wymienionym w Jezusowej przypowieści o bogaczu i Łazarzu.

2. Imię nadane przez Jezusa żebrakowi w przykładzie zwanym najczęściej przypowieścią o bogaczu i Łazarzu (Łk 16:19-31). Żydowskie imię Łazarz było w starożytności bardzo popularne, o czym świadczą inskrypcje na ossuariach.

Przypowieść ta mówi, jak obsypany wrzodami żebrak imieniem Łazarz leżał u bramy bogatego człowieka i pragnął się pożywić tym, co spadało z jego obficie zastawionego stołu. W końcu umarł i został zaniesiony przez aniołów na „miejsce u piersi Abrahama” (w starożytności miejsce u czyjejś piersi zajmował np. ktoś, kto podczas posiłku półleżał przed współbiesiadnikiem na tym samym łożu). Bogacz, który także umarł, został pogrzebany i przebywał w Hadesie, a „będąc w męczarniach”, odbył rozmowę z Abrahamem. Między nim a Abrahamem i Łazarzem znajdowała się „wielka przepaść”, przez którą nie można się było przedostać. Bogacz błagał Abrahama o posłanie Łazarza do jego pięciu braci — żeby dał im „dokładne świadectwo” i oszczędził tego samego losu. Prośba ta nie została spełniona, gdyż jak powiedział Abraham, „mają Mojżesza i Proroków” i jeśli ich nie słuchają, „to nie dadzą się przekonać, choćby ktoś powstał z martwych” (zob. PRZYKŁADY).

Czy w przypowieści o bogaczu i Łazarzu Jezus nawiązywał do rabinicznych wierzeń o stanie umarłych?

Religioznawcy sugerują czasami, że podając tę przypowieść, Jezus Chrystus nawiązywał do starożytnych pojęć i nauk rabinicznych dotyczących zaświatów. Józef Flawiusz tak opisuje ówczesne poglądy faryzeuszy na ten temat: „Wierzą także, że dusze mają moc nieśmiertelną, a ci, którzy pędzą cnotliwe lub występne życie, odbierają w podziemiu nagrodę lub karę. Dusze pierwszych mają możność powrotu do życia, drugich zaś na wieki pozostają zamknięte w więzieniu” (Dawne dzieje Izraela, XVIII, I, 3). Jezus jednak zdecydowanie odrzucał fałszywe nauki, głoszone m.in. właśnie przez faryzeuszy (Mt 23). Byłby więc niekonsekwentny, gdyby swą przypowieść o bogaczu i Łazarzu umiejscowił w ramach nakreślonych przez fałszywe rabiniczne wyobrażenia o świecie zmarłych. Należy raczej uznać, że Jezus miał na uwadze sens tej przypowieści i tak ją rozwijał, by odpowiadała faktom, do których się odnosiła, a nie jakimś niebiblijnym naukom.

Zarówno kontekst tej historii, jak i użyte w niej sformułowania niedwuznacznie wskazują, że nie jest to relacja z prawdziwych zdarzeń, lecz przypowieść. Nie chodzi w niej ani o pochwałę ubóstwa, ani o potępienie bogactwa, ale o zilustrowanie postępowania, ostatecznej zapłaty oraz zmiany położenia pod względem duchowym grup wyobrażonych przez Łazarza i bogacza. Okoliczność, że bracia bogacza odrzucili Mojżesza i proroków, także przemawia za tym, iż przypowieść ta miała głębszy sens i jej celem nie było zwykłe przeciwstawienie ubóstwa bogactwu.

Miara długości odpowiadająca mniej więcej odległości od stawu łokciowego do końca środkowego palca (Pwt 3:11). Istnieją podstawy do przyjęcia, że łokieć używany przez Izraelitów miał ok. 44,5 cm, i właśnie tę wartość uwzględniono przy przeliczeniach w niniejszej publikacji. Na przykład w inskrypcji z Siloam podano, że tunel zbudowany przez króla Ezechiasza miał 1200 łokci długości. Współczesne pomiary wykazały, że jego długość wynosi 533 m. Oznaczałoby to, że łokieć odpowiada 44,4 cm. Dodatkowym potwierdzeniem, że łokieć miał ok. 44,5 cm, są wymiary wielu budynków i ogrodzeń odkrytych w Palestynie, będące wielokrotnością tej liczby.

