Wojskowy sługa, który królowi lub innemu wodzowi nosił zbroję i oręż, spełniał jego rozkazy i był przy nim, gdy ten znajdował się w niebezpieczeństwie. Słowo „giermek” jest tłumaczeniem hebrajskiego wyrażenia noséʼ kelím, które dosłownie znaczy „niosący zbroję lub broń” (1Sm 14:6; por. 1Sm 14:1). Giermek znamienitego wojownika mógł dobijać zranionych przez niego przeciwników (1Sm 14:13). Giermków wybierano spośród dzielnych żołnierzy i niektórzy z nich najwyraźniej byli bardzo oddani swym dowódcom (1Sm 14:6, 7; 31:5).

Śmiertelnie ranny Abimelech kazał słudze noszącemu jego broń zadać mu ostatni cios, żeby nie mówiono: „Zabiła go kobieta” (Sdz 9:52-54). Dawid przez jakiś czas usługiwał jako giermek królowi Saulowi (1Sm 16:21); późniejszy giermek Saula nie chciał dobić umierającego króla, a potem za jego przykładem popełnił samobójstwo (1Sm 31:3-6). Swoich giermków mieli również Jonatan i Joab (1Sm 14:6-14; 2Sm 18:15; 23:37; 1Kn 11:39) oraz najwybitniejsi wojownicy innych starożytnych narodów, np. filistyński olbrzym Goliat (1Sm 17:7, 41).

(hebr. ʽaròw).

Nie można z całą pewnością stwierdzić, jakiego owada określa hebrajskie słowo występujące w biblijnym opisie czwartej plagi egipskiej — pierwszej, która nie dotknęła Izraelitów mieszkających w Goszen (Wj 8:21, 22, 24, 29, 31 [8:17, 18, 20, 25, 27, Bp, BT, BWP]; Ps 78:45; 105:31). Słowo ʽaròw bywa tłumaczone na „mucha” (BT, Bw, BWP), „giez” (NŚ), „bąk” (Bp), „chrząszcz” (Yg) lub „psia mucha” (LXX).

W potocznej mowie słowo „giez” może się odnosić również do innych owadów atakujących ssaki, np. do bąków. Ich samice przebijają skórę zwierzęcia lub człowieka, by napić się krwi. Larwy gzów pasożytują w ciele zwierząt, a te, które żyją w tropikach, nękają też ludzi. A zatem gzy mogły zadać Egipcjanom i ich zwierzętom wiele cierpień, w niektórych wypadkach doprowadzając nawet do śmierci.

Jeden z muzyków lewickich kroczących w pochodzie zorganizowanym przez Nehemiasza w 455 r. p.n.e. podczas uroczystości poświęcenia odbudowanego muru Jerozolimy (Neh 12:27, 31, 36).

(prawdopodobnie: „kraina wzgórz”).

Góra tradycyjnie utożsamiana z Dżabal Fakkuʽa, należąca do pasma wapiennych wzgórz ciągnących się na wsch. od równiny Jizreel i na zach. od Bet-Szean. Wąwozy przecinające to pasmo dzielą je na kilka płaskowyżów. Sporą jego część stanowią nagie skały — na zach. i pn. krańcach poszarpane i porowate wskutek erozji kredy. Jednak na łagodnych zach. stokach uprawia się pszenicę i jęczmień. Można tam również spotkać pastwiska oraz drzewa figowe i oliwne. Najbardziej strome i najwyższe jest pn. zbocze, które osiąga wysokość ok. 520 m n.p.m.

Ze względu na strategiczne położenie Gilboa po wsch. stronie żyznej równiny Jizreel, pomiędzy doliną potoku Kiszon a doliną Jordanu, w okolicy tej góry rozegrały się przynajmniej dwie większe bitwy. Przy „studni Charod”, powszechnie utożsamianej ze źródłem znajdującym się na pn.-zach. krańcu Gilboa, obozował Gedeon ze swymi ludźmi (Sdz 7:1). Później król Saul zgromadził na Gilboa swe wojska i poniósł porażkę z rąk Filistynów. Tam również zabito trzech jego synów, Jonatana, Abinadaba i Malki-Szuę, a sam Saul popełnił samobójstwo (1Sm 28:4; 31:1-4, 8; 2Sm 1:4-10, 21; 1Kn 10:1-8).

