Nauka o „sądzie śledczym” — czy jest oparta na Biblii?

Z DATĄ 22 października 1844 roku jakieś 50 000 ludzi na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych wiązało wielkie nadzieje. Ich duchowy przywódca, William Miller, zapowiedział, że właśnie tego dnia ma powrócić Jezus Chrystus. Milleryści, jak ich nazywano, czekali w miejscach swych zebrań aż do zapadnięcia zmroku. Potem zaświtał następny dzień, ale Pan nie przyszedł. Zawiedzeni, powrócili do domów i odtąd nazywali ten dzień „wielkim rozczarowaniem”.

Wkrótce jednak rozczarowanie ustąpiło nadziei. Młoda Ellen Harmon zdołała przekonać grupkę millerystów, iż Bóg objawił jej w wizjach, że ich obliczenia były właściwe. Według niej tamtego dnia nastąpiło doniosłe wydarzenie — Chrystus wszedł do „miejsca najświętszego niebieskiej świątyni”.

Ponad 10 lat później adwentystyczny kaznodzieja James White (który ożenił się z Ellen Harmon) ukuł wyrażenie określające charakter działalności Chrystusa od października 1844 roku. W czasopiśmie Review and Herald z 29 stycznia 1857 roku napisał, iż Jezus rozpoczął „sąd śledczy”. Nauka ta ma po dziś dzień fundamentalne znaczenie dla siedmiu milionów ludzi, którzy nazywają siebie Adwentystami Dnia Siódmego.

Jednakże niektórzy znani teolodzy Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego zastanawiają się, czy nauka o „sądzie śledczym” opiera się na Biblii. Dlaczego nasuwają im się wątpliwości? Jeżeli jesteś adwentystą, zapewne interesuje cię odpowiedź na to pytanie. Najpierw jednak rozważmy, czym jest „sąd śledczy”.

Co to takiego?

Najważniejszym wersetem przytaczanym na poparcie tej nauki jest Księga Daniela 8:14. Czytamy tam: „I rzekł mu: ‚Aż do wieczora i do poranku dni dwa tysiące trzysta, a będzie oczyszczona świątynia’” (Wujek). Ze względu na fragment „będzie oczyszczona świątynia” wielu adwentystów kojarzy ten werset z 16 rozdziałem Księgi Kapłańskiej (3 Mojżeszowej). Opisano tam oczyszczanie świątyni przez żydowskiego arcykapłana w Dniu Pojednania. Słowa Daniela łączy się też z 9 rozdziałem Listu do Hebrajczyków, gdzie jest mowa o Jezusie jako Większym Arcykapłanie w niebie. Jak wyjaśnia pewien uczony będący adwentystą, takie rozumowanie opiera się na metodzie porównywania wersetów. Ktoś znajduje „pewne słowo, takie jak ‚świątynia’, w Dan. 8:14, potem to samo słowo w Kapł. 16, to samo słowo w Hebr. 7, 8, 9” i dochodzi do wniosku, „że te wszystkie wersety mówią o tym samym”.

Adwentyści rozumują w następujący sposób: W starożytnym Izraelu codzienna służba kapłanów w części świątyni zwanej Miejscem Świętym umożliwiała przebaczenie grzechów. Raz w roku, w Dniu Pojednania, arcykapłan pełnił służbę w Miejscu Najświętszym (najskrytszym pomieszczeniu świątyni), dzięki czemu następowało wymazanie grzechów. Adwentyści uważają, iż kapłańska służba Chrystusa w niebie składa się z dwóch faz. Pierwsza rozpoczęła się wraz z jego wniebowstąpieniem w I wieku, a zakończyła w roku 1844 — jej rezultatem było przebaczenie grzechów. Druga, zwana „fazą przewodu sądowego” lub „fazą śledczą”, trwa nieprzerwanie od 22 października 1844 roku i umożliwi wymazanie grzechów. Jak do tego dojdzie?

Od roku 1844 Jezus ma badać bieg życia wszystkich, którzy uznają się za wierzących (najpierw zmarłych, a potem żyjących), by rozstrzygnąć, kto zasługuje na życie wieczne. W ten sposób odbywa się „sąd śledczy”. Po takim osądzeniu grzechy tych, którzy przeszli ową próbę pomyślnie, zostają wymazane z ksiąg niebieskich. Jak jednak tłumaczyła Ellen White, jeśli jacyś ludzie wypadną niekorzystnie, ‛ich imiona będą wymazane z księgi żywota’. A zatem „rozstrzygną się losy wszystkich — kogo czeka życie, a kogo śmierć”. Świątynia niebieska zostanie wówczas oczyszczona i spełnią się słowa z Księgi Daniela 8:14. Tak przynajmniej uczą Adwentyści Dnia Siódmego. Niemniej w wydawanym przez nich czasopiśmie Adventist Review przyznano: „W Biblii nie występuje pojęcie sąd śledczy”.

