Un Miho Speransa p’e Alma
E SOLDATNAN romano no a spera esaki. Segun cu nan a basha drenta e forti montañoso di Masada, e último fortalesa dje forsanan rebelde hudiu, e romanonan a prepará nan mes p’e atake violento di nan enemigunan, p’e gritunan dje guereronan, dje muhernan i muchanan. En bes di esei nan a tende solamente krakmentu di vlamnan di candela. Segun cu nan a explorá e forti na candela, e romanonan a haña sa e teribel berdad: nan enemigunan—rond di 960 hende—ya tabata morto caba! Sistemáticamente, e guereronan hudiu a mata nan propio famianan, i despues un a mata otro. E último homber cu a keda a mata su mes.a Kico a hiba nan n’e horibel asesinato i suicidio en masa aki?
Segun e historiador contemporáneo Josefo, un factor importante tabata e creencia den e alma inmortal. Eleazar Ben Jair, e lider dje zelotenan na Masada, na promé instante a purba persuadí su hombernan cu suicidio lo tabata mas onorabel cu morto of sclabitud na man dje romanonan. Mirando cu nan a vacilá, el a lansa un discurso apasioná tocante e alma. El a bisa nan cu e curpa tabata un simpel carga, un prizon p’e alma. El a sigui, “Pero ora cu e alma ser librá dje peso cu ta lastr’é abou i cu tiné cerá, e ta bolbe na su propio lugá, anto en berdad e ta participá di un poder bendicioná i di un fortalesa sin límite, kedando mésun invisibel pa bista humano cu Dios Mes.”
Cua tabata e reaccion? Josefo ta informá cu despues cu Eleazer a papia den e direccion aki pa basta ratu, “tur su oyentenan a interumpí su discurso i yen di entusiasmo incontrolabel nan a pura pa bai mata nan famianan i nan mes.” Josefo ta agregá: “Como si fuera nan tabata poseí nan a core bai, tur hende ansioso pa ta mas lihé cu nan bisiña, . . . un deseo asina iresistibel a gara nan pa mata nan esposanan, nan yunan i nan mes.”
E ehempel horibel aki ta sirbi pa ilustrá djis con profundamente e doctrina dje alma inmortal por cambia hende su punto di bista normal pa cu morto. Hende cu ta kere den alma inmortal ta ser siñá pa mira morto, no como hende su pió enemigu, sino como un simpel salida cu ta libra e alma pa e bai disfrutá di un existencia superior. Pero pakico e zelotenan hudiu ei a kere asina aki? Hopi hende lo ta asumí cu nan scritura santu, e Scritura Hebreo, ta siña cu hende tin un spiritu conciente den dje, un alma cu ta sali bai pa sigui biba despues di morto. Esei realmente ta asina?
E Alma den e Scritura Hebreo
Den un solo palabra, no. Cuminsando for dje promé buki mes di Bijbel, Génesis, nos ta ser bisá cu alma no ta algu cu bo tin, e ta algu cu bo ta. Nos ta lesa dje creacion di Adam, e promé ser humano: “E hende a yega di ta un alma bibiente.” (Génesis 2:7) E palabra hebreo usá aki pa alma, neʹfesh, ta aparecé mas cu 700 biaha den e Scritura Hebreo, i ni un solo bes e ta transmití e idea di ta un parti separá, celestial i spiritual di hende. Al contrario, e alma ta algu palpabel, concreto i físico.
