MATEUSZA
Komentarze — rozdział 2
Betlejem Judejskim: Jeszcze jedno Betlejem znajdowało się na terytorium Zebulona (Joz 19:10, 15), dlatego to leżące w Judzie (Judei) często nazywano „Betlejem w Judzie” (Sdz 17:7-9; 19:1, 2, 18). Wcześniej tę miejscowość najprawdopodobniej nazywano Efrat lub Efrata, co wyjaśnia, dlaczego w Mi 5:2 powiedziano, że Mesjasz będzie pochodził z „Betlejem Efrata” (Rdz 35:19; 48:7).
Heroda: Chodzi o Heroda Wielkiego (zob. Słowniczek pojęć).
astrolodzy: Lub „magowie”. Greckie słowo mágoi (lm. od mágos) najprawdopodobniej odnosi się do osób biegłych w astrologii i innych praktykach okultystycznych potępionych w Piśmie Świętym (Pwt 18:10-12). Biblia nie podaje, ilu ich było. To greckie określenie w Dz 13:6, 8 oddano jako „uprawiający czary”, a w Septuagincie, w Dn 2:2, 10, zostało użyte jako odpowiednik hebrajskiego i aramejskiego słowa przetłumaczonego na „zaklinacz”.
na Wschodzie: Greckie słowo oddane tu jako „Wschód” dosłownie znaczy „wzejście”. Niektórzy uważają, że astrolodzy zobaczyli gwiazdę po wsch. stronie nieba lub w czasie, kiedy wschodziła. Jednak w tym kontekście wyrażenie to najwyraźniej odnosi się do miejsca, w którym znajdowali się astrolodzy, kiedy zobaczyli gwiazdę.
gwiazdę: Najprawdopodobniej nie była to prawdziwa gwiazda ani koniunkcja planet. Widzieli ją tylko astrolodzy.
złożyć mu hołd: Lub „pokłonić się mu”. Kiedy grecki czasownik proskynéo występuje w kontekście oddawania czci jakiemuś bogu lub bóstwu, tłumaczony jest na „czcić”. Jednak astrolodzy pytali o „króla Żydów”. W tym kontekście wyraźnie więc chodziło o złożenie hołdu ludzkiemu królowi, a nie oddanie czci bogu. W podobnym znaczeniu wyraz ten występuje w Mk 15:18, 19 w odniesieniu do żołnierzy, którzy szyderczo „kłaniali się” Jezusowi i nazywali go „Królem Żydów” (zob. komentarz do Mt 18:26).
naczelnych kapłanów: Kiedy użyte tu greckie określenie występuje w liczbie pojedynczej, odnosi się do głównego reprezentanta narodu przed Bogiem i jest tłumaczone na „arcykapłan”. Użycie w tym wersecie liczby mnogiej wskazuje na ważniejszych kapłanów, do których zaliczali się wcześniejsi arcykapłani i być może naczelnicy 24 oddziałów kapłańskich.
uczonych w piśmie: Określenie to początkowo odnosiło się do przepisywaczy Pism, a w czasach Jezusa do znawców i nauczycieli Prawa.
Chrystus: W tekście greckim tytuł „Chrystus” jest tutaj poprzedzony rodzajnikiem, najwyraźniej dla podkreślenia pozycji Jezusa jako Mesjasza.
Betlejem: Hebrajska nazwa oznaczająca „dom chleba”. Z Betlejem pochodził Dawid, dlatego czasem nazywano je „miastem Dawida” (Łk 2:4, 11; Jn 7:42).
wcale nie jesteś najmniej znaczącym: Zacytowane tu proroctwo z Mi 5:2 wskazuje, że chociaż Betlejem było miejscowością z niedużą liczbą mieszkańców (w Jn 7:42 nazwano je wioską) i niewielkimi wpływami politycznymi, to miało stać się bardzo znaczące jako miejsce pochodzenia największego władcy, a zarazem pasterza ludu Bożego, Izraela.
złożyć mu hołd: Lub „go uhonorować; złożyć mu pokłon”. Herod twierdził, że chce uhonorować ludzkiego króla. Nie chodziło mu o oddanie czci jakiemuś bogu (więcej informacji na temat użytego tu gr. wyrazu: zob. komentarz do Mt 2:2).
domu: Wzmianka o domu wskazuje, że astrolodzy nie przyszli do Jezusa, kiedy jako noworodek leżał w żłobie.
dziecko: Jezusa nie nazwano tu „niemowlęciem” jak w Łk 2:12, 16.
złożyli mu hołd: Lub „pokłonili mu się”. Zwrot ten często oznacza okazanie szacunku drugiemu człowiekowi, np. królowi, a nie oddawanie mu czci (zob. komentarze do Mt 2:2; 18:26).
dary: Maria i Józef byli biedni, kiedy 40 dni po narodzinach Jezusa przynieśli go do świątyni (Łk 2:22-24; Kpł 12:6-8). To wskazuje, że wspomniane dary zostały im przekazane jakiś czas później. Być może otrzymali je w samą porę i dzięki temu mogli sfinansować swój pobyt w Egipcie.
kadzidło: Chodzi o olibanum, gumożywicę z kadzidłowca (zob. Słowniczek pojęć).
mirrę: Zob. Słowniczek pojęć.
anioł Jehowy: Zob. komentarz do Mt 1:20 oraz Dodatek C3: wprowadzenie i Mt 2:13.
Egiptu: W tamtym okresie Egipt był rzymską prowincją, w której mieszkało wielu Żydów. Betlejem leżało jakieś 9 km na pd. zach. od Jerozolimy, więc Józef i Maria w drodze do Egiptu nie musieli przechodzić przez Jerozolimę, gdzie Herod wydał swój morderczy nakaz.
ruszył do Egiptu: Betlejem prawdopodobnie leżało co najmniej 120 km od Egiptu.
śmierci Heroda: Herod zmarł najprawdopodobniej w 1 r. p.n.e.
spełniły się słowa, które Jehowa wypowiedział przez swego proroka: Zob. komentarz do Mt 1:22.
Jehowa: Cytat, który występuje w tym wersecie, pochodzi z Oz 11:1. Kontekst (Oz 11:1-11) wyraźnie pokazuje, że słowa te wypowiedział Jehowa (zob. Dodatek C3: wprowadzenie i Mt 2:15).
kazał pozabijać (...) wszystkich chłopców: Historycy odnotowują inne tego typu okrutne działania Heroda Wielkiego. Kazał on zgładzić co najmniej 45 zwolenników jednego ze swoich rywali. Był tak podejrzliwy, że zlecił też morderstwo swojej żony Mariamne I, trzech synów, brata żony, jej dziadka (Hyrkana II), kilku swoich najlepszych przyjaciół i wielu innych osób. Było pewne, że kiedy Herod umrze, ludzie będą się cieszyć, więc żeby ograniczyć ich radość, podobno wydał on rozkaz zamordowania po swojej śmierci najbardziej wpływowych Żydów. Rozkaz ten nie został wykonany.
Ramie: Miasto na terytorium Beniamina, na pn. od Jerozolimy. Wydaje się, że po zburzeniu Jerozolimy w 607 r. p.n.e. w Ramie zebrano wziętych do niewoli Żydów przed odesłaniem ich do Babilonu. Właśnie do tego wydarzenia (któremu mogły towarzyszyć egzekucje pewnej liczby jeńców) część biblistów odnosi zacytowane tu słowa z Jer 31:15.
Rachela: Wspomniana tu jako symbol wszystkich matek w Izraelu. W proroctwie Jeremiasza Rachela, której grób znajdował się blisko Betlejem, symbolicznie opłakuje swoich synów wygnanych do ziemi wroga. Proroctwo to zawiera też pokrzepiającą obietnicę dotyczącą powrotu stamtąd (Jer 31:16). Mateusz pod natchnieniem łączy proroctwo Jeremiasza z wymordowaniem małych chłopców na rozkaz Heroda. W tym wypadku powrót z ziemi wroga może oznaczać powrót ze śmierci (będącej wrogiem człowieka), czyli zmartwychwstanie.
anioł Jehowy: Zob. komentarz do Mt 1:20 oraz Dodatek C3: wprowadzenie i Mt 2:19.
życie: Po raz pierwszy pojawia się tu grecki wyraz psyché, w niektórych przekładach Biblii oddawany jako „dusza”. W tym miejscu odnosi się do życia człowieka. Zwrot czyhali na życie można też przetłumaczyć na „chcieli zabić” (Wj 4:19 i przyp.; zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).
Archelaus: Był władcą okrutnym i nielubianym przez Żydów, podobnie jak jego ojciec, Herod Wielki. Kazał wymordować na terenie świątyni 3000 uczestników zamieszek. Dzięki ostrzeżeniu od Boga Józef po powrocie z Egiptu osiedlił się w Nazarecie w Galilei, gdzie nie sięgały rządy Archelausa.
Nazaret: Nazwa ta prawdopodobnie znaczy „miasto-latorośl”. Nazaret był miastem w Dolnej Galilei, w którym Jezus spędził większą część swojego ziemskiego życia.
przekazane przez proroków: „Będzie zwany Nazarejczykiem”: Najwyraźniej jest to nawiązanie do proroctwa Izajasza (Iz 11:1), gdzie obiecanego Mesjasza nazwano ‛gałązką [hebr. nécer] z pnia Jessego’. Ponieważ Mateusz pisze o „prorokach” w liczbie mnogiej, może też nawiązywać do słów Jeremiasza o wzbudzeniu Dawidowi „dziedzica [dosł. „latorośli”] odznaczającego się prawością” (Jer 23:5 i przyp.; 33:15 i przyp.) i do proroctwa Zachariasza mówiącego o królu-kapłanie, „który ma na imię Latorośl” (Za 3:8; 6:12, 13). Określenie „Nazarejczyk” stało się przydomkiem Jezusa, a później było też używane w odniesieniu do jego naśladowców.
Będzie: Chodzi o Chrystusa.