Brak uzasadnienia językowego

Nauka ta niepokoi niektórych adwentystów. „Historia pokazuje”, mówi pewien obserwator, „że rozważanie tradycyjnej nauki o sądzie śledczym przysparzało naszym lojalnym przywódcom istnych udręk”. Jak dodaje, w ostatnich latach udręki te przerodziły się w wątpliwości, odkąd uczeni zaczęli „podważać wiele filarów naszej tradycyjnej nauki o świątyni”. Zbadajmy bliżej dwa z nich.

Filar pierwszy: Rozdział 8 Księgi Daniela wiąże się z 16 rozdziałem Księgi Kapłańskiej. Założenie to osłabiają dwa bardzo ważne czynniki — język i kontekst. Zajmijmy się najpierw językiem. Adwentyści uważają, że ‛oczyszczona świątynia’ z 8 rozdziału Księgi Daniela jest proroczym odpowiednikiem ‛oczyszczonej świątyni’ z 16 rozdziału Księgi Kapłańskiej. Taka analogia wydawała się możliwa do przyjęcia, dopóki tłumacze nie odkryli, iż użyte w Daniela 8:14 słowo „oczyszczona”, pochodzące od hebrajskiego czasownika cadák (co znaczy „być prawym”), zostało w angielskiej Biblii króla Jakuba (a także w polskim przekładzie J. Wujka) błędnie przetłumaczone. Profesor teologii Anthony A. Hoekema zauważył: „Przetłumaczenie tego słowa na być oczyszczonym jest nietrafne, gdyż w tym miejscu w ogóle nie występuje hebrajski czasownik tłumaczony zwykle na ‚oczyszczony’ [tahér]”.a Użyto go w 16 rozdziale Księgi Kapłańskiej, gdzie formy wyrazu tahér oddano we wspomnianych przekładach słowami „oczyści” oraz „będziecie oczyszczeni” (3 Mojżeszowa 16:19, 30). Dlatego dr Hoekema wyciąga słuszny wniosek: „Gdyby Daniel miał na myśli ten sam rodzaj oczyszczenia, jaki następował w Dniu Pojednania, posłużyłby się słowem tahér, a nie cadák”. Ale cadák nie występuje w Księdze Kapłańskiej, natomiast w Księdze Daniela nie ma słowa tahér. Z językowego punktu widzenia między tymi fragmentami brakuje związku.

Co mówi kontekst?

Weźmy teraz pod uwagę kontekst. Zdaniem adwentystów Księga Daniela 8:14 „odstaje od kontekstu” i nie ma nic wspólnego z poprzednimi wersetami. Ale czy odnosisz takie wrażenie, czytając wersety od 9 do 14, zamieszczone obok w ramce „Kontekst Księgi Daniela 8:14”? W wersecie 9 zidentyfikowano pewnego agresora, opisanego jako mały róg. Z wersetów od 10 do 12 wynika, że zaatakuje on świątynię. W wersecie 13 zapytano: ‛Jak długo będzie trwał ten atak?’ Werset 14 odpowiada: „Aż do dwóch tysięcy trzystu wieczorów i poranków; a święte miejsce zostanie doprowadzone do właściwego stanu”. W wersecie 13 wyraźnie postawiono pytanie, na które odpowiedź znajduje się w wersecie 14. Teolog Desmond Ford mówi: „Oddzielanie Dan. 8:14 od tego zawołania [„Jak długo?” w wersecie 13] przypomina żeglowanie po morzu egzegezy bez możliwości zakotwiczenia”.b

Dlaczego adwentyści oddzielają werset 14 od kontekstu? Aby uniknąć niewygodnych wniosków. Jak wynika z kontekstu, skażenie świątyni wspomniane w wersecie 14 jest wynikiem poczynań małego rogu. Tymczasem nauka o „sądzie śledczym” przypisuje to działalności Chrystusa, który przenosił grzechy wierzących do świątyni niebieskiej. Co by to zatem oznaczało, gdyby adwentyści uznali zarówno tę naukę, jak i kontekst wspomnianego wersetu? Adwentysta dr Raymond F. Cottrell, dawniej jeden z redaktorów SDA Bible Commentary, pisze: „Zwodzenie się, że interpretacja adwentystyczna obejmuje Księgę Daniela 8:14 wraz z kontekstem, byłoby więc równoznaczne z identyfikowaniem małego rogu z Chrystusem”. Doktor Cottrell szczerze przyznaje: „Nie da się pogodzić kontekstu z interpretacją adwentystyczną”. Dlatego Kościół Adwentystów musiał dokonać wyboru — albo uznać naukę o „sądzie śledczym”, albo kontekst Księgi Daniela 8:14. Niestety przyjął to pierwsze rozwiązanie, a odrzucił drugie. Zdaniem dra Cottrella trudno się dziwić, że skrupulatni czytelnicy Biblii zarzucają adwentystom ‛dopatrywanie się w Piśmie Świętym tego, czego nie można z niego wyczytać’.

