prowincji Azja i słynęła z imponujących budynków publicznych. Wzniesiono w niej świątynię poświęconą Tyberiuszowi i uprawiano kult cesarza.

Zbór w Smyrnie był drugim z siedmiu zborów chrześcijańskich w Azji Mniejszej, do których wyniesiony do chwały Jezus Chrystus skierował orędzia za pośrednictwem apostoła Jana (Obj 1:11). O zborze tym powiedziano, że był ubogi materialnie, lecz bogaty duchowo. Został wypróbowany przez ucisk (zapewne chodziło o prześladowania) i bluźnierstwa tych, którzy podawali się za Żydów, ale w rzeczywistości byli „synagogą Szatana”. Chrześcijan ze Smyrny zachęcono, by mimo ubóstwa i ucisku nie lękali się tego, co mają wycierpieć, ale byli ‛wierni aż do śmierci’, a otrzymają „koronę życia” (Obj 2:8-11).

Król Egiptu żyjący współcześnie z Hoszeą, ostatnim królem dziesięcioplemiennego królestwa Izraela. Hoszea spiskował z So przeciw asyryjskiemu królowi Salmanasarowi V i przestał mu płacić daninę, za co został uwięziony (2Kl 17:3, 4). Trudno jest utożsamić So z jakimś znanym z historii świeckiej faraonem panującym w tamtym okresie (np. z Osorkonem IV lub Szabaką), głównie ze względu na zawodność egipskiej chronologii (zob. CHRONOLOGIA).

(prawdopodobnie: „gałąź”).

1. Judzkie miasto na obszarze Szefeli (Joz 15:20, 33, 35). Przed walką Goliata z Dawidem Filistyni zgromadzili w Socho swe wojska, po czym rozłożyli się obozem w pobliskim Efes-Dammim (1Sm 17:1). Po wielu latach przypuszczalnie właśnie to Socho znalazło się wśród miast, które umocnił Rechoboam (2Kn 11:5-7; choć może też chodzić o miasto omówione w poz. 2). Ponad 200 lat później, za panowania króla Achaza, zostało wraz z zależnymi miejscowościami zdobyte przez Filistynów (2Kn 28:16-18). Utożsamia się je z ruinami Chirbat ʽAbbad (Chorbat Socho) na nizinie Ela, ok. 4 km na wsch. pd. wsch. od Azeki, chociaż wydaje się, że biblijna nazwa zachowała się w nazwie leżącego niedaleko na wsch. od tego miejsca Chirbat Szuwajka.

2. Miasto w górzystym regionie Judy (Joz 15:20, 48). Identyfikowane z Chirbat Szuwajka położonym ok. 17 km na pd. zach. od Hebronu (czyli innym niż to wspomniane powyżej).

3. Miejsce, którym zarządzał jeden z pełnomocników Salomona (1Kl 4:7, 10). Utożsamia się je z Chirbat Szuwajkat ar-Ras, ok. 15 km na zach. pn. zach. od Samarii, co zdaje się też pasować do opisu biblijnego, gdyż w pobliżu tego miejsca prawdopodobnie leżały Arubbot i Chefer (wymienione w 1 Królów razem z Socho).

4. W rodowodzie Judy nazwano Chebera „ojcem Socho” (1Kn 4:18). Możliwe więc, że Socho to imię jednego z potomków Chebera albo że Cheber założył miasto o takiej nazwie lub był przodkiem jego mieszkańców. Gdyby przyjąć, że Socho było miastem, i tak nie da się ustalić, czy chodzi o to omówione w poz. 1, czy w poz. 2.

(hebr. ʽadaszáh).

Jednoroczna roślina z rodziny motylkowatych, uprawiana od dawien dawna i po dziś dzień popularna w Egipcie, Izraelu i innych krajach (2Sm 17:27, 28; 23:11). Soczewica jadalna (Lens esculenta) osiąga wysokość 15-45 cm i dobrze rośnie w lekkiej, suchej glebie. Pierzaste liście składają się zazwyczaj z sześciu par podłużnych listków i są zakończone wąsem czepnym. Na każdej z szypułek znajduje się od dwóch do czterech drobnych kwiatów przypominających kwiaty grochu. Wyrastają z nich krótkie strąki podobne do strąków grochu i zawierające zwykle dwa małe, soczewkowate nasiona. Poszczególne odmiany soczewicy różnią się kolorem nasion i kwiatów. Nasiona mogą być czerwonawobrązowe, szare lub czarne, a kwiaty białe bądź niebieskawe. Z nasion, bogatych w białko i węglowodany, od dawna przyrządza się zupy (Rdz 25:34), a w połączeniu z jęczmieniem także chleb (por. Eze 4:9). Sama zaś roślina stanowi paszę dla zwierząt.

