(por. Pwt 2:9, 18; Am 2:1-3), to na liście miejscowości moabskich nie pojawiają się razem (por. Iz rozdz. 15, 16; Jer 48).

Ze steli Meszy wynika, iż w Keriot znajdowało się sanktuarium boga Kemosza, choć z inskrypcji tej także nie można wywnioskować, gdzie leżało to miasto.

(„miasta Checronu”).

Inna nazwa Chacoru (poz. 3), miasta judzkiego, które bywa utożsamiane z Chirbat al-Kariatajn (Tel Kerijjot), leżącym ok. 20 km na pd. od Hebronu (Joz 15:25).

(„wykopany”).

Dolina potoku na wsch. od Jordanu, gdzie po zapowiedzeniu suszy izraelskiemu królowi Achabowi ukrył się Eliasz i gdzie karmiły go kruki (1Kl 17:1-7). Dokładne położenie tego miejsca pozostaje nieznane.

(prawdopodobnie: „zgięty”).

Założyciel pewnego rodu netynejczyków; niektórzy z jego potomków byli wśród wygnańców powracających z Babilonu do Jerozolimy i Judy z Zerubbabelem (Ezd 2:1, 2, 43, 44; Neh 7:6, 7, 46, 47).

Miasto w Babilonii, z którego w r. 537 p.n.e. pewni wygnańcy powrócili do Jerozolimy; nie potrafili oni przedstawić swych rodowodów i udokumentować, że są z pochodzenia Izraelitami (Ezd 2:59; Neh 7:61).

(„[na] stoku [dosł. „lędźwiach”]”).

Miasto wspomniane razem z górą Jearim, wyznaczające część północnej granicy Judy (Joz 15:10). Obecnie powszechnie się uważa, że odpowiada mu Kesla (Kesalon), leżąca ok. 17 km na zach. od Jerozolimy.

Jeden z ośmiu synów, których Milka urodziła Nachorowi, bratu Abrahama (Rdz 22:20-22).

(„zbocze [dosł. „lędźwie”]”).

Nazwa miasta z listy miejscowości leżących na terytorium Judy (Joz 15:21, 30). Porównanie Jozuego 15:30 z Jozuego 19:4 oraz 1 Kronik 4:30 wskazuje, że Kesil najwyraźniej było też nazywane Betuel (zob. BETUEL 2).

(hebr. kesíl: „głupi”).

Chociaż słowo to wielokrotnie występuje w swym podstawowym znaczeniu „głupi” (por. Ps 49:10; 92:6; Prz 1:22), w czterech miejscach (Hi 9:9; 38:31; Am 5:8 i Iz 13:10 [tu w lm.]) kontekst wskazuje, iż chodzi o jakiś gwiazdozbiór.

Na ogół uważa się, że określenie to odnosi się do Oriona — znanego gwiazdozbioru, do którego należą olbrzymie gwiazdy Betelgeuse i Rigel. W łacińskiej Wulgacie słowo kesíl przetłumaczono na „Orion” w Hioba 9:9 i Amosa 5:8. Większość przekładów uznaje za Wulgatą, że kesíl to w tym wypadku Orion. W starożytnych targumach i przekładach syryjskich występuje tam słowo „olbrzym”, które odpowiada arabskiej nazwie gwiazdozbioru Oriona — gabbar, czyli „mocarz” (po hebr. gibbòr).

W Amosa 5:8 określenie to występuje w kontekście napomnienia udzielonego Izraelowi za to, że nie szukał prawdziwego Boga, Jehowy, Twórcy niebiańskich gwiazdozbiorów. W Izajasza 13:9, 10, gdzie użyto liczby mnogiej kesilehém („ich gwiazdozbiory Kesil”), opisano „dzień Jehowy”, w którym dumni i pyszni tyrani zostaną poniżeni, a ciała niebieskie przestaną świecić.

(„zbocza [dosł. „lędźwie”]”).

Graniczne miasto plemienia Issachara (Joz 19:18), prawdopodobnie zwane też Kislot-Tabor (Joz 19:12). Zazwyczaj utożsamia się je z Iksal (Kislot Tawor), leżącym u podnóża wzgórz Nazaretu, 3 km na pd. wsch. od tego miasta. Było więc położone na równinie Jizreel na zach. od góry Tabor.

(od rdzenia oznaczającego: „sprawiać, że się wznosi dym ofiarny”).

Żona Abrahama i matka sześciu jego synów: Zimrana, Jokszana, Medana, Midiana, Jiszbaka i Szuacha. Byli oni przodkami arabskich plemion zamieszkujących tereny położone na pd. i na wsch. od Palestyny (Rdz 25:1-4).

W 1 Kronik 1:32 Keturę nazwano „nałożnicą Abrahama”, a w Rodzaju 25:6, gdzie wspomniano o synach Abrahama z „nałożnic”, najwyraźniej chodzi o nią i o Hagar. Ketura była więc drugorzędną żoną i nigdy nie miała takiej pozycji jak Sara, matka Izaaka, poprzez którego przyszedł obiecany Potomek (Rdz 17:19-21; 21:2, 3, 12; Heb 11:17, 18). „Abraham dał Izaakowi wszystko, co miał”, natomiast synom ze swych nałożnic wręczył dary i „odprawił ich od Izaaka, swego syna, na wschód, do ziemi Wschodu” (Rdz 25:5, 6).

Niektórzy twierdzą, że Abraham wziął sobie Keturę na nałożnicę przed śmiercią Sary, gdyż uważają za niemożliwe, by miał jeszcze sześciu synów z jednej kobiety w wieku ponad 140 lat i by doczekał, aż dorosną i będzie mógł ich odprawić. Ale po śmierci Sary Abraham żył przeszło 35 lat, gdyż umarł w wieku 175 lat (Rdz 25:7, 8). Zdążył więc pojąć za żonę Keturę i mieć z nią sześciu synów, którzy dorośli przed jego śmiercią. Jeśli do tego wziąć pod uwagę szacunek Abrahama dla uczuć Sary, wydaje się mało prawdopodobne, by ryzykował pojawienie się konfliktów rodzinnych (podobnych do tych z udziałem Hagar i Ismaela) przez wzięcie sobie nałożnicy za życia Sary. Kolejność wydarzeń podana w Księdze Rodzaju wyraźnie wskazuje, że Abraham pojął za żonę Keturę dopiero po śmierci Sary (por. Rdz 23:1, 2; 24:67; 25:1).

Abraham i Sara mogli mieć w starości syna, Izaaka, jedynie dzięki temu, że w cudowny sposób przywrócono im zdolności rozrodcze (Heb 11:11, 12). Najwyraźniej właśnie dzięki nim Abraham mógł mimo jeszcze starszego wieku zostać ojcem kolejnych sześciu synów, których urodziła mu Ketura.

Zapewne bóstwo astralne (gwiezdne), gdyż imię Kewan występuje paralelnie z wyrażeniem „gwiazda waszego boga” (Am 5:26). Najprawdopodobniej chodzi o gwiazdę kajmanu lub kajwanu z akadyjskich inskrypcji, w których tak nazywano Saturna (boga gwiazdy). W hebrajskim tekście masoreckim imię to celowo opatrzono takimi samymi znakami samogłoskowymi jak słowo szikkúc („obrzydliwość”). W greckiej Septuagincie zostało oddane terminem Raifán, przypuszczalnie egipskim mianem Saturna. A w Dziejach 7:43, gdzie Szczepan cytuje wypowiedź Amosa, w tekście greckim Westcotta i Horta użyto wyrazu Romfá (zob. ASTROLODZY; REFAN).

(„podwójne zbieranie [gromadzenie]”).

Miasto na terytorium Efraima, przekazane Lewitom z rodu Kehata (Joz 21:20-22). W 1 Kronik 6:68 najwyraźniej nazwane Jokmeam.

(„groby pożądania”).