W roku 1967 dr Cottrell przygotował dla szkoły sobotniej lekcję na temat Księgi Daniela, którą rozesłano do kościołów adwentystycznych na całym świecie. Wyjaśnił w niej, że Księga Daniela 8:14 ma związek z sąsiednimi wersetami i że „oczyszczanie” nie dotyczy wierzących. Co ciekawe, nie zamieścił żadnej wzmianki o „sądzie śledczym”.

Niektóre interesujące odpowiedzi

Jak dalece adwentyści zdają sobie sprawę z tego, że ów filar jest zbyt słaby, by opierać na nim naukę o „sądzie śledczym”? Doktor Cottrell postawił 27 czołowym teologom adwentystów pytanie: „Jakie powody językowe lub związane z kontekstem mógłbyś podać na potwierdzenie, że należy łączyć 8 rozdział Księgi Daniela z 16 rozdziałem Księgi Kapłańskiej?” Jaka była odpowiedź?

„Całe grono 27 osób przyznało, iż ani względy językowe, ani kontekst nie wskazują na słuszność stosowania Dan. 8:14 w odniesieniu do proroczego dnia pojednania i sądu śledczego”. Doktor Cottrell zapytał więc: „Czy istnieją jakieś inne powody, by tak czynić?” Większość owych teologów odpowiedziała, że nie, pięciu łączy te dwie sprawy dlatego, że robiła tak Ellen White, a zdaniem dwóch pozostałych za nauką tą przemawia „szczęśliwy zbieg okoliczności” podczas tłumaczenia. Teolog Ford zauważa: „Tego rodzaju wnioski naszych najznakomitszych uczonych w gruncie rzeczy dowodzą, że naszej tradycyjnej nauki opartej na Dan. 8:14 nie da się obronić”.

Czy pomocą może służyć List do Hebrajczyków?

Filar drugi: Księga Daniela 8:14 łączy się z 9 rozdziałem Listu do Hebrajczyków. „We wszystkich naszych wczesnych dziełach wyjaśnienie Dan. 8:14 mocno opiera się na Hebr. 9” — mówi teolog Ford. Te dwa fragmenty zaczęto wiązać ze sobą po „wielkim rozczarowaniu” z roku 1844. Szukając kierownictwa, millerysta Hiram Edson upuścił Biblię na stół, tak iż mu się otworzyła. W którym miejscu? Na Liście do Hebrajczyków, rozdziałach 8 i 9. Ford mówi: „Cóż mogło być stosowniejszego i mieć dla adwentystów bardziej symboliczną wymowę, skoro uważają, że te rozdziały są kluczem umożliwiającym wyjaśnienie znaczenia roku 1844 i Dan. 8:14”.

„Adwentyści Dnia Siódmego przywiązują do tego poglądu wielką wagę” — dodaje dr Ford w książce Daniel 8:14, the Day of Atonement, and the Investigative Judgment. „Tylko w Hebr. 9 (...) można znaleźć szczegółowe wyjaśnienie sensu (...) tak istotnej dla nas nauki o świątyni”. To prawda, że w „Nowym Testamencie” właśnie rozdział 9 Listu do Hebrajczyków opisuje prorocze znaczenie 16 rozdziału Księgi Kapłańskiej. Jednakże zdaniem adwentystów taką samą rolę odgrywa w „Starym Testamencie” werset z Księgi Daniela 8:14. Jeżeli oba twierdzenia są prawdziwe, to między 9 rozdziałem Listu do Hebrajczyków a 8 rozdziałem Księgi Daniela także musi istnieć jakiś związek.

