Co to jest sztuka?

OD NASZEGO KORESPONDENTA W HISZPANII

KTÓRY z oglądanych dotąd widoków uważasz za najpiękniejszy? Tropikalny zachód słońca, ośnieżone góry, kwitnącą oazę na pustyni, a może las mieniący się wspaniałymi barwami jesieni?

Prawie każdy pamięta taką chwilę, kiedy urzekło go piękno ziemi. Jeśli to tylko możliwe, chętnie spędzamy urlop w otoczeniu przypominającym raj, a najciekawsze widoki próbujemy utrwalić na zdjęciach.

Kiedy następnym razem będziesz podziwiać olśniewający majestat dziewiczej przyrody, zadaj sobie kilka pytań: Czy nie odczuwałbym niedosytu, gdybym podczas zwiedzania galerii stwierdził, że wszystkie obrazy są anonimowe? Czy nie chciałbym znać nazwiska autora dzieł, które swym pięknem i wartością artystyczną wywarły na mnie szczególne wrażenie? Czy mam poprzestać na kontemplowaniu cudów natury, nie dociekając, kto jest ich twórcą?

Oczywiście istnieje pogląd, że w przyrodzie nie można doszukiwać się artyzmu, gdyż ten wymaga ludzkich zdolności twórczych oraz umiejętności interpretacji. Takie pojmowanie artyzmu byłoby chyba jednak zbyt wąskie. Czym właściwie jest artyzm bądź sztuka?

Jak zdefiniować sztukę

Znalezienie takiej definicji sztuki — czy pokrewnego pojęcia artyzmu — która zadowoliłaby wszystkich, jest chyba niemożliwe. Według Słownika języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka „artyzm” to między innymi „umiejętność tworzenia rzeczy pięknych, (...) talent, kunszt”. Wynika stąd, że artyście potrzebny jest zarówno talent, którego ważnym elementem jest wyobraźnia twórcza, jak i kunszt. Gdy oba wymienione czynniki znajdują odbicie w procesie tworzenia, powstaje dzieło, które dla odbiorcy jest źródłem przyjemnych doznań estetycznych.

Czy dzieła wyobraźni i kunsztu ograniczają się do wytworów ręki ludzkiej? Czy nie obfituje w nie również przyroda?

Wyniosłe kalifornijskie sekwoje, rozległe rafy koralowe Pacyfiku, potężne wodospady w wilgotnych lasach tropikalnych oraz nieprzeliczone stada pasące się na afrykańskiej sawannie są pod wieloma względami cenniejsze dla ludzkości niż Mona Lisa. Właśnie dlatego UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury) wpisała na Listę Światowego Dziedzictwa Park Narodowy Redwood w USA, wodospad Iguaçu na pograniczu Argentyny i Brazylii, Wielką Rafę Koralową u wybrzeży Australii oraz Park Narodowy Serengeti w Tanzanii.

Te skarby natury znalazły się we wspomnianym rejestrze obok zabytków będących dziełem człowieka. W jakim celu? Chodzi o zabezpieczenie tego, co „ma wyjątkową, uniwersalną wartość”. Zdaniem UNESCO piękno zawsze zasługuje na ochronę i powinno być zachowane dla przyszłych pokoleń — obojętne, czy jest to mauzoleum Tadż Mahal w Indiach czy też Wielki Kanion w USA.

Ale chcąc podziwiać kunszt dzieł stwarzania, wcale nie trzeba się udawać do parku narodowego. Wystarczy się przyjrzeć własnemu ciału. Starożytni rzeźbiarze greccy uważali postać ludzką za wzór artystycznej doskonałości i starali się ją oddać jak najwierniej. Dzięki współczesnej wiedzy o funkcjonowaniu ciała możemy jeszcze bardziej cenić mistrzowskie umiejętności niezbędne do jego zaprojektowania i stworzenia.

A co powiedzieć o wyobraźni twórczej? Spójrz na przepiękne wzory falującego pawiego ogona, delikatny kwiat róży lub niewiarygodnie szybki taniec mieniącego się kolibra. Są to z pewnością dzieła sztuki — bynajmniej nie stają się nimi dopiero wówczas, gdy je uwieczni pędzel bądź aparat fotograficzny. Publicysta Amerykańskiego Towarzystwa Geograficznego, zaintrygowany niebieskofioletowymi nitkami pręcików pewnej odmiany krąpieli, zapytał młodego uczonego, po co one właściwie istnieją. Otrzymał prostą odpowiedź: „Odzwierciedlają wyobraźnię Boga”.

Przyroda obfituje w dzieła dowodzące kunsztu oraz inwencji twórczej, stanowiąc zarazem niewyczerpane źródło natchnienia dla artystów. Znany francuski rzeźbiarz Auguste Rodin oświadczył: „Artysta jest powiernikiem natury. Rozmawiają z nim kwiaty, z wdziękiem wyginając łodygi, mieniąc się harmonią barw i odcieni”.

Nieraz artyści otwarcie mówią, że gdy próbują odzwierciedlić naturalne piękno, uświadamiają sobie swe ograniczenia. „Wybitne dzieło artysty jest zaledwie echem doskonałości boskiej” — przyznał Michał Anioł, zaliczany do najwybitniejszych twórców wszech czasów.

Zachwyt nad wspaniałością przyrody często ogarnia nie tylko artystów, ale i uczonych. Profesor fizyki teoretycznej Paul Davies napisał w książce The Mind of God (Umysł Boga): „Nawet niejeden pozbawiony sentymentów ateista odczuwa coś w rodzaju czci dla natury — bliską religijnej bojaźni fascynację połączoną z szacunkiem dla głębi, piękna oraz subtelności przyrody”. Jaki wypływa stąd wniosek?

Dzieła świadczą o swym Twórcy

Student malarstwa poznaje biografie mistrzów po to, by lepiej rozumieć i bardziej cenić ich twórczość. Wie, że dzieła artysty są odbiciem jego indywidualności. Również naturalne piękno odzwierciedla osobowość swego Twórcy, wszechmocnego Boga. „Jego niewidzialne przymioty są wyraźnie widoczne (...) dzięki temu, co zostało uczynione” — wyjaśnia apostoł Paweł (Rzymian 1:20). Zresztą Stworzyciel ziemi bynajmniej nie pozostaje anonimowy. Do filozofów ateńskich z I wieku Paweł powiedział: „Nie jest on [Bóg] daleko od nikogo z nas” (Dzieje 17:27).

Artyzm dzieł Bożych nie jest przypadkowy ani bezcelowy. Wzbogaca nasze życie, ponadto ukazuje kunszt, wyobraźnię i geniusz największego Artysty, Projektanta wszechrzeczy, Jehowy Boga. Następny artykuł mówi o tym, jak dzieła te pozwalają lepiej poznać osobowość najwspanialszego Artysty.

[Prawa własności do ilustracji, strona 3]

Musei Capitolini, Roma