Zobacz PRACZ.

(od rdzenia oznaczającego: „zaufane grono”).

Zebulonita, którego syn Gaddiel reprezentował swoje plemię podczas dokonywania zwiadu w Ziemi Obiecanej (Lb 13:2, 10).

Miasto na pd.-wsch. granicy Kanaanu (Rdz 10:19; 13:12), często wymieniane wraz z Gomorą. Było chyba najbardziej znane spośród pięciu miast, które przypuszczalnie leżały na nizinie Siddim (Rdz 14:2, 3). Wielu uczonych sądzi, że Sodoma oraz inne „miasta tego Okręgu” są obecnie przykryte wodami Morza Martwego, choć ostatnio pojawiły się opinie, iż ich ruin należałoby szukać wzdłuż suchych dolin biegnących na wsch. i pd. wsch. od tego akwenu (Rdz 13:12; zob. też SŁONE, MORZE).

Kiedy Abraham i Lot postanowili się rozdzielić, by uniknąć kłótni między swymi pasterzami, Lot udał się na wsch., gdzie leżał dobrze nawodniony Okręg Jordanu, i rozbił namiot w pobliżu Sodomy. Ku swemu utrapieniu przekonał się jednak, że „mężczyźni mieszkający w Sodomie byli źli i ciężko grzeszyli przeciwko Jehowie” (Rdz 13:5-13; 2Pt 2:7, 8). Jakiś czas później mieszkańcy Sodomy i czterech innych miast po 12 latach uległości wobec króla Elamu Kedorlaomera zbuntowali się przeciw niemu. W 14 roku Kedorlaomer wraz ze sprzymierzeńcami pobił króla Sodomy Berę i jego sojuszników. Zwycięzcy zabrali ze sobą dobytek, żywność oraz jeńców, a wśród nich Lota (Rdz 14:1-12).

Abraham ze swymi ludźmi pokonał Kedorlaomera i odzyskał łupy i jeńców, łącznie z Lotem i jego domownikami. Król Sodomy nalegał, by Abraham zatrzymał odebrane dobra, ten jednak odmówił. Nie chciał bowiem, żeby Bera mógł powiedzieć: „To ja wzbogaciłem Abrama” (Rdz 14:13-24).

Wieczna zagłada. Sodoma trwała jednak w postępowaniu urągającym Jehowie i zasłynęła z homoseksualizmu i innych niemoralnych praktyk. Jehowa oznajmił: „Krzyk skargi na Sodomę i Gomorę — o jakże donośny, a ich grzech — jakże bardzo ciężki”. Bóg posłał więc swoich aniołów, by zniszczyli Sodomę, choć wcześniej zapewnił Abrahama, że jeśli znajdzie się w niej dziesięciu prawych, to ją oszczędzi (Rdz 18:16, 20-33).

Miasto dowiodło, że zasługuje na zagładę, kiedy nikczemna zgraja jego mieszkańców, nie wyłączając chłopców i starców, otoczyła dom Lota z zamiarem dopuszczenia się gwałtu na goszczących u niego aniołach. Następnego dnia Lot z żoną i dwiema córkami uciekli z miasta, a Sodoma i Gomora zostały zniszczone siarką i ogniem (Rdz 19:1-29; Łk 17:28, 29). Odtąd były przysłowiowym symbolem całkowitej zagłady dokonanej przez wszechmocnego Boga (Pwt 29:23; Iz 1:9; 13:19; Jer 49:18; 50:40; Lam 4:6; Am 4:11; Sof 2:9; Rz 9:29) oraz skrajnej niegodziwości (Pwt 32:32; Iz 1:10; 3:9; Jer 23:14; Eze 16:46-56; zob. GOMORA).