Busca i lesa e siguiente textonan den bo propio ehemplar di Bijbel, ya cu ta haña e palabra hebreo neʹfesh den cada un di nan. Nan ta mustra claramente cu e alma por enfrentá rísico, peliger, i asta por ser secuestrá (Deuteronomio 24:7; Huesnan 9:17; 1 Samuel 19:11); e por mishi cu cosnan (Job 6:7); por cer’é den heru (Salmo 105:18); e alma por tin deseo intenso pa come, por ser afligí dor di yunamentu i por cai flou di hamber i sed; i sufri di un malesa cu ta caba cuné of sufri asta di insomnio como resultado di pena. (Deuteronomio 12:20; Salmo 35:13; 69:10; 106:15; 107:9; 119:28) Cu otro palabra, pa motibu cu bo alma ta abo, bo mes persona, bo alma por experenciá cualkier cos cu abo por experenciá.b
Esei kier men, anto, cu e alma por berdaderamente muri? Sí. Leu di ta inmortal, e Scritura Hebreo ta papia di alma humano como siendo “cortá,” of ehecutá, pa malecho, siendo heridá fatalmente, asesiná, destruí i di sker na pida-pida. (Exodo 31:14; Deuteronomio 19:6; 22:26; Salmo 7:2) Ezekiel 18:4 ta bisa cu “e alma cu ta peca—e mes lo muri.” Claramente, morto ta e fin comun di alma humano, ya cu nos tur ta peca. (Salmo 51:5) Dios a bisa e promé hende, Adam, cu e castigu pa picá ta morto—no transferencia na e region di spiritu i inmortalidad. (Génesis 2:17) I ora el a peca, e sentencia a ser pronunciá: “Pasobra stof bo ta i na stof lo bo bolbe.” (Génesis 3:19) Ora Adam i Eva a muri, nan simplemente a bira loke Bijbel hopi bes ta referí na dje como ‘alma morto’ of ‘alma cu a fayecé.’—Númeronan 5:2; 6:6.
Nada straño cu The Encyclopedia Americana ta bisa dje alma den e Scritura Hebreo: “E Testament Bieu su concepto di hende ta di un unidad, no un union di alma i curpa.” E ta agregá: “E concepto di nefesh . . . nunca ta como algu cu ta funcioná separá for dje curpa.”
Pues, kico hudiunan fiel a kere cu morto ta? Simplemente bisá, nan a kere cu morto ta lo contrario di bida. Salmo 146:4 ta bisa kico ta sosodé ora e spiritu, of forsa di bida, ta bandoná un ser humano: “Su spiritu ta sali, e ta bolbe na su suela; den e dia ei su pensamentunan di berdad ta perecé.”c Di igual manera, Rey Sálomon a skirbi cu e mortonan “no ta conciente di nada en absoluto.”—Eclesiástes 9:5.
Pakico, anto, hopi hudiu dje promé siglo, manera e zelotenan di Masada, tabata asina convencí dje inmortalidad dje alma?
E Influencia Griego
E hudiunan a haña e idea aki, no for di Bijbel, sino for dje griegonan. Entre siglo shete i cincu P.E.C., e concepto a parce di a pasa for di cultonan griego religioso i misterioso pa filosofia griego. E idea di un bida despues di morto caminda almanan malbado lo a ricibí castigu doloroso pa hopi tempu a lanta interes di hende mashá, i e concepto a bira establecí i a plama. Filósofonan a debatí sin fin riba e naturalesa precis dje alma. Homer a pretendé cu e alma ta sali bai na ora di morto, haciendo un zonido manera un zummentu, chip of un vrum cu bo por tende. Epicuro a bisa cu e alma en realidad tabatin peso i p’esei, tabata un curpa masha leve mes.d
Pero kisas e apoyador di mas grandi dje alma inmortal tabata e filósofo griego Plato, di siglo cuater P.E.C. Su descripcion dje morto di su maestro, Sócrates, ta revelá conviccionnan casi manera esnan dje zelotenan di Masada siglonan despues. Manera e teólogo protestant frances Oscar Cullmann a bisa, “Plato ta mustra nos con Sócrates ta muri den pas i serenidad completo. E morto di Sócrates ta un morto bunita. Bo no ta mira nada dje teror di morto. Sócrates no por tin miedu di morto, ya cu en berdad [morto] ta libra nos for dje curpa. . . . Morto ta e gran amigu dje alma. Asina [Sócrates] ta siña; i asina, na armonia maraviyoso cu su siñansa, e ta muri.”
Evidentemente, tabata durante e periodo dje macabeonan, den siglo dos promé cu Cristo, cu hudiunan a cuminsá asimilá e siñansa aki di alma inmortal for dje griegonan. Den e promé siglo E.C., Josefo ta conta nos cu e fariseonan i e esenenan—poderoso gruponan religioso hudiu—a defendé e doctrina aki. Algun poesia cu probablemente a ser componé den e era ei ta reflehá e mésun creencia.
Sin embargo, kico di Jesucristo? E i su siguidornan tambe a siña e idea aki tumá for di religion griego?
