Languis Olsem Bridge and Olsem Wall Bilong Wei for Story Tugeta
FROM MAN WEA RAET FOR WEKAP! LONG MEXICO
“No eni history savve givim iumi stretfala savve abaotem olketa samting wea happen long pipol, abaot wei wea olketa organize and biliv bilong olketa and feeling, olsem wei for faendemaot languis bilong olketa.”—MARTÍN ALONSO.
INSAED history, languis—start bilong hem, olketa difren kaen, and wei wea hem go ahed for change—barava mekem olketa savveman interest. Tru nao, iumi savve long interest bilong olketa—long sem wei iumi savve long planti record bilong history—thru long help bilong languis. Tru tumas, languis nao hem nambawan samting wea olketa man iusim for story tugeta.
Long disfala taem, samfala savveman saed long languis sei hao long world pipol tok long samting olsem 6,000 languis or winim datwan, olketa lokol dialect no insaed diswan. Languis wea planti pipol iusim nao hem Mandarin bilong China, wea winim 800 million pipol nao tok long hem. Next fofala languis, no really followim disfala order, hem English, Spanish, Hindi, and Bengali languis.
Wanem nao savve happen taem olketa difren kastom and languis bilong olketa hem start for join witim narawan? Long narasaed, hao nao wei wea samfala grup stap seleva farawe affectim languis bilong olketa? Letem iumi lukim hao olketa bridge—bat long semtaem olketa wall tu—bilong wei for story tugeta olketa kamap.
Olketa Pijin, Creole, and Lingua Franca
Wei for tekovarem nara kantri, duim bisnis midolwan olketa kantri, and even insaed olketa concentration camp hem mekem pipol feelim need for faendem wanfala bridge for joinim story tugeta bikos olketa garem difren languis. So olketa start for iusim wanfala short, simpol kaen languis. Olketa aotem olketa part bilong languis wea hard, iusim samfala word nomoa, and changem olketa word hia for fitim evriwan. Long disfala wei olketa pijin languis hem kamap. Pijin, nomata olketa shortim, hem wanfala languis wea garem olketa rul bilong hemseleva. Bat sapos datfala need wea startim disfala pijin hem nomoa, hem maet finis.
Taem pijin kamap main languis bilong wanfala kantri, olketa savve addim go samfala niu word and changem lelebet olketa rul. So hem kamap wanfala creole or niu languis wea kamaot from tufala languis. No olsem pijin, olketa creole hia talemaot kastom bilong pipol. Long world distaem olketa iusim planti difren pijin and creole languis—wea kamaot from English, French, Portuguese, Swahili, and olketa nara languis moa. Samfala kamap main languis bilong kantri, olsem Tok Pisin bilong Papua New Guinea and Bislama bilong Vanuatu.
Olketa nara bridge for joinim wei for story tugeta hem for iusim olketa lingua franca or languis wea pipol iusim evritaem. Lingua franca hem languis wea samfala difren grup savve iusim wea garem difren languis bilong olketa seleva. Olsem example, long Central African Republic, olketa wea tok long difren kaen languis savve iusim Sango languis for story tugeta. Midolwan olketa bigman for stretem problem, English and French languis nao hem olsem lingua franca. Pijin languis hem lingua franca and olketa creole savve olsem tu.
Long samfala difren area insaed kantri, pipol garem difren wei for talem main languis bilong kantri, wea olketa kolem diswan dialect. Olketa area wea stap farawe moa bae iusim languis wea moa difren. Samfala dialect kamap barava difren from firstfala languis bilong datfala ples and gogo hem savve kamap narafala languis. Samfala taem hem no isi for olketa savveman man saed long languis for luksavve midolwan long wanfala languis and wanfala dialect. And tu, from olketa languis change evritaem, samfala taem olketa dialect savve finis, and smol part bilong history hem lus tu.
Languis hem wanfala present from God. (Exodus 4:11) Wei wea languis change long barava interesting wei showimaot hao disfala present savve fitim eni change. From languis tu iumi savve lane hao no eni grup bilong pipol hae winim narawan, from no eni languis hem no important. Olsem olketa nara present from God, languis stap evriwea for evri pipol nomata wanem kastom or ples wea olketa stap long hem. Start kam bifor, languis bilong evri pipol hem stap finis fitim waka bilong hem. Hem fitim for iumi respectim evriwan long olketa, nomata haomas pipol nao iusim.
Samting Bilong History and Living
Wei wea olketa man laek stap tugeta hem showaot klia long languis. Dastawe, taem living bilong pipol meetim narawan—samting wea savve happen evritaem—evri languis bilong olketa pipol hia showimaot wei wea olketa join olsem for planti genereson.