Izraelici najwyraźniej posługiwali się także większym łokciem, dłuższym od „zwykłego” o szerokość dłoni (7,4 cm). Łokieć ten, mający długość ok. 51,8 cm, występuje w opisie wymiarów świątyni ujrzanej w wizji przez Ezechiela (Eze 40:5). W użyciu mógł też być krótki łokieć o długości ok. 38 cm, odpowiadający mniej więcej odległości od stawu łokciowego do kostek zaciśniętej dłoni (Sdz 3:16, przyp. w NW).

Wnętrze brzucha kobiety, gdzie rozwija się dziecko. Twórcą łona jest Jehowa (Rdz 2:22), On też może uczynić je płodnym (Rdz 29:31; 30:22; 49:25) lub bezpłodnym (Rdz 20:18). Na przykład gdy łono Sary było ‛martwe’, tzn. nie mogła rodzić dzieci, Bóg przywrócił jej tę zdolność (Rz 4:19; Rdz 18:11, 12; 21:1-3). Biblia mówi, że to Jehowa kształtuje człowieka w łonie matki. Można tak powiedzieć, gdyż zarodek rozwija się w sposób zaprojektowany przez Boga — proces ten nie jest wynikiem przypadku ani ewolucji (Hi 31:15; por. Hi 10:8; Ps 139:13-16; Iz 45:9). Ponieważ łono zostało stworzone specjalnie po to, by ród ludzki mógł się rozmnażać, „zamknięte łono” wymieniono wśród czterech rzeczy, które nie mówią: „Dosyć!” (Prz 30:15, 16).

Na „łono” często tłumaczy się także hebrajskie słowo oznaczające „brzuch” — np. w Rodzaju 25:23, Powtórzonego Prawa 7:13 i Psalmie 127:3 (zob. BRZUCH).

Jako Projektant łona, Bóg może też dokładnie obserwować rozwój nienarodzonego dziecka. Jeśli chce, potrafi ustalić jego wrodzone cechy i na tej podstawie może zdecydować, jak posłuży się daną osobą (Jer 1:5; Łk 1:15; por. Rz 9:10-13).

Jehowa polecił narodowi izraelskiemu: „Poświęć mi każdego pierworodnego płci męskiej, który otwiera każde łono wśród synów Izraela, wśród ludzi i zwierząt. Jest mój” (Wj 13:2). W wypadku ludzi nakaz ten dotyczył pierwszego syna mężczyzny (zob. PIERWORODNY).

Jezus wyjaśnił, że jego matki, Marii, nie należy stawiać wyżej od innych sług Bożych. Pewnego razu przysłuchująca mu się kobieta zawołała: „Szczęśliwe łono, które cię nosiło, i piersi, które ssałeś!” Jezus odparł wtedy: „Nie, ale raczej: Szczęśliwi ci, którzy słuchają słowa Bożego i je zachowują!” (Łk 11:27, 28). Prowadzony później na miejsce kaźni, wygłosił proroctwo o zbliżającej się zagładzie Jerozolimy. Oznajmił płaczącym nad nim kobietom, iż nadchodzą dni, gdy ludzie powiedzą: „Szczęśliwe niewiasty niepłodne oraz łona, które nie rodziły” (Łk 23:27-29). Słowa te spełniły się w r. 70 n.e. Zginęło wówczas ponad milion Żydów, w tym małe dzieci, a tysiące pojmano i sprzedano jako niewolników.

Kiedyś Jezus rzekł Nikodemowi, jednemu z władców żydowskich i faryzeuszy: „Jeżeli ktoś nie narodzi się ponownie, nie może ujrzeć królestwa Bożego”. Nikodem zapytał: „Jak (...)? Przecież nie może po raz drugi wejść do łona swej matki i się narodzić?” Jezus wytłumaczył mu wtedy, że nie chodzi o ponowne wyjście z łona kobiety, lecz o narodzenie się „z wody i ducha” (Jn 3:1-8).

Znaczenie przenośne. „Łono” w Biblii oznacza nieraz źródło czegoś. Mówiąc o stwarzaniu ziemi, Jehowa wspomina o morzu niejako wyrywającym się „z łona” (Hi 38:8). A Panu Dawida obiecuje, że w ‛dniu swego wojska’ będzie miał ofiarnych ochotników „niczym krople rosy” z „łona brzasku” (Ps 110:1-3).

Zobacz NOGI; SZUFLA, ŁOPATKA.

W czasach biblijnych, podobnie jak obecnie, sprzęty do spania różniły się typem i stylem w zależności od zwyczajów, sytuacji finansowej i pozycji społecznej właściciela. Ludziom ubogim, pasterzom i podróżnym często wystarczała goła podłoga, na której niekiedy kładziono matę lub siennik. Natomiast królowie i bogacze mieli w swych domach bardzo kosztowne i pięknie zdobione łoża.

Podstawowym hebrajskim odpowiednikiem wyrazu „łoże” jest słowo miszkáw, pochodzące od rdzenia szacháw („położyć się”) (Rdz 49:4; Kpł 26:6). Najczęściej używane w tym znaczeniu słowo greckie to klíne, od klíno („pochylić; oprzeć; złożyć”) (Mt 9:2; Łk 9:58; por. BT). Inny grecki wyraz, koíte, jest zazwyczaj tłumaczony na „łóżko” (Łk 11:7), ale odnosi się również do „łoża małżeńskiego” (Heb 13:4), „niedozwolonego współżycia” (Rz 13:13), a jako metonimia — do poczęcia dziecka (Rz 9:10). W hebrajszczyźnie różne posłania były ponadto określane słowami mittáh, ʽéres i jacúaʽ. Z kolei grecki wyraz krábattos oznaczał „nosze” (Mk 2:4). Pisarze biblijni nieraz posługiwali się tymi słowami zamiennie, używając dwóch lub więcej z nich do nazwania tej samej rzeczy (Rdz 49:4; Hi 7:13; Ps 6:6; Mt 9:6; Mk 2:11). Na łożach spano w nocy bądź odpoczywano w ciągu dnia (2Sm 4:5-7; Hi 33:15), leżały na nich osoby chore albo współżyjące płciowo (Ps 41:3; Eze 23:17), a w okazałych grobowcach składano na nich zmarłych (2Kn 16:14). Panował też zwyczaj półleżenia na sofach w trakcie posiłków (Est 7:8; Mt 26:20; Łk 22:14). Odmianą łoża przeznaczoną do noszenia ludzi w iście królewskim stylu była lektyka (PnP 3:7-10; zob. LEKTYKA).

Razem z łóżkiem zwykle używa się pościeli. Na przykład gdy Jezus, płynąc przez Morze Galilejskie, zasnął na rufie łodzi, miał głowę „na poduszce” (Mk 4:38). Podczas chłodnej pory przykrywano się „tkaną płachtą” lub innym nakryciem (Iz 28:20), choć na ogół spano w codziennym ubraniu. Właśnie dlatego Prawo Mojżeszowe zabraniało przetrzymywania czyjejś szaty po zachodzie słońca: „Jest bowiem jego jedynym okryciem. (...) W czym się położy?” (Wj 22:26, 27).

Mieszkańcy Bliskiego Wschodu często sypiali na zwykłej słomianej lub trzcinowej macie, na której dla wygody kładli czasami jakąś narzutę czy materac. Gdy mata nie była używana, zwijano ją i odstawiano. Łóżko o trwalszej konstrukcji miało drewnianą ramę, dzięki której posłanie znajdowało się ponad ziemią (Mk 4:21). W ciągu dnia służyło do siadania. Najprostsze łóżko przypominało nosze, łatwo więc można je było wziąć i gdzieś przenieść (Łk 5:18, 19; Jn 5:8; Dz 5:15).

Łóżka osób zamożnych zdobiono bogatymi motywami dekoracyjnymi. Uwodzicielska nierządnica