rodziny Elimelecha, a po jego śmierci owdowiała Noemi wróciła z Moabu właśnie do Betlejem (Rut 1:2, 19). Gdy Boaz żenił się z Rut, życzono mu: „Udowodnij swą wartość w Efracie i zapewnij sobie sławne imię w Betlejem” (Rut 4:11). A w proroctwie dotyczącym narodzin Mesjasza obie nazwy połączono w wyrażeniu „Betlejem Efrata” (Mi 5:2). Najprawdopodobniej więc wzmianka o Efracie w Psalmie 132:6, wyrażającym troskę Dawida o Arkę Przymierza, również dotyczy Betlejem, rodzinnego miasta Dawida (zob. BETLEJEM 1).

1. Mieszkaniec Betlejem, czyli Efraty (Rut 1:2; 1Sm 17:12).

2. W języku hebrajskim to samo określenie odnosi się też do członków plemienia Efraima (Sdz 12:5; 1Kl 11:26) lub do mieszkańców regionu Efraima, np. w rodowodzie Lewity Elkany (1Sm 1:1). W Biblii poznańskiej w dwóch z powyższych tekstów oddano je jako „Efratejczyk”.

1. (Od rdzenia oznaczającego: „młody [jeleń]”). Hetyta, syn Cochara; do niego należało pole Machpela naprzeciw Mamre, czyli w Hebronie. Abraham kupił od Efrona to pole razem ze znajdującą się na nim jaskinią, by pochować tam swą żonę Sarę (Rdz 23:3-20). Zapłacił za ten rodzinny grobowiec 400 srebrnych sykli (ok. 880 dolarów), ale w następnych pokoleniach posiadłość tę dalej nazywano „polem Efrona” (Rdz 25:9; 49:29, 30; 50:13).

2. („Miejsce prochu”). Pasmo górskie pomiędzy Neftoach a Kiriat-Jearim (Joz 15:9). Wyznaczało pn. granicę plemienia Judy.

3. Nazwa „Efron” pojawia się w 2 Kronik 13:19 w tekście masoreckim oraz w greckiej Septuagincie i kilku innych przekładach. Jednakże w uwadze marginesowej do tekstu masoreckiego podano formę „Efrain” (zob. EFRAIN).

Biblia wspomina o Egipcie i jego mieszkańcach ponad 700 razy. W Pismach Hebrajskich kraj ten jest zazwyczaj określany słowem Micraim (Micrájim) (por. Rdz 50:11), co zdaje się wskazywać, że potomkowie tego syna Chama mieli tam znaczącą pozycję lub przewagę liczebną (Rdz 10:6). Nawet dzisiaj Arabowie określają Egipt nazwą Misr. W niektórych psalmach został nazwany „ziemią Chama” (Ps 105:23, 27; 106:21, 22).

Granice i środowisko geograficzne (MAPA, t. 1, s. 531). W starożytności (podobnie jak w naszych czasach) Egipt zawdzięczał swe istnienie Nilowi, którego żyzna dolina niczym długa, wąska, zielona wstęga przecina spieczone pustynie pn.-wsch. Afryki. Dolny Egipt (zwany też Deltą) obejmował szeroką deltę Nilu, który niegdyś uchodził do Morza Śródziemnego co najmniej pięcioma głównymi ramionami, a obecnie tylko dwoma. Z miejsca, gdzie wody Nilu się rozdzielają (niedaleko współczesnego Kairu), do wybrzeża jest ok. 160 km. Na pn. krańcu Kairu znajdują się ruiny starożytnego Heliopolis (biblijnego On), a w pobliżu pd. krańca leżą pozostałości Memfis (w Biblii nazywanego zwykle Nof) (Rdz 46:20; Jer 46:19; Oz 9:6). Na pd. od Memfis zaczynał się Górny Egipt, obejmujący dolinę Nilu na długości ok. 960 km aż do pierwszej katarakty koło Asuanu (starożytne Syene). Jednakże wielu uczonych uważa, że pn. część tego rejonu logiczniej jest nazywać Środkowym Egiptem. Na całym tym obszarze (Środkowego i Górnego Egiptu) płaska dolina Nilu rzadko przekracza 20 km szerokości i jest po obu stronach ograniczona skalnymi ścianami z wapienia i piaskowca, które tworzą krawędzie pustyni.