(prawdopodobnie od Galeed: „kopiec świadectwa”; Rdz 31:47, 48).

1. Syn Machira i wnuk Manassesa; przodek Jezerytów i Chelekitów (Lb 26:29, 30; 27:1; Joz 17:1, 3; 1Kn 2:21, 23; 7:14-17).

2. Gadyta wymieniony w rodowodzie Abichaila (1Kn 5:11-14).

3. Ojciec Jeftego (Sdz 11:1, 2).

4. Nazwa geograficzna używana w Biblii w odniesieniu do różnych rejonów. Przede wszystkim oznaczała przypominający kopułę górzysty region po wsch. stronie Jordanu, rozciągający się na pn. i na pd. od doliny potoku Jabbok (Joz 12:2). Od pn. Gilead graniczył z Baszanem, od pd. — z płaskowyżem leżącym na pn. od doliny potoku Arnon, a od wsch. — z terytorium Ammonu (Pwt 2:36, 37; 3:8-10). Niekiedy jednak określenia „Gilead” albo „ziemia Gilead” dotyczą całego obszaru Izraela na wsch. od Jordanu, łącznie z Baszanem i płaskowyżem na pn. od Arnonu (Joz 22:9; Sdz 20:1, 2; 2Sm 2:9; 2Kl 10:32, 33; zob. GALEED).

Najwyraźniej Gilead składał się z dwóch części. Co prawda terytorium przydzielone połowie plemienia Manassesa nazwano w Liczb 32:40 Gileadem, ale w innych miejscach określono je jako „pozostałą część Gileadu” (Pwt 3:13) lub „połowę Gileadu” (Joz 13:31). A połączone ziemie Gadytów i Rubenitów, leżące na pd. od terytorium połowy plemienia Manassesa, nazwano „połową górzystego regionu Gilead” (Pwt 3:12). Jednak niekiedy nazywano je też po prostu Gileadem, podobnie zresztą jak samą część należącą do plemienia Gada (gdzie znajdowało się miasto schronienia Ramot) (Lb 32:29; Joz 13:24, 25; 21:38).

Wysokość Gileadu waha się od ok. 210 m p.p.m. w dolinie Jordanu do przeszło 1000 m n.p.m. Dzięki temu, że znajdują się tam liczne źródła i że zimą występują spore opady deszczu, a latem obfita rosa, w starożytności ten urodzajny region był porośnięty bujnymi lasami i słynął z leczniczego balsamu (Jer 8:22; 46:11; zob. BALSAM, BALSAM Z GILEADU). Pofałdowany teren świetnie nadawał się do hodowli zwierząt i uprawy zbóż. Poza tym w Gileadzie było wiele winnic (Lb 21:22; 32:1).

Historia Gileadu. Na krótko przed wejściem Izraelitów do Ziemi Obiecanej część Gileadu leżąca na pd. od doliny potoku Jabbok znajdowała się pod kontrolą króla Amorytów Sychona, natomiast część pn. podlegała władzy króla Baszanu Oga (Joz 12:1-4). Kiedy Izraelici pod wodzą Mojżesza pokonali obu tych królów, plemiona Gada i Rubena poprosiły, by ze względu na swe liczne stada mogły otrzymać ten region jako dziedziczną posiadłość (Lb 21:21-24, 33-35; 32:1-5). Prośba ta miała zostać spełniona pod warunkiem, że ich wojownicy przeprawią się przez Jordan i pomogą w podboju Ziemi Obiecanej (Lb 32:20-24, 28-30). Członkowie obu plemion zgodzili się na to i od razu odbudowali miasta dla swych rodzin, które musieli na jakiś czas zostawić (Lb 32:25-27, 31-38). Również połowa plemienia Manassesa otrzymała dziedzictwo na wsch. brzegu Jordanu (Lb 32:33, 39, 40).

