Świat siwieje

W ROKU 1513 hiszpański podróżnik Juan Ponce de León wylądował na nieznanym dotąd wybrzeżu Ameryki Północnej. Według pewnej relacji tę nowo odkrytą krainę nazwał Florydą, co po hiszpańsku znaczy „ukwiecona”, ponieważ tonęła w kwiatach. Znalezienie odpowiedniej nazwy nie było trudne. Niemożliwe okazało się natomiast osiągnięcie celu wyprawy — znalezienie źródła wód mających moc przywracania młodości. Po wielomiesięcznym przeczesywaniu terenu badacz zrezygnował z dalszych poszukiwań legendarnego źródła młodości, wsiadł na statek i odpłynął.

Eliksir młodości w dalszym ciągu pozostaje równie niedostępny, jak w czasach Juana Poncego de Leóna, ale za to człowiek dokonał chyba odkrycia „źródła starości”, jeśli posłużyć się określeniem publicystki Betty Friedan użytym w odniesieniu do gwałtownego wzrostu liczby ludzi w podeszłym wieku — zjawiska notowanego na całym świecie. Późnej starości dożywa dziś tak wiele osób, że zmienia się struktura wiekowa społeczeństwa. Można powiedzieć, że świat siwieje.

„Jedno z największych zwycięstw cywilizacji”

Statystyki mówią same za siebie. Na początku XX wieku przewidywana długość życia nowo narodzonego dziecka wynosiła poniżej 50 lat — nawet w najbogatszych państwach. Teraz wzrosła do przeszło 75 lat. Podobnie jest w krajach rozwijających się, takich jak Chiny, Honduras, Indonezja czy Wietnam, gdzie spodziewana długość życia noworodka wynosi o 25 lat więcej niż zaledwie 40 lat temu. Na świecie co miesiąc milion ludzi dołącza do grona sześćdziesięciolatków. Grupą, która w skali globalnej rośnie najszybciej, nie są dzisiaj młodzi, lecz — co jest niespodzianką — najstarsi: ludzie powyżej 80 roku życia.

„Zwiększenie się przewidywanej długości życia to jedno z największych zwycięstw cywilizacji” — twierdzi demograf Eileen Crimmins na łamach czasopisma Science. Opinię tę podziela ONZ, która pragnąc zwrócić uwagę na to osiągnięcie, obwołała rok 1999 Międzynarodowym Rokiem Seniora (patrz ramka na stronie 3).

Zmiana spojrzenia: potrzebni

Wspomniane zwycięstwo to nie tylko dłuższe trwanie życia. To także nowe spojrzenie na zjawisko starzenia się. Prawdą jest, że starość w dalszym ciągu martwi, a często nawet przeraża, ponieważ z upływem lat trzeba się liczyć z utratą sprawności fizycznej i umysłowej. Jednak gerontolodzy podkreślają, że starzenie się i podupadanie na zdrowiu to dwa odmienne zjawiska. Proces starzenia się przebiega u ludzi bardzo różnie. Z punktu widzenia specjalistów suma przeżytych lat nie jest tym samym co wiek biologiczny (patrz ramka „Na czym polega starzenie się?”). Innymi słowy, istnieje różnica między jesienią życia a zniedołężnieniem.

Ponadto możesz niejedno zdziałać, by w starszym wieku żyło ci się lepiej. Co prawda nie da się cofnąć czasu, ale istnieją sposoby, by się cieszyć zdrowiem pomimo przybywania lat. W następnym artykule udzielono kilku rad, jak to robić. Zachęcamy cię do dalszej lektury, bo nawet gdyby starzenie się nie należało dziś do najbardziej interesujących cię tematów, wkrótce się takim stanie.

[Ramka i ilustracje na stronie 3]

MIĘDZYNARODOWY ROK SENIORA

„Ponieważ skończyłem 60 lat (...) sam jestem objęty wspomnianą statystyką” — powiedział niedawno sekretarz generalny ONZ Kofi Annan, ogłaszając bieżący rok Międzynarodowym Rokiem Seniora. Pan Annan ma bardzo liczne grono rówieśników. Badacze przewidują, że przed końcem obecnego stulecia co piąty obywatel wielu krajów będzie miał przynajmniej 60 lat. Część starszej generacji będzie wymagać opieki, niemniej każdemu będzie zależeć na zachowaniu samodzielności, godności osobistej i wykonywaniu produktywnej pracy. Stojąc wobec takiej „rewolucji demograficznej” i pragnąc ułatwić politykom przedsięwzięcie stosownych działań, a wszystkim uświadomić „pozytywną rolę ludzi starszych w społeczeństwie”, w roku 1992 Zgromadzenie Ogólne ONZ postanowiło obwołać rok 1999 Międzynarodowym Rokiem Seniora. Hasło: „Ku społeczeństwu wszystkich pokoleń” wyraża myśl przewodnią tego specjalnego roku.

[Ilustracja]

Kofi Annan

[Prawa własności]

UN photo

Zdjęcie: Milton Grant, UN/DPI

[Ramka i ilustracja na stronie 4]

NA CZYM POLEGA STARZENIE SIĘ?

„Gdy biolodzy w swej kryształowej kuli szukają odpowiedzi na pytanie, czym jest starzenie się, widzą tam obraz bardzo niewyraźny” — przyznaje pewien badacz. „Nikt tego w pełni nie rozumie” — nie ukrywa inny. Mimo wszystko gerontologia (nauka o starzeniu się) próbuje zdefiniować ten proces. Krótko mówiąc, zdaniem gerontologów starzenie się to po prostu przybywanie lat. Starość jest jednak czymś więcej niż sumą przeżytych lat. Nie powiemy przecież w zwykłej rozmowie, że dziecko się starzeje, ponieważ starość kojarzy się nam z utratą żywotności — z ceną, jaką płacimy za upływ czasu. Nieraz ktoś wygląda młodo jak na swój wiek stwierdzony w metryce. Mówi się wtedy, że nie wygląda na swoje lata. W celu odróżnienia liczby przeżytych lat od wieku biologicznego (któremu towarzyszą niepożądane zmiany fizyczne) badacze nie stawiają znaku równości między starzeniem się a zmianami starczymi.

Profesor zoologii Steven N. Austad opisuje proces biologicznego starzenia się jako „stopniowe narastanie z wiekiem różnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu niemal każdej części składowej organizmu”. A dr Richard L. Sprott z Państwowego Instytutu Gerontologii w USA uważa, że „jest to powolny proces degeneracji tych mechanizmów naszego ciała, których zadaniem jest odpowiednie reagowanie na różne silne oddziaływania”. Biolog molekularny dr John Medina wyjaśnia, dlaczego tak się dzieje: „W ciele ludzkim od stóp do głów, od urodzenia do śmierci, zarówno w białkach, jak i w DNA zachodzi niezliczone mnóstwo procesów mających stopniowo doprowadzić do uwiądu 60 bilionów komórek tworzących człowieka”. Nic dziwnego, że zdaniem wielu badaczy starzenie się jest „najbardziej skomplikowanym ze wszystkich problemów biologii”!