(Szelomit). Jak się wydaje, oficjalne imię babilońskie Zerubbabela brzmiało Szeszbaccar (Ezd 1:8, 11; 5:14, 16; por. Ezd 3:8).

W 537 r. p.n.e., po uwolnieniu z niewoli babilońskiej, Zerubbabel poprowadził ostatek Żydów do Jerozolimy i Judy (Ezd 2:1, 2; Neh 7:6, 7; 12:1; MAPA, t. 2, s. 332). Jako namiestnikowi ustanowionemu przez króla Cyrusa, powierzono mu złote i srebrne święte naczynia, które przed laty zabrał ze świątyni Nebukadneccar (Ezd 5:14, 15). W Jerozolimie pod kierownictwem Zerubbabela i arcykapłana Jeszui w siódmym miesiącu (Etanim, inaczej Tiszri — wrzesień/październik) wzniesiono ołtarz świątynny (Ezd 3:1, 2), a w drugim miesiącu (Ziw, inaczej Ijar — kwiecień/maj) drugiego roku, czyli r. 536 p.n.e., rozpoczęła się właściwa budowa świątyni (Ezd 3:8). Zerubbabel, Jeszua i naczelnicy domów patriarchalnych dostrzegli złe pobudki nie-Żydów, którzy chcieli przyłączyć się do tej budowy, dlatego powiedzieli im: „Nic wam do naszej budowy domu naszego Boga, bo my sami będziemy wspólnie budować dla Jehowy, Boga Izraela, jak nam nakazał Król Cyrus, król Persji” (Ezd 4:1-3).

Owi nie-Żydzi wciąż jednak próbowali zniechęcić budowniczych świątyni, aż w 522 r. p.n.e. zdołali doprowadzić do wydania oficjalnego zakazu prac. Po dwóch latach Zerubbabel i Jeszua (Jozue) pod wpływem zachęt proroków Aggeusza i Zachariasza odważnie wznowili budowę świątyni pomimo zakazu (Ezd 4:23, 24; 5:1, 2; Ag 1:1, 12, 14; Za 1:1). Później dokumenty odnalezione w archiwach perskich potwierdziły, że budowa jest zgodna z prawem (Ezd 6:1-12). Przez cały ten czas prorocy Aggeusz i Zachariasz udzielali zachęt Zerubbabelowi i zapewniali go o przychylności Boga (Ag 2:2-4, 21-23; Za 4:6-10). W 515 r. p.n.e. świątynia została ukończona (Ezd 6:13-15). Za czasów namiestnika Zerubbabela zadbano również o potrzeby Lewitów: śpiewacy i odźwierni otrzymywali przydziały „według codziennego zapotrzebowania” (Neh 12:47).

(prawdopodobnie od rdzenia oznaczającego: „oliwka; drzewo oliwne”).

Lewita, potomek Ladana z rodu Gerszonitów. Stał na czele domu patriarchalnego i powierzono mu opiekę nad skarbami świątynnymi (1Kn 23:7-9; 26:22).

(od rdzenia oznaczającego: „oliwka; drzewo oliwne”).

Potomek Beniamina poprzez Jediaela i Bilhana (1Kn 7:6, 10).

Jeden z siedmiu dworzan, których król Aswerus wysłał, żeby przyprowadzili do niego Waszti (Est 1:10, 11).

Najwyższy z bogów czczonych przez politeistycznych Greków, odpowiednik rzymskiego Jowisza (Jupitera). Zeusa uznawano za boga nieba, pana wiatru, chmur, deszczu i gromów, który rozporządzał tymi siłami natury zarówno w pożytecznych, jak i niszczycielskich celach. Według starożytnego poety Homera był silniejszy niż wszyscy pozostali bogowie razem wzięci (Iliada, VIII, 1-25). Jednakże nie uważano go za najwyższego w sensie absolutnym; niekiedy opisywano, jak padał ofiarą podstępu i musiał ulec woli bogiń losu i przeznaczenia.