E Punto di Bista di Alma dje Cristiannan di Promé
E cristiannan di promé siglo no a mira e alma manera e griegonan a mir’é. Tuma, por ehempel, e morto di Jesus su amigu Lázaro. Si Lázaro tabatin un alma inmortal cu a sali bai, liber i felis di dje, ora Lázaro a muri, e relato na Juan capítulo 11 lo no tabata masha diferente? Siguramente Jesus lo a bisa su siguidornan si Lázaro tabata na bida sano i salbo i conciente den shelu; al contrario, el a bisa nan, na armonia cu e Scritura Hebreo, cu Lázaro tabata na soño, fo’i tinu. (Versículo 11) Siguramente Jesus lo a alegrá si su amigu tabata disfrutando di un existencia nobo i maraviyoso; en bes di esei, nos ta hañ’é ta yora públicamente pa e morto aki. (Versículo 35) Siguramente, si Lázaro su alma tabata den shelu, gosando den inmortalidad felis, Jesus nunca lo tabata asina cruel pa yam’é bek pa bin biba un par di aña mas den e “prizon” di un curpa físico imperfecto meimei di humanidad enfermo i muribundo.
Lázaro a regresá for di morto cu relatonan entusiasmá di su maraviyoso cuater dianan como un ser spiritual liberá i sin un curpa? No, e no a hacié. Hende cu ta kere den alma inmortal lo contestá cu esaki tabata pasobra e homber su experencia tabata muchu extraordinario pa describí. Pero e argumento ei no ta convincente; al fin i al cabo, Lázaro no por a bisa su stimánan por lo ménos esei—esta, cu e tabatin un experencia demasiado maraviyoso pa describí? En bes di esei, Lázaro no a bisa nada tocante ningun experencia cu el a pasa aden miéntras e tabata morto. Pensa riba esei—keda ketu riba e tópico cu ta e foco di mas curiosidad humano cu cualkier otro cos: con morto ta! Por splica e silencio ei solamente den un manera. No tabatin nada di conta. E mortonan ta drumí, fo’i tinu.
Pues, Bijbel ta presentá morto como e amigu dje alma, un simpel rito di tránsito entre e etapanan di existencia? No! Pa cristiannan berdadero manera apostel Pablo, morto no tabata un amigu; e tabata “e último enemigu.” (1 Corintionan 15:26) Cristiannan ta mira morto, no como natural, sino como horibel, como innatural, pasobra e ta un resultado directo di picá i rebelion contra Dios. (Romanonan 5:12; 6:23) Esei nunca tabata parti di Dios su propósito original pa humanidad.
Sin embargo, cristiannan berdadero no ta sin speransa ora ta trata e morto dje alma. E resureccion di Lázaro ta un dje hopi relatonan bíblico cu ta mustra nos gráficamente cua ta e berdadero speransa bíblico pa almanan morto—resureccion. Bijbel ta siña tocante dos diferente tipo di resureccion. Pa e gran mayoria di humanidad cu ta drumí den graf, sea hustu of inhustu, tin e speransa di resureccion pa bida eterno den Paradijs aki riba tera. (Lucas 23:43; Juan 5:28, 29; Echonan 24:15) Pa un grupo chikitu na ken Jesus a referí como su “trupa chikitu,” tin un resureccion na bida inmortal como sernan spiritual den shelu. Esakinan, cu ta incluí e apostelnan di Cristo, lo goberná cu Cristo Jesus riba humanidad i restorá nan na perfeccion.—Lucas 12:32; 1 Corintionan 15:53, 54; Revelacion 20:6.
Pakico, anto, e iglesianan di cristiandad ta siñando, no e resureccion, sino e inmortalidad dje alma humano? Tuma nota dje contesta cu e teólogo Werner Jaeger a duna den The Harvard Theological Review aya na 1959: “E echo di mas importante den e historia di doctrina cristian tabata cu e tata di teologia cristian, Origen, tabata un filósofo platónico na e scol di Alehandria. El a agregá den doctrina cristian e coleccion extenso di siñansa relacioná cu e alma inmortal, cu el a tuma for di Plato.” Asina e iglesia a haci precisamente loke e hudiunan a haci siglonan mas promé! Nan a bandoná siñansanan bíblico pa apoyá filosofia griego.
E Berdadero Origen dje Doctrina
Awor un hende por puntra, defendiendo e doctrina di inmortalidad dje alma, Pakico e mésun doctrina ta ser siñá, den un forma of otro, dor di asina tantu religion di mundu? E Scritura ta ofrecé un motibu sólido pakico e siñansa aki ta prevalecé asina tantu den e comunidadnan religioso dje mundu aki.