W drodze powrotnej do swych posiadłości w Gileadzie mężczyźni z plemienia Rubena, Gada i połowy plemienia Manassesa zbudowali ołtarz, który miał im przypominać o potrzebie zachowywania wierności wobec Jehowy (Joz 22:9, 10, 26-29). Potem uczestniczyli w wyprawie wszystkich plemion przeciwko plemieniu Beniamina, które nie chciało wydać niegodziwców z Gibei, by można im było wymierzyć sprawiedliwość (Sdz 20:1-48). Niemniej „Gilead” został potępiony za to, że nie wsparł Baraka w walce z Syserą (Sdz 5:17). Poza tym później mieszkańcy Sukkot i Penuelu odmówili żywności Gedeonowi i jego ludziom, którzy ścigali Midianitów (Sdz 8:4-9).

Po śmierci sędziego Jaira z Gileadu Izraelici zaczęli uprawiać bałwochwalstwo, w wyniku czego na 18 lat dostali się pod ammonickie jarzmo. W końcu udręczeni mieszkańcy Gileadu porzucili religię fałszywą i prosili Jeftego Gileadczyka, by poprowadził ich do walki z Ammonem. Ostatecznie udało im się pokonać ten lud (Sdz 10:3, 5-10; 11:4-11, 32, 33).

Jednakże wiele lat później Gilead znów był nękany przez Ammonitów (Am 1:13). Wkrótce po tym, jak Saula namaszczono na pierwszego króla Izraela, Nachasz Ammonita obległ Jabesz-Gilead i obiecał odstąpić od miasta tylko pod warunkiem, że wszyscy tamtejsi mężczyźni pozwolą sobie wyłupić prawe oko. Gdy usłyszał o tym Saul, szybko zebrał 330 000 wojowników i pokonał Ammonitów (1Sm 11:1-11). Jak się wydaje, od tego czasu Gilead zaznawał spokoju, nawet jeszcze po śmierci Saula. Wskazuje na to okoliczność, iż Abner obwołał królem Isz-Boszeta, syna Saula, właśnie w gileadzkim mieście Machanaim (2Sm 2:8, 9). Ale za panowania Dawida po raz kolejny doszło do wojny z Ammonitami. Walki toczące się w Gileadzie i jego okolicach doprowadziły w końcu do całkowitego ujarzmienia Ammonu (2Sm 10:6-19; 11:1; 12:26-31).

Gdy w okresie buntu Absaloma król Dawid uciekł do Gileadu, został w Machanaim życzliwie i gościnnie przyjęty, zwłaszcza przez sędziwego Barzillaja (2Sm 17:27-29; 19:32). Najwyraźniej to właśnie w Gileadzie doszło do bitwy między wojskami Dawida i Absaloma, która zakończyła się dotkliwą porażką Absaloma, a Dawidowi umożliwiła odzyskanie tronu (2Sm 17:24; 18:6-8).

Krótko po powstaniu dziesięcioplemiennego królestwa (997 p.n.e.) część Gileadu zajęli Syryjczycy. W czasach króla Achaba i proroka Eliasza pod władaniem Syrii było Ramot-Gilead, miasto schronienia na terytorium Gada, leżące we wsch. Gileadzie (1Kl 17:1; 22:3). Później, za dni króla Jehu i jego syna Jehoachaza, utracono kolejne tereny w Gileadzie, a syryjscy królowie Chazael i jego syn Ben-Hadad III tak ciemiężyli tamtejszą ludność, że w Biblii przyrównano to do młocki (2Kl 10:32-34; 13:1, 3, 7; Am 1:3, 4). Ale Jehoasz, syn Jehoachaza, trzykrotnie pokonał Syryjczyków i odebrał im miasta izraelskie utracone za rządów ojca (2Kl 13:25).