Miejsce na pustkowiu, gdzie obozowali Izraelici i gdzie mieszany tłum dał wyraz samolubnemu pragnieniu, uskarżając się na brak pożywienia, jakie było w Egipcie (Lb 11:4; 33:16, 17; Pwt 9:22). Kibrot-Hattaawa jest z reguły identyfikowane z Ruajs al-Abaridż, leżącym w połowie drogi między Chacerot a Dżabal Musa, tradycyjnie utożsamianą z Synajem. To tu Jehowa za sprawą cudu zesłał tyle przepiórek, że mogło ich wystarczyć na miesiąc dla całego obozu (Lb 11:19, 20, 31). Ale ludzie byli tak zachłanni, że ten, „kto nazbierał najmniej, zebrał dziesięć chomerów” (2200 l). Jak czytamy w sprawozdaniu, gdy „mięso było jeszcze między ich zębami, jeszcze nie przeżute, (...) Jehowa zaczął uśmiercać lud, urządzając bardzo wielką rzeź”. Być może nie chodziło o to, że w tym momencie dosłownie przeżuwali mięso, ale że jeszcze nie zdążyli „spożyć” (Bw, Kr) całego zapasu, ponieważ hebrajskie słowo przetłumaczone tu na „przeżuć” zasadniczo znaczy „odciąć”. Gdy pogrzebano uśmierconych, miejscu temu nadano nazwę Kibrot-Hattaawa (Lb 11:32-35).

Zobacz KLEPISKO KIDONA.

(prawdopodobnie od rdzenia oznaczającego: „być ciemnym”).

Głęboka dolina oddzielająca Jerozolimę od Góry Oliwnej; biegnie najpierw na pd. wsch., a potem na pd. wzdłuż miasta. Nawet zimą pozostaje sucha, gdyż woda płynie nią jedynie po ulewnych deszczach. Dolina ta (Nachal Kidron) zaczyna się nieco na pn. od murów Jerozolimy. Początkowo jest szeroka i płytka, później staje się coraz węższa i głębsza. Gdy dociera w pobliże dawnej świątyni, ma głębokość ok. 30 m i szerokość 120 m. Dalej na pd. łączy się z doliną Tyropeon i Doliną Hinnoma. Stamtąd skręca w kierunku pd.-wsch., biegnie przez jałowe Pustkowie Judzkie i dochodzi do Morza Martwego. Jej końcowy odcinek nosi współcześnie nazwę Wadi an-Nar („ognista dolina”), która wskazuje na to, że zazwyczaj jest tam upalnie i sucho.

Naprzeciw Jerozolimy, w stromym i skalistym zboczu po wsch. stronie doliny, wykuto liczne grobowce. Na zach. brzegu, mniej więcej w połowie drogi między dawnym terenem świątynnym a zbiegiem dolin Tyropeon i Kidron, bije źródło Gichon (zob. GICHON 2). Niedaleko od tego miejsca dolina Kidron znacznie się rozszerza. Jak się przypuszcza, to właśnie tam mógł w starożytności leżeć „ogród królewski” (2Kl 25:4).

Król Dawid uciekał pieszo przez dolinę Kidron przed zbuntowanym Absalomem (2Sm 15:14, 23, 30). Został wtedy przeklęty przez Szimeja, któremu później Salomon nakazał zamieszkać w Jerozolimie i pod groźbą śmierci zabronił wyjść poza tę dolinę (1Kl 2:8, 9, 36, 37). Jezus musiał przechodzić przez nią w drodze do ogrodu Getsemani (Jn 18:1). Za rządów judzkich królów, takich jak Asa, Ezechiasz i Jozjasz, w dolinie Kidron niszczono przedmioty bałwochwalczego kultu (1Kl 15:13; 2Kl 23:4, 6, 12; 2Kn 15:16; 29:16; 30:14). Poza tym chowano w niej zmarłych (2Kl 23:6). Z tych powodów była terenem nieczystym, tym bardziej więc znamienne jest proroctwo Jeremiasza, które zapowiadało, że „wszystkie tarasy aż do doliny potoku Kidron (...) będą czymś świętym dla Jehowy” (Jer 31:40).

Zobacz NACZYNIA.