Bijbel ta bisa nos cu “henter e mundu ta drumí den poder dje malbado” i specíficamente ta identificá Satanas como “e gobernante dje mundu aki.” (1 Juan 5:19; Juan 12:31) Obviamente, e religionnan di mundu no tabata inmuno n’e influencia di Satanas. Al contrario, nan a contribuí mashá n’e problema i pleitunan den e mundu djawe. I en cuanto e asuntu dje alma, nan ta parce di ta reflehá e mente di Satanas masha cla. Con asina?
Corda e promé-promé mentira. Dios a bisa Adam i Eva cu si nan a peca contra dje esei lo resultá den morto. Pero Satanas a sigurá Eva: “Boso positivamente lo no muri.” (Génesis 3:4) Naturalmente, Adam i Eva a muri; nan a bolbe na stof manera Dios a bisa. Satanas, “e tata di mentira,” nunca a bandoná su promé mentira. (Juan 8:44) Den cantidad incontabel di religion cu ta desviá for dje doctrina di Bijbel of cu ta ignor’é abiertamente, e mésun idea ainda ta ser suministrá: ‘Positivamente lo bo no muri. Bo curpa tal bes ta perecé, pero bo alma lo sigui biba, pa semper—manera Dios!’ Interesantemente, Satanas tambe a bisa Eva cu lo e ta “manera Dios”!—Génesis 3:5.
Ta cuantu mas mihó pa tin un speransa cu ta basá, no riba mentira of filosofianan humano, sino riba berdad. Ta cuantu mas mihó pa tin confiansa cu nos stimánan morto ta fo’i tinu den graf en bes di wori tocante e paradero di un alma inmortal! No ta necesario pa e soño aki dje mortonan terorisá nos of deprimí nos. Den un manera, nos por mira e mortonan como den un lugá di sosiegu a salbo. Pakico a salbo? Pasobra Bijbel ta sigurá nos cu e mortonan cu Jehova ta stima ta bibu den un sentido special. (Lucas 20:38) Nan ta bibando den su memoria. Esei ta un pensamentu sumamente consolador pasobra su memoria no tin límite. Dios ta ansioso pa trece miyones incontabel di hende stimá na bida i duna nan e oportunidad di biba pa semper riba un tera paradísico.—Compará cu Job 14:14, 15.
E glorioso dia dje resureccion lo bini, mescos cu tur e promesanan di Jehova mester ser cumplí. (Isaías 55:10, 11) Djis pensa di e profecia aki tumando lugá: “Pero bo mortonan ta biba, nan curpanan lo lanta atrobe. Esnan cu ta drumi den e tera lo spierta i grita di goso; pasobra bo serena ta un serena di lus briyante, i e tera lo trece esnan hopi tempu morto na nacementu atrobe.” (Isaías 26:19, The New English Bible) Pues e mortonan cu ta durmiendo den graf ta mes a salbo cu un baby den matris di su mama. Nan pronto lo “nace,” lo ser trecé bek na bida riba un tera paradísico!
Cua speransa lo por ta mihó cu esei?
[Nota]
a Segun informe dos muher i cincu mucha a sobrebibí dor di sconde. E muhernan despues a conta e detayenan na nan capturadornan romano.
b Naturalmente, mescos cu ta e caso cu hopi palabra cu tin un uso amplio, e palabra neʹfesh tin otro nuancenan di nificacion tambe. Por ehempel, e por referí na e persona interior, specialmente relacioná cu sintimentunan profundo. (1 Samuel 18:1) Tambe e por referí na e bida cu un persona ta disfrutá di dje como alma.—1 Reynan 17:21-23.
c E palabra hebreo pa “spiritu,” ruʹag, ta nificá “rosea” of “bientu.” En coneccion cu sernan humano, e no ta referí na un entidad spiritual conciente sino, mas bien, manera The New International Dictionary of New Testament Theology ta bisa, na “e forsa di bida dje individuo.”
d E no tabata e último persona pa pensa den e direccion basta eccéntrico aki. Na principio di siglo 20, un científico de facto a afirmá di a pisa e alma di vários hende dor di sustraé nan peso inmediatamente despues di morto for di nan peso inmediatamente promé cu morto.
[Plachi na página 7]
E zelotenan hudiu na Masada a kere cu morto lo a libra nan alma