Za pierwszą kataraktą rozpoczynała się starożytna Etiopia (Nubia), toteż o Egipcie mówiono, że rozciąga się „od Migdol [leżącego najprawdopodobniej w pn.-wsch. Egipcie] po Syene i aż po granice Etiopii” (Eze 29:10). Chociaż hebrajskie słowo Micrájim jest zazwyczaj używane na określenie całego kraju, wielu uczonych sądzi, że czasami odnosi się do Dolnego oraz być może do Środkowego Egiptu, natomiast Górny Egipt kryje się pod nazwą „Patros”. Wzmiance o ‛Egipcie [Micraim], Patros i Kusz’ w Izajasza 11:11 odpowiada podobne zestawienie geograficzne w inskrypcji asyryjskiego króla Asarhaddona, który do swego imperium zaliczył ‛Musur, Paturisi i Kusu’ (Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, s. 290).

Północną granicę Egiptu wyznaczało Morze Śródziemne, południową — pierwsza katarakta na Nilu i Nubia (Etiopia), zachodnią — Pustynia Libijska (część Sahary), a wschodnią — Pustynia Arabska. A zatem ogólnie rzecz biorąc, Egipt był odizolowany od zewnętrznych wpływów i chroniony przed inwazją, choć leżący na pn. wsch. półwysep Synaj łączył go z kontynentem azjatyckim (1Sm 15:7; 27:8); właśnie tamtędy podążały karawany kupieckie (Rdz 37:25), migranci, a potem także najeźdźcze armie. Północno-wschodni kraniec terytorium podlegającego wpływom Egiptu najwyraźniej wyznaczała „Dolina Potoku Egipskiego”, utożsamiana zazwyczaj z Wadi al-ʽArisz na półwyspie Synaj (2Kl 24:7). Dalej leżał Kanaan (Joz 15:4). Na pustyni rozciągającej się na zach. od Nilu było co najmniej pięć oaz, które należały do królestwa egipskiego. Duża oaza Fajum, oddalona o 72 km na pd. zach. od starożytnego Memfis, była zaopatrywana kanałem w wodę z Nilu.

Gospodarka zależna od Nilu. Co prawda obecnie na pustynnych terenach przylegających do doliny Nilu roślinność jest zbyt skąpa, by wyżywić zwierzęta, niemniej istnieją dowody, że w starożytności w dolinach potoków, zwanych wadi, mieszkało wiele zwierząt łownych. Nie zmienia to faktu, że już wtedy opady były niewielkie, a teraz prawie wcale nie występują (w Kairze roczna suma opadów wynosi ok. 50 mm). Dlatego życie w Egipcie zależało od wód Nilu.

Źródła Nilu znajdują się w górach Etiopii i innych pobliskich krajów. Padające tam okresowe deszcze tak bardzo podnosiły poziom wody w rzece, że co roku od lipca do września występowała z brzegów na terenie Egiptu (por. Am 8:8; 9:5). Dzięki temu kanały i baseny irygacyjne napełniały się wodą, a na polach osiadał cenny, wzbogacający glebę muł. Ziemie w dolinie i delcie Nilu były tak żyzne, że o dobrze nawodnionym rejonie Sodomy i Gomory, który oglądał Lot, powiedziano, iż wyglądał „jak ogród Jehowy, jak ziemia Egiptu” (Rdz 13:10). Jednakże wylewy nie były jednakowe; gdy okazywały się zbyt małe, ziemia wydawała mizerne plony i w kraju panował głód (Rdz 41:29-31). Zupełny brak wylewów Nilu oznaczałby całkowitą klęskę — kraj zamieniłby się w jałową pustynię (Iz 19:5-7; Eze 29:10-12).

