Gana Sabiduria i Acepta Disiplina
JEHOVA DIOS ta e Magnífico Instructor di su pueblo. E ta educá nan no solamente tocante su mes sino tambe tocante bida. (Isaías 30:20; 54:13; Salmo 27:11) Por ehempel, Jehova a duna e nacion di Israel profeta, levita—foral e sacerdotenan—i otro hombernan sabí pa sirbi como maestro. (2 Crónicanan 35:3; Jeremías 18:18) E profetanan a siña e pueblo tocante e propósito i atributonan di Dios i a describí e curso corecto cu nan mester a sigui. Sacerdote i levita tabatin e responsabilidad di siña e pueblo e Ley di Jehova. I homber sabí, esta anciano, tabata duna conseho sano riba asuntunan di bida di tur dia.
Entre e hombernan sabí di Israel, Sálomon, yu di David, a sobresalí. (1 Reynan 4:30, 31) Ora un di su bishitantenan mas distinguí, e reina di Saba, a mira su gloria i rikesa, el a confesá: “Nan no a conta mi ni mitar. Bo sabiduria i prosperidad a superá e cosnan tendí cu mi a scucha.” (1 Reynan 10:7) Kico tabata e secreto di Sálomon su sabiduria? Ora el a bira rey di Israel na aña 1037 P.E.C., Sálomon a pidi den oracion pa “sabiduria i conocimentu.” Jehova a keda contentu cu su peticion i el a dun’é conocimentu, sabiduria i un curason di comprendimentu. (2 Crónicanan 1:10-12; 1 Reynan 3:12) Nada straño cu Sálomon a “papia tres mil proverbio”! (1 Reynan 4:32) Algun di esakinan, huntu cu “e palabranan di Agur” i esnan di “Lemuel e rey,” a ser registrá den e buki bíblico di Proverbionan. (Proverbionan 30:1; 31:1) E berdadnan expresá den e proverbionan aki ta reflehá e sabiduria di Dios i nan ta eterno. (1 Reynan 10:23, 24) Pa ken cu ta deseá un bida felis i exitoso, nan ta mes indispensabel awe cu tempu nan a ser expresá pa promé bes.
Exito i Limpiesa Moral—Con?
E palabranan di introduccion dje buki di Proverbionan ta splica su meta: “E proverbionan di Sálomon yu di David, rey di Israel, pa hende conocé sabiduria i disiplina, pa dicerní e dichonan di comprendimentu, pa ricibí e disiplina cu ta duna perspicacia, husticia i huicio i rectitud, pa haci esnan inexperto spiertu, pa duna un hóben conocimentu i abilidad di pensa.”—Proverbionan 1:1-4.
Esta un propósito noble “e proverbionan di Sálomon” tin cu sirbi! Nan ta “pa hende conocé sabiduria i disiplina.” Sabiduria ta encerá mira cosnan manera nan ta, i usa e conocimentu ei pa resolvé problema, logra meta, evitá of prevení peliger, of yuda otronan haci esei. “Den e buki di Proverbionan,” segun un obra di referencia, “‘sabiduria’ ta nificá un bida ábil, esta, e capacidad pa tuma decisionnan sabí i hiba un bida exitoso.” Ki importante anto ta pa gana sabiduria!—Proverbionan 4:7.
Tambe e proverbionan di Sálomon ta duna disiplina. Nos tin mester dje entrenamentu aki? Den e Scritura, disiplina ta transmití e sentido di coreccion, reprendimentu of castigu. Segun un erudito di Bijbel, e ta “carga e idea di entrená e naturalesa moral, loke ta encerá corigí inclinacionnan cu lo por hiba un hende na acto of ideanan bobo.” Ora nos disipliná nos mes of ora otro hende disipliná nos, esei no solamente ta frena nos di cometé malecho, sino tambe ta motivá nos pa drecha. Sí, nos mester di disiplina si nos kier keda moralmente limpi.
Pues e propósito dje proverbionan ta dòbel: impartí sabiduria i duna disiplina. Disiplina moral i abilidad mental tin vários faceta. Husticia i rectitud, por ehempel, ta cualidadnan moral, i nan ta yuda nos pega n’e normanan haltu di Jehova.
Sabiduria ta un mescla di hopi factor cu ta incluí comprendimentu, perspicacia, ser spiertu i abilidad di pensa. Comprendimentu ta e abilidad di analisá un asuntu i dicerní su composicion dor di capta e coneccion entre su diferente partinan i e totalidad, i asina capta su sentido. Perspicacia ta rekerí pa sa e motibunan i comprendé pakico cierto curso ta bon of malu. Por ehempel, un persona cu tin comprendimentu por dicerní ora un hende ta bayendo den mal direccion, i e por spiert’é mesora dje peliger. Pero e mester tin perspicacia p’e comprendé pakico e persona ta bayendo den e direccion ei i p’e bini cu e manera mas eficas pa rescat’é.