Desmond Ford zauważa: „Kiedy się czyta Hebr. 9, pewne sprawy od razu rzucają się w oczy. Nie ma tam żadnego wyraźnego nawiązania do Księgi Daniela ani oczywiście do Dan. 8:14. (...) Cały rozdział dotyczy Kapł. 16”. Dalej mówi: „W tej jedynej księdze Nowego Testamentu omawiającej znaczenie służby świątynnej nie można znaleźć naszej nauki o świątyni. Zgadzają się z tym znani pisarze adwentystyczni na całym świecie”. A zatem drugi filar również jest zbyt słaby, by opierać na nim tę problematyczną doktrynę.

Nie jest to bynajmniej nowy wniosek. Jak wyjaśnia dr Cottrell, od wielu lat „bibliści należący do Kościoła zdają sobie sprawę z problemów egzegetycznych, jakie nastręcza nasza tradycyjna interpretacja Daniela 8:14 i 9 rozdziału Hebrajczyków”. Jakieś 80 lat temu wpływowy członek Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego E. J. Waggoner napisał: „Adwentystyczna nauka o świątyni i ‚sądzie śledczym’ (...) wręcz zaprzecza pojednaniu” (Confession of Faith). Z górą 30 lat temu wątpliwości te przedstawiono Generalnej Konferencji, naczelnemu organowi Kościoła.

Kłopoty i impas

Generalna Konferencja powołała Komisję do spraw Problemów Dotyczących Księgi Daniela. Miała ona przygotować raport, jak uporać się z trudnościami związanymi z Księgą Daniela 8:14. Czternastu członków komisji badało to zagadnienie pięć lat, ale nie zdołało zaproponować jednomyślnego rozwiązania. Jeden z nich, dr Cottrell, w 1980 roku oznajmił, iż zdaniem większości członków komisji na podstawie serii „przypuszczeń” można „ustalić zadowalającą” interpretację Daniela 8:14 i „należy zapomnieć” o wątpliwościach. Następnie dodał: „Pamiętajmy, że grono to nazwano Komisją do spraw Problemów Dotyczących Księgi Daniela, a tymczasem większa jego część sugerowała, by zapomnieć o problemach i nic o nich nie wspominać”. Byłoby to równoznaczne z „przyznaniem się, że nie mamy żadnych odpowiedzi”. W związku z tym niektórzy członkowie komisji nie zgodzili się z opinią większości, toteż nie złożono oficjalnego raportu. Kwestie doktrynalne pozostały nie rozwikłane.

O tym impasie dr Cottrell mówi: „Wątpliwości co do Daniela 8:14 nie zostały rozwiane, gdyż jak dotąd nie chcemy uznać, że jest to rzeczywisty problem egzegetyczny. Nie zostaną zresztą rozwiane dopóty, dopóki będziemy udawać, iż nie mają żadnego znaczenia, i dopóki wszyscy razem i każdy z osobna będziemy chować głowy w piasek własnych utartych opinii” (Spectrum, czasopismo wydawane przez Association of Adventist Forums).

Doktor Cottrell radzi adwentystom „dokładnie przeanalizować podstawowe założenia oraz zasady egzegezy, którymi motywujemy swą interpretację tego kluczowego dla adwentyzmu fragmentu Pisma Świętego”. Zachęcamy adwentystów do zbadania, czy filary nauki o „sądzie śledczym” opierają się mocno na Biblii, czy na chwiejnym fundamencie tradycji.c Apostoł Paweł udzielił mądrej rady: „Upewniajcie się o wszystkim; mocno trzymajcie się tego, co szlachetne” (1 Tesaloniczan 5:21).

[Przypisy]

[Ramka na stronie 27]

Kontekst Księgi Daniela 8:14

DANIELA 8:9 „A z jednego z nich wyszedł inny róg, mały, i rósł coraz bardziej ku południowi i ku wschodowi oraz ku Ozdobie. 10 I rósł aż do zastępu niebios, sprawiając tym, że część zastępu i część gwiazd spadła na ziemię, a on zaczął je tratować. 11 I wywyższał się w pysze aż do Księcia zastępu, a temu odjęto ofiarę ustawiczną i powalono ustalone miejsce jego sanktuarium. 12 I zastęp został w końcu wydany, razem z ofiarą ustawiczną, ze względu na występek; a on rzucał prawdę na ziemię i działał, i miał powodzenie.

„13 I usłyszałem pewnego świętego, który mówił, a inny święty odezwał się do tego, który mówił: ‚Jak długo potrwa wizja dotycząca ofiary ustawicznej i występku powodującego spustoszenie, wskutek którego zarówno święte miejsce, jak i zastęp są tratowane?’ 14 Rzekł więc do mnie: ‚Aż do dwóch tysięcy trzystu wieczorów i poranków; a święte miejsce zostanie doprowadzone do właściwego stanu’” (Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata).