LISTY

W czasach starożytnych powszechnie porozumiewano się za pośrednictwem listów — pisano je i wysyłano w sprawach urzędowych, handlowych i osobistych (2Sm 11:14; 2Kl 5:5-7; 10:1, 2; 2Kn 30:1; Ezd 4:7; Iz 37:14; Jer 29:1; Dz 9:1, 2; 28:21; 2Ts 2:2; Heb 13:22).

Hebrajskie słowo séfer odnosi się do wszelkiego rodzaju tekstów pisanych i może znaczyć: „księga; list; pismo; świadectwo; akt; pisemny dokument”. Grecki wyraz grámma może oznaczać literę alfabetu lub jakiś dokument (Dz 28:21; 2Ko 3:7). Natomiast grecki termin epistolé używany jest wyłącznie w odniesieniu do pisemnej wiadomości (1Ko 5:9).

Listy poufne były na ogół pieczętowane (1Kl 21:8). Arogancki postępek Sanballata, który wysłał do Nehemiasza list otwarty, mógł mieć na celu upowszechnienie zawartych w nim fałszywych oskarżeń (Neh 6:5).

W starożytności listy pisano na papirusie, a także na ostrakach (skorupkach ceramicznych) i tabliczkach glinianych. Tysiące takich tabliczek znaleziono m.in. w Babilonii. Miękkiej glinie, oczyszczonej i przemytej wodą, nadawano kształt gładkiej tabliczki i zanim wyschła, odciskano na niej rylcem znaki w postaci małych klinów. Często umieszczano ją potem w glinianej osłonce. Gdy chodziło o umowę, jej treść czasem powtarzano na tej „kopercie”, którą następnie pieczętowano i wypalano w piecu lub suszono na słońcu, dzięki czemu twardniała i nabierała trwałości (zob. ARCHEOLOGIA).

Później pisaniem listów nierzadko zajmowali się zawodowi pisarze. Na przykład na dworze perskim zawsze byli w pogotowiu sekretarze prowadzący oficjalną korespondencję państwową (Ezd 4:8; Est 8:9). Pisarza można też było znaleźć na rynku w pobliżu bramy miejskiej i wynająć do napisania listu lub sporządzenia umowy handlowej.

Listy dostarczano za pośrednictwem posłańców (2Kl 19:14), gońców (2Kn 30:6) albo kurierów (Est 3:13; 8:14). Do czasów rzymskich usługi poczty jako takiej były najwyraźniej zarezerwowane dla korespondencji urzędowej. Jeśli przeciętny człowiek chciał doręczyć komuś list, musiał zdać się na życzliwość podróżujących znajomych lub kupców.

W starożytności znano również listy polecające. Jednakże apostoł Paweł dla udowodnienia, iż jest sługą Bożym, nie potrzebował takich listów — ani skierowanych do współwyznawców w Koryncie, ani też od nich. Wcześniej osobiście pomógł im zostać chrześcijanami, toteż mógł oświadczyć: „Wy sami jesteście naszym listem, napisanym na naszych sercach, a znanym i czytanym przez całą ludzkość” (2Ko 3:1-3).

W I w. n.e. listy od Pawła, Jakuba, Piotra, Jana, Judy i od ciała kierowniczego z Jerozolimy przyczyniały się do rozrostu zboru chrześcijańskiego, a także do zachowania w nim jedności i czystości (Dz 15:22-31; 16:4, 5; 2Ko 7:8, 9; 10:8-11).