Hende spiertu ta prudente, nan no ta fácil pa gaña. (Proverbionan 14:15) Nan por mira delantá loke ta malu i prepará p’e. I sabiduria ta permití nos formulá pensamentu i ideanan saludabel cu ta duna bida un direccion yen di propósito. Ta recompensador berdad pa studia e proverbionan bíblico, pasobra a registrá nan pa nos por conocé sabiduria i disiplina. Asta “esnan inexperto” cu ta presta atencion n’e proverbionan lo bira spiertu, i un “hóben” lo gana conocimentu i abilidad di pensa.
Proverbionan pa Hende Sabí
Sin embargo, e proverbionan bíblico no ta solamente pa esnan inexperto i esnan hóben. Nan ta pa tur cu ta suficiente sabí pa scucha. “Un persona sabí lo scucha i ricibí mas instruccion,” rey Sálomon ta bisa, “i un homber di comprendimentu ta esun cu ta adkerí direccion apto, pa comprendé un proverbio i un dicho difícil pa comprendé, e palabranan di personanan sabí i nan charadanan.” (Proverbionan 1:5, 6) Un persona cu ya a gana sabiduria lo aumentá su siñansa dor di presta atencion n’e proverbionan, i un hende di comprendimentu lo refiná su abilidad pa dirigí su bida cu éxito.
Hopi bes un proverbio ta expresá un berdad profundo den masha poco palabra. Un proverbio bíblico por ta den forma di un dicho difícil pa comprendé. (Proverbionan 1:17-19) Algun proverbio ta manera charada—declaracionnan complicá cu ta rekerí aclaracion. Tambe un proverbio por contené comparacion i idioma simbólico. Tempu i meditacion ta necesario pa comprendé nan. Sálomon, e compositor di masha hopi proverbio, sigur a capta e vários formanan pa comprendé un proverbio. Den e buki di Proverbionan, e ta encargá su mes cu e tarea di compartí e abilidad ei cu su lectornan, algu na cua un persona sabí lo kier presta atencion.
E Cuminsamentu cu Ta Hiba n’e Meta
Unda bo ta cuminsá busca pa haña sabiduria i disiplina? Sálomon ta contestá: “Temor di Jehova ta e principio di conocimentu. Sabiduria i disiplina ta loke esnan cu simplemente ta bobo a despreciá.” (Proverbionan 1:7) Conocimentu ta cuminsá cu temor di Jehova. Sin conocimentu no por tin ni sabiduria ni disiplina. Temor di Jehova, anto, ta e cuminsamentu di sabiduria i disiplina.—Proverbionan 9:10; 15:33.
Temor di Dios no ta un miedu spantoso di dje. Mas bien, e ta un reverencia i respet profundo. No por tin berdadero conocimentu sin e temor aki. Bida ta bini di Jehova Dios, i ta claro cu bida ta esencial pa nos por tin cualkier conocimentu. (Salmo 36:9; Echonan 17:25, 28) Ademas, Dios a crea tur cos; pues tur conocimentu humano ta basá riba un estudio di su obra. (Salmo 19:1, 2; Revelacion 4:11) Tambe Dios a inspirá su Palabra skirbí, cu ta “probechoso pa siña, pa reprendé, pa rectificá cosnan, pa disipliná den husticia.” (2 Timoteo 3:16, 17) Pues, e punto central di tur conocimentu berdadero ta Jehova, i un persona cu ta busca e conocimentu ei mester tin un temor reverencial di dje.
Ki balor conocimentu humano i sabiduria mundano tin sin temor di Dios? Apostel Pablo a skirbi: “Unda e homber sabí ta? Unda e escriba ta? Unda esun cu ta debatí dje sistema di cosnan aki ta? Dios no a haci e sabiduria di mundu bobedad?” (1 Corintionan 1:20) Un persona cu tin sabiduria mundano, pero cu ta falta temor di Dios, ta saca conclusionnan robes for di echonan establecí i ta resultá di ta un ‘simpel bobo.’
Un “Coyar pa Bo Garganta”
Siguientemente e rey sabí ta dirigí su mes n’e hóbennan: “Scucha, mi yu, na e disiplina di bo tata, i no bandoná e ley di bo mama. Pasobra nan ta un krans atractivo pa bo cabes i un bunita coyar pa bo garganta.”—Proverbionan 1:8, 9.
Den Israel di antigwedad, Dios a duna mayornan e responsabilidad di siña nan yunan. Moises a spierta tatanan: “E palabranan aki cu mi ta mandando bo awe mester resultá di ta riba bo curason; i bo tin cu inculcá nan den bo yu homber i papia di nan ora bo ta sinta den bo cas i ora bo ta cana riba caminda i ora bo ta bai drumi i ora bo ta lanta.” (Deuteronomio 6:6, 7) Mamanan tambe tabatin bastante influencia. Den cuadro dje autoridad di su casá, un esposa hebreo por a exigí p’e yunan obedecé ley di famia.
De facto, den henter Bijbel, famia ta e unidad básico pa duna educacion. (Efesionan 6:1-3) Ora yunan obedecé nan mayornan creyente, nan ta dorná den sentido figurativo cu un krans atractivo i cu un coyar di onor.
