado? Mal comprendimento ta duna otro oportunidad pa bo gana respet. Corda con e mucha Jesus a comportele ora su mayornan molestiá por fin a hayé den e tempel, den conbersacion inocente cu algun maestro tocante e Palabra di Dios. Jesus a consumi, a yora, of a keha tocante ki inhusto nan tabata pa condena e doel di dje? Leza su contesta calmo: “Pakico boso tabatin cu bai buscámi? Boso no tabata sa cu mi mester ta den e cas di mi Tata?” (Lucas 2:49) Sin duda e mayornan di Jesus a keda impresioná pe madurez cu el a demonstra. Asina “un contesta, ora e ta suave,” no solamente ta “aparta rabia” sino també por yudábo gana respet di bo mayornan.—Proverbio 15:1.
Regla i ley
E manera cu bo ta reacciona na exigencia di bo mayornan també tin hopi cu ber cu e manera cu nan ta tratábo. Algun yiu ta carga rencor, ta gaña, of ta desobedece abiertamente. Comportábo mas manera adulto. Si bo kier permiso di sali i keda laat, no haci exigencia infantil ni keha lastimosamente “tur otro hoven ta keda pafó te laat.” Autor Andrea Eagen ta conseha: “[Bisa bo mayornan] tanto posibel tocante loke bo kier haci, di manera cu nan realmente ta comprende e situacion. . . . Si bo ta bísanan exactamente unda bo ta bai i cu ken i pakico ta importante pa bo keda te laat . . . , ta posibel cu nan lo bisa cu sí.”
Of, si bo mayornan kier papia cu bo amigonan—manera nan tin deber di haci—no medio yora manera mucha chikito. E revista na inglés Diesiete ta recomenda: “Hiba bo amigonan cas de bez en cuando, di manera cu ora bo ta bisa cu bo ta bai cine cu Mito, bo tata no tin motibo pa grita di otro camber, ‘Mito? Cua Mito?’ ”
“Mas lo ser duná”
Coco ta dal un sonrisa ora e ta papia tocante Ronnie, su ruman menor. El a bisa: “Mi tin solamente 11 luna mas cuné, pero nos mayornan a trátanos na moda tanto diferente. Nan a dunámi hopi libertad. Mi tabatin uso di auto dje famía. Un aña nan asta a permitími hiba un ruman menor riba un biaha pe stad di New York.”
Coco a sigi, “Pero Ronnie tabata otro. Nan no a duné mucho libertad nunca. Papa ni sikiera a siñé stuur ora el a yega na edad. I ora Ronnie a pensa cu el a yega edad di cera amistad cu mucha muher, nos mayornan no a lagué hacié.”
Esei tabata favoritismo? No. Coco a splica: “Ronnie tabatin e tendencia di ser irresponsabel. E no tabatin iniciativa. Hopi bez e no a haci trabao duná na dje. I aunque mi nunca a contesta nos mayornan, el a láganan sa cu e no a keda di acuerdo. Esei sin hera a sali malu pe.” Jesus a bisa den Mateo 25:29: “Pasobra na tur hende cu tin, mas lo ser duná i lo e tin un abundancia; pero en cuanto ken cu no tin, asta loke e tin lo ser kitá foi dje.”
Bo kier mas libertad i responsabilidad? Anto duna prueba cu bo ta responsabel. Tuma na serio tur trabao cu bo mayornan ta dunábo. No sea manera e hoven den un comparacion di Jesus. Despues cu su tata a bisé: “Yiu, bai traha awe den hofi di wijndruif,” el a bisa, “ ‘Mi ta bai, papá,’ pero no a sali.” (Mateo 21:28, 29) Convence bo mayornan di cu si nan ta pidíbo haci algo, no ta importa ki chikito, ta mescos cu hací caba.
Coco ta corda cu, “Mi a mustra mi mayornan cu mi por cumpli cu responsabilidad. Nan a mandámi kantoor pa paga awa i luz, na supermercado i pa haci compras. I ora mama tabatin cu bai busca trabao, mi asta a cushina cuminda pe famía.”
Tuma iniciativa
Kico bo por haci si bo mayornan simplemente nunca ta dunábo trabao pa haci? Bo por tuma iniciativa di varios manera. E revista Diesiete ta sugeri: “Ofrece di cushiná cuminda pe famía, i bisa bo mayornan cu bo kier haci tur cos: scoge cuminda, traha lista di cuminda pa cumpra, spaar placa, haci compras, cushiná, laba wea i tayó.” I si bo no sa cushina, wak rond i mira ki otro cos bo por haci. Bo mayornan no tin mester di bisábo laba tayó ora cu tin tayó pa laba, of bari floer, of tene bo camber limpi.
Hopi hoven ta traha algun dia den siman of den weekend durante vacantie. Si bo ta haci esei, bo a duna prueba cu bo ta capaz pa spaar i manehá bo placa? Bo a ofrece boluntariamente pa haci contribucion pa paga gasto di cas i pa bo cuminda? (Bo por haya sorpresa si bo ta puntra cuanto bo tin cu paga pa huur un camber den posada.) Dunamento di contribucion asina por nifica cu bo tin menos zakgeld, pero ora bo mayornan ta mira bo moda adulto di maneha cen, sin duda nan lo keda mas incliná di dunábo mas libertad.
No tene saya di bo mama
Bo mayornan mester ta amigo di confianza, fuente ricu di conseho. (Compara cu Jeremías 3:4.) Sin embargo, esei no kier men cu bo tin cu depende di nan pa tuma tur decision chikito. Ta solamente door di eherce bo “facultad di comprendimento penetrante” cu bo por gana confianza den bo capacidad di tuma decision.—Hebreo 5:14.
Pues, en bez di corre cerca bo mayornan ne promé indicacion di problema chikito, purba promé di soluciona e problema den bo mes mente. En bez di ser “demasiado lihé,” of impulsivo, tocante un asunto, sigi e conseho bíblico di “considera conocimento” promé. (Isaías 32:4) Haci investigacion, specialmente si esei ta toca principio bíblico. Despues di a considera e asunto calmamente, awor acudi na bo mayornan. En bez di semper puntra, ‘Pai, kico mi mester haci?’ of ‘Kico mamá lo haci den un situacion asina?’ splica e situacion na nan. Láganan tende e manera cu bo a razona riba e situacion i a haya solucion. Anto púntranan kico nan ta pensa.
Awor bo mayornan ta mirábo papia manera hende grandi i no manera mucha. Bo a dal un paso grandi den direccion di duna prueba cu bo ta bira adulto cu ta merece un midí di libertad. Bo mayornan por wel cuminza tratábo manera adulto.
Pregunta pa consideracion Capítulo 3
◻ Pakico mayornan hopi bez ta keda tanto interesá den e proteccion di nan yiunan i di sa unda nan tá?
◻ Pakico ta importante pa bo trata bo mayornan cu respet?
◻ Cua ta e mihor manera pa trata cu mal comprendimento cu bo mayornan?
◻ Con bo por coopera cu regla i ley di bo mayornan i toch disfruta di algun libertad?
◻ Cua ta algun manera cu bo por duna prueba na bo mayornan di cu bo ta responsabel?
[Komentario na página 29]
“Mi tata semper kier sa unda mi tá, ki ora mi ta bai yega cas. . . . Nan tin cu sa tur cos?”
[Plachi na página 27]
Bo ta kere cu bo mayornan ta tenébo preso?
[Plachi na página 30]
Kedando calmo ora cu tin mal comprendimento ta un manera pa gana respet