Mity dotyczące Zeusa relacjonują wydarzenia związane z jego narodzinami, dzieciństwem i zdobyciem władzy, lecz najwięcej uwagi poświęcają jego licznym romansom. Opowiadają, jak uwodził boginie i ziemskie kobiety i miał z nimi wiele nieślubnych dzieci. Zaskakujące jest więc, że sam zabił Jazjona (śmiertelnika) za niemoralne stosunki z boginią Demeter. Ale ciągłe zdrady Zeusa nie były jedynym problemem trapiącym jego małżeństwo z Herą. Czuł się on tak udręczony ciągłym łajaniem przez żonę, że nieraz gorzko się na to użalał przed zgromadzeniem bogów.

Czasami dochodziło do konfliktu między kultem tego fałszywego boga a czystym wielbieniem Jehowy. Król Antioch IV Epifanes, chcąc zniszczyć religię żydowską, nakazał sprofanować świątynię w Jerozolimie i poświęcić ją Zeusowi Olimpijskiemu. Donosi o tym apokryficzna Księga 2 Machabejska 6:1, 2.

Kiedy w I w. n.e. apostoł Paweł w towarzystwie Barnabasa uzdrowił w Listrze ułomnego człowieka, tamtejsi mieszkańcy uznali ich za bogów; Pawła utożsamili z Hermesem, a Barnabasa z Zeusem. Kapłan Zeusa przyprowadził nawet byki i przyniósł wieńce, by wraz z tłumem złożyć ofiary (Dz 14:8-13). W Listrze rzeczywiście czczono obu tych bogów, co potwierdzają dwie starożytne inskrypcje odkryte w 1909 r. w pobliżu tego miasta. Jedna wspomina o „kapłanach Zeusa”, a druga o „Hermesie Najwyższym” i „Zeusie, bogu słońca” (The International Standard Bible Encyclopaedia, red. J. Orr, 1960, t. III, s. 1944).

Statek, którym Paweł jako więzień odpłynął z Malty, miał figurę dziobową „Synowie Zeusa”; chodziło o braci bliźniaków — Kastora i Polluksa (Dz 28:11).

W mitologii greckiej i rzymskiej synami Zeusa, czyli Dioskurami, byli bliźniacy Kastor i Polluks, których Zeusowi urodziła Leda. Uważano ich m.in. za opiekunów żeglarzy, ratujących ich z opresji na morzu. Wierzono, że ukazują się podczas burzy w postaci smug świetlnych, zwanych dzisiaj ogniami św. Elma. Statek aleksandryjski, którym więzień Paweł w drodze do Rzymu płynął z Malty do Puteoli, miał figurę dziobową „Synowie Zeusa”. Prawdopodobnie po jednej stronie dziobu znajdowały się rzeźba (lub symbol) oraz imię Kastora, a po drugiej — Polluksa (Dz 28:11).

Twarde, kostne twory w jamie ustnej, służące do chwytania i rozdrabniania pokarmu, a w wypadku zwierząt również do walki.

Kiedy Hiob, wierny sługa Boży, cierpiał i był bliski śmierci, oznajmił: „Uchodzę zaledwie o skórę mych zębów” (Hi 19:20). Przypuszczalnie mówił po prostu, że omal nie umarł — uszedł śmierci o włos, ‛o skórę zębów’, której tak naprawdę nie ma.

Zgrzytanie zębami często jest w Biblii synonimem gniewu (Hi 16:9; Dz 7:54) lub cierpienia i rozpaczy (Mt 8:12; 13:42, 50; 22:13; 24:51; 25:30). Zgrzytaniu zębami mogą towarzyszyć ostre słowa oraz gwałtowne czyny wymierzone w osobę będącą obiektem czyjegoś gniewu.

W Amosa 4:6 wyrażenie „czystość zębów” występuje razem z „niedostatkiem chleba” — oznacza zatem głód.

Zęby symbolizują też niszczycielską siłę jakiegoś państwa lub narodu (Dn 7:5, 7, 19; Jl 1:6; Obj 9:8). Dawid przyrównał niegodziwych wrogów prawego do rozwścieczonych lwów i błagał Boga, żeby uderzył ich w szczękę i połamał im zęby. Byliby wtedy niezdolni do wyrządzania krzywdy (Ps 3:7; 58:6). O fałszywych prorokach izraelskich powiedziano, że są chciwi i nienasyceni — „kąsają swymi zębami” i „uświęcają wojnę” przeciwko każdemu, na kim nie mogą żerować (Mi 3:5; por. Eze 34:2, 3; Mt 7:15; Dz 20:29).

Przed zagładą Jerozolimy ludzie mawiali: „Ojcowie jedli niedojrzałe winogrona, a synom ścierpły zęby” (Jer 31:29; Eze 18:2-4). W ten sposób próbowali zrzucić z siebie winę za nieszczęścia, jakie spadły na ich naród z powodu jego niegodziwości — twierdzili, że wszystko to ściągnęli na nich ojcowie.

Hebrajski odpowiednik wyrazu „zgładzenie” dosłownie znaczy „odcięcie”. Odnosił się do stosowanej w Izraelu kary śmierci za przekroczenie Prawa Mojżeszowego. Niektórzy rabini uważają, że chodziło jedynie o wykluczenie kogoś ze społeczności Izraela, ale ich opinie nie są zgodne.

Z analizy wersetów biblijnych opisujących przewinienia, za które przewidziano „odcięcie”, wynika, że chodzi o karę śmierci wymierzoną albo przez władze, albo przez samego Boga. Karą tą objęto najcięższe przestępstwa. Należały do nich okazanie braku szacunku Jehowie (Królowi i Bogu Izraela), bałwochwalstwo, składanie ofiar z dzieci, spirytyzm i bezczeszczenie rzeczy świętych oraz takie obrzydliwe praktyki, jak kazirodztwo, sodomia czy homoseksualizm. W niektórych wypadkach w związku z takimi czynami wyraźnie wymieniono karę śmierci, a zatem omawiany wyraz hebrajski istotnie oznacza ‛zgładzenie’ lub ‛wytracenie’ (Wj 31:14; Kpł 7:27; 18:6, 22, 23, 29; 20:3-6; 22:3, 4, 9; 23:28-30; Lb 4:15, 18, 20; 15:30, 31; zob. też Wj 30:31-33, 38).

Gdy pisarz Listu do Hebrajczyków powiedział: „Każdy, kto zlekceważył Prawo Mojżeszowe, umiera bez współczucia na podstawie świadectwa dwóch lub trzech” (Heb 10:28), niewątpliwie miał na myśli słowa z Liczb 15:30: „Dusza, która czyni coś rozmyślnie (...), dusza ta zostanie zgładzona [dosł. „odcięta”] ze swego ludu”. A Jezus tak powiedział o karze czekającej symboliczne „kozy”: „Ci odejdą w wieczne odcięcie [gr. kòlasin, dosł. „odrąbanie; przycięcie”], prawi zaś do życia wiecznego” (Mt 25:46). Wyraźnie przeciwstawiono tu sobie życie i śmierć.

Jehowa Bóg jako Władca Wszechświata ma prawo nakazać swym sługom, żeby w określonym czasie zgromadzili się w wyznaczonym miejscu. Czyni to dla ich dobra. W starożytności zgromadzenia Jego ludu odbywały się z rozmaitych okazji. Niewątpliwie miały jednoczący charakter, gdyż pozwalały wszystkim obecnym usłyszeć te same informacje w tym samym czasie. Przynosiły wiele korzyści duchowych i często były niezwykle radosne.

Słowa hebrajskie i greckie. W językach biblijnych jest kilka wyrazów odnoszących się do zgromadzenia. W tekście hebrajskim często występuje słowo ʽedah. Wywodzi się ono od rdzenia jaʽád („wyznaczyć; przeznaczyć”) i wskazuje na grupę osób przybyłych na umówione spotkanie (por. 2Sm 20:5; Jer 47:7). Bywa też używane w stosunku do narodu izraelskiego, który jest nazywany „zgromadzeniem” (Kpł 8:4, 5; Sdz 21:10), „zgromadzeniem Izraela” (Wj 12:3; Lb 32:4; 1Kl 8:5) oraz „zgromadzeniem Jehowy” (Lb 27:17).

Z tego samego rdzenia co ʽedah wywodzi się wyraz moʽéd („wyznaczony czas; umówione miejsce”) (1Sm 13:8; 20:35). W Pismach Hebrajskich został użyty 223 razy, m.in. w wyrażeniu „namiot spotkania” (Wj 27:21). Odnosi się też do „okresowych świąt” (Kpł 23:2, 4, 37, 44). Występuje