Bogactwa naturalne. W Egipcie było dobrze rozwinięte rolnictwo; do głównych roślin uprawnych należały: jęczmień, pszenica, orkisz (gatunek pszenicy) i len (wysokiej jakości tkaniny lniane eksportowano do wielu krajów) (Wj 9:31, 32; Prz 7:16). Poza tym hodowano winorośl, daktylowce, figowce i granatowce, a ogrody warzywne dostarczały najrozmaitszych produktów, takich jak ogórki, arbuzy, pory, cebula i czosnek (Rdz 40:9-11; Lb 11:5; 20:5). Niektórzy uczeni sądzą, że wzmianka o ‛nawadnianiu ziemi za pomocą nóg’ (Pwt 11:10) dotyczy poruszanych nogami kół czerpakowych, służących do podnoszenia wody. Może też nawiązywać do otwierania i zamykania nogami rowów irygacyjnych.

Kiedy w sąsiednich krajach panował głód, ich mieszkańcy często wędrowali do zasobnego Egiptu, jak to zrobił Abraham na początku II tysiąclecia p.n.e. (Rdz 12:10). Z czasem Egipt stał się spichrzem dla znacznej części obszaru śródziemnomorskiego. Statek z Aleksandrii, na który w I w. n.e. wsiadł w Mirze apostoł Paweł, wiózł zboże z Egiptu do Italii (Dz 27:5, 6, 38).

Innym ważnym egipskim towarem eksportowym była cibora papirusowa, zwana też papirusem — podobna do trzciny roślina porastająca bagna w delcie Nilu (Wj 2:3; por. Hi 8:11), używana do wyrobu materiału pisarskiego. W Egipcie brakowało jednak lasów i dlatego drewno, zwłaszcza cedrowe, sprowadzano drogą morską z Fenicji, np. z Tyru, gdzie z kolei ceniono egipskie różnobarwne tkaniny lniane (Eze 27:7). Egipcjanie wznosili swe świątynie i pomniki z granitu, a także z mniej twardych skał, takich jak wapień, w które obfitowały wzgórza okalające dolinę Nilu. Zwykłe domy, a nawet pałace, budowano z cegieł mułowych (będących popularnym materiałem budowlanym). W egipskich kopalniach na wzgórzach wzdłuż Morza Czerwonego (oraz na półwyspie Synaj) wydobywano złoto i miedź; wyroby z brązu (wytwarzanego z pozyskanej tam miedzi) wysyłano też na eksport (Rdz 13:1, 2; Ps 68:31).

Ważnym elementem gospodarki Egiptu była hodowla zwierząt. Abraham stał się w tym kraju właścicielem owiec i bydła oraz zwierząt jucznych: osłów i wielbłądów (Rdz 12:16; Wj 9:3). W sprawozdaniu biblijnym dotyczącym okresu urzędowania Józefa (1737-1657 p.n.e.) jest też mowa o koniach; na ogół uważa się, że zwierzęta te sprowadzono do Egiptu z Azji (Rdz 47:17; 50:9). Pierwsze mogły zostać kupione lub zdobyte podczas wypraw najeźdźczych w kierunku pn.-wsch. Za czasów Salomona w Egipcie było już tyle koni, i to cieszących się dobrą sławą, że (razem z tamtejszymi rydwanami) stanowiły ważny towar eksportowy (1Kl 10:28, 29).

Na obszarze tego kraju licznie występowały ptaki drapieżne i padlinożerne, np. sępy, kanie, orły i sokoły, a także ptaki wodne, takie jak ibisy czy żurawie. W Nilu roiło się od ryb (Iz 19:8), nie brakowało też hipopotamów i krokodyli (por. symboliczny opis w Eze 29:2-5). Rejony pustynne zamieszkiwały szakale, wilki, hieny i lwy oraz różne gatunki węży i innych gadów.

Ludność. Mieszkańcami Egiptu byli Chamici, najwyraźniej wywodzący się głównie od Micraima, syna Chama (Rdz 10:6). Kiedy doszło do rozproszenia ludzi z Babel (Rdz 11:8, 9), wielu potomków Micraima, np. Ludim, Anamim, Lehabim, Naftuchim i Patrusim, mogło udać się do pn. Afryki (Rdz 10:6, 13, 14). Jak już wspomniano, nazwa Patros (lp. od Patrusim) jest łączona z Górnym Egiptem, a Naftuchim — według pewnych przesłanek — należy kojarzyć z Deltą.

Opinię, że ludność Egiptu składała się z różnych plemion, może potwierdzać istniejący od najdawniejszych czasów podział kraju na liczne prowincje