Waswe, Iu Savve Finis?
Wanem nao happen long ark bilong covenant?
Long olketa Israelite, ark bilong covenant hem piksarem God stap witim olketa. (Exodus 25:22) Hem wanfala holy box wea olketa wakem from timba wea olketa kavarem witim gold, and Moses putim tufala flat ston bilong Law insaed. Taem olketa Israelite stap long drae ples, olketa putim datfala Ark insaed long Most Holy rum bilong tabernacle. (Exodus 26:33) Gogo, olketa putim datfala Ark insaed Most Holy rum long temple bilong Solomon.—1 Kings 6:19.
Lastfala taem wea Bible storyim datfala Ark, hem long 2 Chronicles 35:3, taem King Josiah tekem kam bak long temple long 642 B.C.E. Taem Manasseh wea rul bifor Josiah hem apostate, maet hem nao aotem datfala Ark and putim wanfala image insaed long temple. Or maet olketa aotem datfala Ark and keepim long nara ples taem Josiah wakem gud moa temple. (2 Chronicles 33:1, 2, 7; 34:1, 8-11) Samting wea happen long datfala Ark bihaen, no eniwan savve. Bible no storyim Ark witim olketa samting wea olketa tekem from temple taem Babylon distroem Jerusalem long 607 B.C.E.—2 Kings 25:13-17.
Bible no talem sapos olketa putim bak datfala Ark long Most Holy rum bilong temple wea Zerubbabel wakem bak, and luk olsem olketa no wakem moa eni niu Ark.—Ezra 1:7-11.
Hu nao olketa difren man long Bible wea garem nem James?
Hem isi for konfius, bikos fofala James nao Bible storyim.a Wanfala nao hem dadi bilong aposol Judas (no Iscariot), and Bible no storyim eni samting moa abaotem hem.—Luke 6:16; Acts 1:13.
Narawan hem son bilong Zebedee. Hem brata bilong John and tufala nao aposol bilong Jesus. (Matthew 10:2) Luk olsem mami bilong hem nao Salome, sista bilong mami bilong Jesus. (Markem Matthew 27:55, 56 witim Mark 15:40, 41 and John 19:25.) Sapos olsem, James hem first kasin bilong Jesus. Hem wanfala man for fishing. Hem and brata bilong hem waka witim Peter and Andrew.—Mark 1:16-19; Luke 5:7-10.
Narawan nao, hem James son bilong Alphaeus wea hem tu wanfala aposol bilong Jesus. (Mark 3:16-18) Mark 15:40 storyim hem olsem “James the Less”. Maet datfala word “Less” showimaot James hem no tol olsem nara aposol James, wea hem son bilong Zebedee, or maet hem born bihaen long hem.
Last wan nao hem son bilong Joseph and Mary, brata bilong Jude and haf brata bilong Jesus. (Mark 6:3; Galatians 1:19) Taem Jesus duim preaching waka, James hem no wanfala disaepol bilong Jesus yet. (Matthew 12:46-50; John 7:5) Bat long Jerusalem, bifor Pentecost 33 C.E., James prea witim olketa aposol, mami, and olketa brata bilong hem long wanfala rum antap. (Acts 1:13, 14) Bihaen, James hem kamap wanfala member wea garem staka waka insaed Jerusalem kongregeson and hem nao raetem datfala buk James wea stap long Bible.—Acts 12:17; James 1:1.
[Footnote]
a James hem English wei for talem Jacob. Olketa nem olsem “Abraham, Isaac and Jacob” kamap plande taem insaed Bible, and Matthew 1:16 storyim Jacob olsem “dadi bilong Joseph wea hem hasband bilong Mary.”