Olsem example, thru long olketa toktok bilong hem wea kamaot from Arabic, Spanish languis, wea pipol sei hem languis wea kamaot from Latin, garem wanfala record bilong eit-century win bilong Muslim ovarem territory bilong Spain. Wei wea Greek, French, English, and olketa nara languis affectim languis bilong Spain hem samting wea olketa savve faendemaot tu. Winim datwan, insaed long Spanish languis wea olketa iusim long America, samfala samting bilong pipol bilong datfala ples bifor still stap. Olsem example, Spanish languis long datfala ples garem planti word from Nahuatl languis bilong Aztec Central America.
Long sem wei wea languis savve mekem man luksavve wanem nation nao and nomata ples tu wea man hem kam from, wei for iusim languis tu savve mekem iumi luksavve long pipol bilong wanfala grup, olsem waka, bisnis, kastom and sports grup, or nomata criminal organization. Disfala list hem long tumas. Olketa savveman saed long languis kolem diswan olketa jargon or spesol kaen toktok or dialect.
Nomata olsem, taem wei for enemy stap midolwan olketa nation and sem tribe, languis hem no olsem wanfala bridge. Hem savve kamap olsem wall wea mekem worse wei for divaed midolwan pipol.
Future Bilong Olketa Languis
Wei for story tugeta hem barava hard samting. Long wansaed, distaem pipol ting strong for brekem daon olketa wall bilong languis, main wei hem thru olketa niusman. Olsem Encyclopædia Britannica talem, distaem 1-fala long evri 7-fala man nao tok long English olsem main or mek-tu languis. Dastawe, hem kamap lingua franca wea planti pipol long world iusim. Wei wea pipol iusim mekem wei for story tugeta kamap moa waed and for sharem olketa information wea fit for helpem man.
Long narasaed, olketa wall bilong languis mekem moa problem long wei for divaed, heit, and war. The World Book Encyclopedia hem sei: “Sapos evri pipol tok long sem languis, . . . kaenfala feeling and hapi bae kamap big midolwan olketa kantri. Bat, hapi feeling olsem needim bigfala change winim wei for iusim wanfala lingua franca nomoa. Wisefala Man wea startim languis nomoa savve mekem evri pipol for tok long wanfala languis.
Bible, main samting wea God iusim for story witim olketa man, showimaot klia hao klosap nao God bae finisim disfala wicked system and changem witim wanfala gavman wea rul from heven—Kingdom bilong hem. (Daniel 2:44) Datfala gavman bae hipimap evri man insaed wanfala peaceful, raeteous niu earth.—Matthew 6:9, 10; 2 Peter 3:10-13.
Nomata distaem, wanfala klinfala spiritual languis—hem nao truth abaotem Jehovah God and olketa purpose bilong hem—hem hipimap planti million pipol from evri languis, nation, and olketa religion bifor. (Zephaniah 3:9) Dastawe, luk olsem hem fitim stretfala tingting hao insaed niu world bilong hem, God bae hipimap tugeta olketa man long bigfala wei moa taem hem givim wanfala languis nomoa for evri pipol, for changem wanem hem duim long Babel.
[Box on page 24]
Start Bilong Olketa Languis
Datfala Creator wea wise evribit, Jehovah God, iusim languis long ples bilong olketa angel long heven. (Job 1:6-12; 1 Corinthians 13:1) Taem hem mekem olketa man, hem putim toktok insaed long olketa and savve wea olketa needim for mekem grow diswan. No eni pruv stap wea showimaot firstfala languis bilong man hem iusim olketa saond olsem animal nomoa. Long narasaed, tingim wanem Encyclopædia Britannica hem explainim abaotem Sumerian, old languis wea olketa raetem: “Sumerian verb, witim olketa difren kaen . . . toktok for joinim long front bilong word, midol long word, and long end bilong word, mekem disfala languis hard tumas.”
Samwea long mek-20 century B.C.E., long wei wea difren from komand bilong God for “fulimap earth,” olketa man waka hard for kontrolem evri pipol long olketa Low Ples Bilong Shinar, long Mesopotamia, and start for buildim datfala religion Taoa Bilong Babel. Olketa difren kaen languis kamap taem God konfiusim languis wea olketa iusim, for blokem nogud plan bilong olketa.—Genesis 1:28; 11:1-9.
Bible no sei evri languis kamaot from firstfala languis nomoa. Long Shinar, God mekem kamap planti niu word and tingting, and planti difren kaen languis kamaot from diswan. Dastawe, wei for trae for faendemaot firstfala languis wea evri narawan kamaot from hem fail.
[Piksa long page 24]
Long Babel, God konfiusim datfala languis bilong olketa man wea bighed