W końcu za panowania izraelskiego króla Pekacha (ok. 778-759 p.n.e.) władca Asyrii Tiglat-Pileser III uprowadził mieszkańców Gileadu na wygnanie (2Kl 15:29). Wykorzystali to Ammonici i ponownie zajęli ten obszar (Ps 83:4-8; Jer 49:1-5). Za pośrednictwem swych proroków Jehowa zapewnił jednak, że w przyszłości Izraelici z powrotem zamieszkają w Gileadzie (Jer 50:19; Mi 7:14; Za 10:10).

5. „Gród” wspomniany przez Ozeasza jako miejsce pełne kłamstwa i przelewu krwi, siedlisko krzywdzicieli (Oz 6:8; por. 12:11). Ponieważ nigdzie indziej Biblia nie mówi o mieście Gilead, niektórzy sądzą, że chodzi tu o Jabesz-Gilead albo o Ramot-Gilead. Zdaniem innych wzmianka ta odnosi się do całego regionu znajdującego się na wsch. od Jordanu.

(od rdzenia oznaczającego: „toczyć; odtoczyć; zdjąć”).

1. Miasto „przy wschodniej granicy Jerycha” (Joz 4:19). Niedaleko „kamieniołomów” w pobliżu Gilgal najwyraźniej znajdowała się rezydencja moabskiego króla Eglona, który za czasów Ehuda ciemiężył Izraelitów (Sdz 3:12-26).

Kiedyś większość geografów utożsamiała Gilgal z Chirbat an-Nitla. Później jednak, zwłaszcza po 1931 r., zaczęto uważać, że chodzi o Chirbat al-Mafdżir. Położenie tego miejsca, 2 km na pn. wsch. od dawnego Jerycha (Tall as-Sultan; Tel Jericho), bardziej odpowiada informacjom na temat odległości między Gilgal a Jerychem, podawanym przez starożytnych historyków (np. Flawiusza i Euzebiusza z Cezarei). Poza tym wykopaliska archeologiczne prowadzone w Chirbat an-Nitla nie dostarczyły dowodów na to, że było ono zamieszkane przed naszą erą. Natomiast podczas badań w okolicach Chirbat al-Mafdżir znaleziono fragmenty ceramiki potwierdzające, iż już kilkaset lat p.n.e. istniała tam jakaś osada. Wprawdzie miejsce to nie leży dokładnie na wsch. od starożytnego Jerycha, ale biblijne określenie „wschodnia granica Jerycha” może też obejmować teren położony na pn. wsch. od tego miasta.

Gilgal było pierwszym obozowiskiem Izraelitów po przekroczeniu Jordanu w miesiącu Abib (Nisan) 1473 r. p.n.e. Tam Jozue postanowił upamiętnić wysuszenie przez Jehowę wód Jordanu, które umożliwiło ludowi przejście na drugą stronę, i ustawił 12 kamieni zabranych ze środka rzeki (Joz 4:8, 19-24). Tam też wszyscy Izraelici płci męskiej urodzeni na pustkowiu zostali obrzezani, po czym Jehowa powiedział, że ‛zdjął z nich hańbę Egiptu’. Aby miejsce to przypominało o tym wydarzeniu, wtedy właśnie nadano mu nazwę „Gilgal”, pochodzącą od rdzenia, który znaczy „toczyć; odtoczyć; zdjąć” (Joz 5:8, 9). Później do Jozuego w Gilgal w dolinie Jordanu zeszli z leżącej na zach. wyżyny przebrani Gibeonici, by zawrzeć z Izraelem przymierze (Joz 9:3-15). Gdy potem Gibeon został zaatakowany, wojska Jozuego dotarły tam z Gilgal po całonocnym marszu i pokonały pięciu królów amoryckich (Joz 10:1-15). W Gilgal rozpoczęto też dokonywanie podziału ziemi Kanaan (Joz 14:6 do 17:18), a zakończono je w Szilo (Joz 18:1 do 21:42).

O aniele Jehowy powiedziano, że „udał się z Gilgal do Bochim” (Sdz 2:1), co może nawiązywać do ukazania się anioła koło Gilgal krótko po przejściu Izraelitów przez Jordan (Joz 5:10-14) i wskazywać, że ten sam anioł ukazał się w Bochim.