Jezus tak oto powiedział o mieście żydowskim, które odrzuciłoby dobrą nowinę: „W Dniu Sądu znośniej będzie ziemi Sodomy i Gomory niż owemu miastu” (Mt 10:15; 11:23, 24). Z Judy 7 dowiadujemy się jednak, że Sodoma i Gomora „stanowią dany nam ostrzegawczy przykład przez to, że ponoszą sądową karę ognia wiecznego”. A zatem Jezus najwyraźniej posłużył się hiperbolą, chcąc podkreślić, jak nieprawdopodobne jest to, by mieszkańcy niektórych miast żydowskich z I w. n.e. okazali skruchę, i to nawet w Dniu Sądu.

„W sensie duchowym”. W Objawieniu 11:3, 8 powiedziano, że zwłoki ‛dwóch świadków Bożych’ będą leżeć „na szerokiej ulicy wielkiego miasta, które w sensie duchowym jest nazywane Sodomą i Egiptem”. Proroctwo Izajasza (1:8-10) przyrównuje do Sodomy Syjon, czyli Jerozolimę, a sprawujących w niej rządy nazywa „dyktatorskimi władcami Sodomy”. Ale Jerozolima została zburzona w 70 r. n.e., a opisaną w Objawieniu wizję przyszłych wydarzeń ukazano Janowi dużo później — ok. r. 96. Musi w niej zatem chodzić o symboliczne „wielkie miasto”, o organizację, której starożytnym pierwowzorem była tamta niewierna stolica.

Sprzeczne z naturą współżycie płciowe mężczyzny lub kobiety ze zwierzęciem. Prawo Mojżeszowe stanowczo potępiało to zboczenie i przewidywało za nie karę śmierci — zarówno dla człowieka, jak i dla zwierzęcia. „Jeśli mężczyzna da nasienie, które z niego wypłynie, jakiemuś zwierzęciu, to ma bezwarunkowo być uśmiercony, macie też zabić zwierzę. I jeśli kobieta zbliży się do jakiegoś zwierzęcia, by z nim spółkować, zabijesz tę kobietę oraz to zwierzę” (Kpł 18:23; 20:15, 16; Wj 22:19; Pwt 27:21).

Podobnie jak inne prawa Boże dotyczące współżycia płciowego, zakaz ten stawiał Izraelitów na wyższym poziomie moralnym niż okoliczne narody. W Egipcie sodomia stanowiła element kultu zwierząt, a historycy donoszą np. o współżyciu kobiet z kozłami. Tego rodzaju praktyki były też rozpowszechnione wśród mieszkańców Kanaanu (Kpł 18:23-30) i podobno w Rzymie.

Sodomia jest wynaturzeniem objętym greckim słowem porneía, tłumaczonym na „rozpusta” (zob. ROZPUSTA). Każdy, kto się dopuszcza tej plugawej praktyki, jest nieczysty pod względem moralnym, a jeśli należy do zboru chrześcijańskiego, powinien zostać wykluczony (Ef 5:3; Kol 3:5, 6).

(od rdzenia oznaczającego: „policzyć”).

Najprawdopodobniej praojciec rodu („synów Sofereta”) stanowiącego część „synów sług Salomona”, którzy powrócili z niewoli babilońskiej (Ezd 2:55; Neh 7:57). Ezdrasz poprzedził imię Soféret przedimkiem, tak iż powstało słowo Hassoféret, które może znaczyć „pisarz”. Niektórzy sugerują, że synowie Sofereta byli zawodowymi pisarzami lub kopistami. Znaczenie imion innych osób z tej listy pozwala na doszukiwanie się związku z wykonywanym przez nie zawodem, ale nie jest tak w każdym wypadku.

(„ukrył [zachował] Jehowa”).

1. Lewita w linii rodowej od Kehata do Samuela i Hemana (1Kn 6:33-38).

2. Prorok Jehowy w Judzie w początkowym okresie rządów Jozjasza; pisarz księgi noszącej jego imię. Prawdopodobnie był praprawnukiem króla Ezechiasza (Sof 1:1; zob. SOFONIASZA, KSIĘGA).