“E Ta Kita e Alma Mes for di Su Doñonan”
Promé cu un tata asiático a manda su yu homber di 16 aña Merca pa un educacion mas haltu, el a conseh’é pa no anda cu mal hende. E conseho aki ta zona mescos cu Sálomon su spiertamentu: “Mi yu, si pecadónan trata di seducí bo, no consentí.” (Proverbionan 1:10) Pero, Sálomon ta indicá e as cu nan ta usa: “Nan [ta] sigui bisa: ‘Sí, ban cu nos. Sí, laga nos warda den un emboscada riba sanger. Sí, laga nos warda den scondí sin ningun causa p’e inocentenan. Laga nos guli nan bibu mescos cu Sheol, sí, hinté, manera esnan cu ta baha den un buracu. Laga nos haña tur sorto di obheto precioso di balor. Laga nos yena nos cas cu botin. Bo tin cu tira bo suerte meimei di nos. Laga pa por tin un sacu so cu ta pertenecé na nos tur.’”—Proverbionan 1:11-14.
Ta masha cla cu e as ta rikesa. Cu e promesa di gana placa lihé, “pecadónan” ta seducí otro hende pa participá den nan complotnan violento of inhustu. E personanan malbado aki no ta vacilá pa drama sanger pa ganashi material. Nan ta ‘guli nan víctima bibu mescos cu Sheol, sí, hinté,’ kitando tur loke e tin for di dje, mescos cu graf ta ricibí e curpa completo. Nan invitacion ta pa haci crímen un carera—nan kier ‘yena nan cas cu botin,’ i nan kier pa esun inexperto ‘tira su suerte cu nan,’ esta djoin nan. Ki un spiertamentu oportuno esaki ta pa nos! No ta e mésun métodonan aki gèng di hóben i traficante di droga ta usa pa haña miembro? No ta promesa di bira ricu lihé ta e tentacion di hopi proposicion cuestionabel di negoshi?
“Mi yu,” e rey sabí ta consehá, “no bai cu nan den e caminda. Kita bo pianan for di nan caminda. Pasobra nan pianan ta esnan cu ta core bai na puru maldad, i nan ta sigui pura pa drama sanger.” Pronosticando nan fin desastroso, e ta agregá: “Pasobra ta por nada ta span e net dilanti wowo di tur cos cu tin hala. Consecuentemente nan mes ta warda den emboscada p’e sanger mes di esakinan; nan ta warda den scondí pa nan almanan. Asina e camindanan di tur cu ta haci ganashi inhustu ta. E ta kita e alma mes di su doñonan.”—Proverbionan 1:15-19.
“Tur cu ta haci ganashi inhustu” lo perecé den nan mes curso. E emboscada cu e malbadonan ta traha pa otronan lo bira un trampa pa nan mes. Malechornan deliberá lo cambia nan curso? No. Un net por ta den pleno bista, pero para—criaturanan “cu tin hala”—tog ta bula stret den dje. Den un manera similar, e malbadonan, ciegá pa nan golosidad, ta dal bai cu nan actonan criminal, aunke nan lo ser capturá tardi of trempan.
Ken Lo Scucha e Bos di Sabiduria?
Pecadónan ta realmente conciente cu nan curso ta desastroso? A spierta nan p’e resultado di nan caminda? Ignorancia no ta un excuus, pasobra un mensahe masha specífico ta ser proclamá den lugánan público.
Sálomon ta declará: “Berdadero sabiduria mes ta sigui sclama duru den caya mes. Den plasanan público e ta sigui duna su bos. N’e punta ariba dje cayanan ruidoso e ta sclama. N’e entrada dje portanan den e stad e ta bisa su mes dichonan.” (Proverbionan 1:20, 21) Cu bos duru i cla, sabiduria ta sclamando den lugánan público pa tur hende tende. Den Israel di antigwedad e ancianonan tabata duna conseho sabí i tabata tuma decisionnan hudicial n’e portanan dje stad. Pa nos, Jehova a laga skirbi berdadero sabiduria den su Palabra, Bijbel, cu ta ampliamente disponibel. I su sirbidónan djawe ta declarando activamente den público e mensahe di Bijbel tur caminda. Sí, Dios a laga proclamá sabiduria dilanti tur hende.
Kico berdadero sabiduria ta bisa? Esaki: “Pa cuantu tempu boso, inexpertonan, lo sigui stima inexperencia, i pa cuantu tempu boso, bofonadónan, tin cu deseá pa boso mes puru mofa . . . ? Mi a yama pero boso a sigui nenga, mi a saca mi man pero no tin ningun cu ta presta atencion.” E bobonan no ta haci caso dje bos di sabiduria. Consecuentemente, “nan lo come for dje fruta di nan caminda.” Nan mes ‘rebeldia i manera trankil di mira bida lo destruí nan.’—Proverbionan 1:22-32.
Pero, kico di esun cu a tuma e tempu pa scucha e bos di sabiduria? “Lo e biba den siguridad, i miedu di calamidad lo no perturb’é.” (Proverbionan 1:33) Ohalá bo ta entre esnan cu ta gana sabiduria i aceptá disiplina dor di presta atencion n’e proverbionan bíblico.
[Plachi na página 15]
Berdadero sabiduria ta ampliamente disponibel