a także by sami brali udział w dziele czynienia uczniów (por. 2Tm 4:1, 2; Tyt 1:13, 14; 2:1; 3:8). Dlatego po wstąpieniu do nieba Chrystus Jezus jako Głowa zboru dał „dary w ludziach” — apostołów, proroków, ewangelizatorów, pasterzy i nauczycieli — „w celu korygowania świętych, dla dzieła usługiwania, dla budowania ciała Chrystusowego” (Ef 4:7-16; zob. DARY OD BOGA).

Inny aspekt usługiwania w obrębie zboru dotyczył udzielania wsparcia materialnego współwyznawcom będącym w potrzebie i zasługującym na taką pomoc. Szczepana i sześciu innych braci mających „dobre świadectwo” wyznaczono do rozdzielania żywności między chrześcijańskie wdowy (Dz 6:1-6). Później zbory w Macedonii i Achai wzięły udział w usługiwaniu polegającym na niesieniu pomocy ubogim braciom w Judei (2Ko 8:1-4; 9:1, 2, 11-13). Kiedy zebrano datki i Paweł zamierzał wyruszyć z nimi do Jerozolimy, poprosił braci w Rzymie o wspólną modlitwę, żeby to ‛usługiwanie okazało się godne przyjęcia przez świętych’, dla których było przeznaczone (Rz 15:25, 26, 30, 31).

Kilka lat wcześniej w podobny sposób dali wyraz swej miłości chrześcijanie z Antiochii w Syrii, wysyłając doraźną pomoc braciom w Judei podczas panującej tam klęski głodu (Dz 11:28-30).

Odpowiednik greckiego słowa drákon, które oznacza przerażającego potwora podobnego do węża. Określenie to występuje w Biblii 13 razy, wyłącznie w pełnej symboli Księdze Objawienia, i odnosi się do Szatana Diabła. To on jest „wielkim smokiem barwy ognistej, mającym siedem głów i dziesięć rogów”. Swym ogonem „wlecze trzecią część gwiazd nieba”, czyli aniołów, którzy przed potopem przybrali ludzkie ciała i później stali się demonami (Obj 12:3, 4; Judy 6). Tego smoka, Szatana, razem z demonami strącono z nieba na ziemię: „Zrzucony więc został wielki smok, pradawny wąż, zwany Diabłem i Szatanem” (Obj 12:7-9). W tym poniżonym stanie prześladuje on ostatek „niewiasty” Bożej, zajęty „świadczeniem o Jezusie” (Obj 12:13-17).

Smok wyobrażający Szatana daje też moc i ogromną władzę symbolicznej bestii z siedmioma głowami i dziesięcioma rogami, której oddają cześć ludy „całej ziemi” (Obj 13:2-4). Ponadto Jan ujrzał w wizji, jak z paszczy smoka, czyli Szatana, oraz ‛z paszczy bestii i z paszczy fałszywego proroka wychodzą do królów całej zamieszkanej ziemi wyglądające jak żaby wypowiedzi natchnione przez demony’. Ich celem jest zgromadzenie władców i ich popleczników „na wojnę wielkiego dnia Boga Wszechmocnego (...) na miejsce zwane po hebrajsku Har-Magedon [Armagedon]” (Obj 16:13-16). Po tej największej ze wszystkich wojen „anioł zstępujący z nieba” schwyta „smoka, pradawnego węża, którym jest Diabeł i Szatan”, zwiąże go i wrzuci do otchłani na tysiąc lat (Obj 20:1-3; zob. SZATAN).

(hebr. zéfet).

Ciemna, mazista ciecz składająca się głównie z mieszaniny węglowodorów (zob. ASFALT).

Naturalna smoła jest łatwopalna, a spalana przy ograniczonym dostępie powietrza wydziela duże ilości dymu. Prorocza zapowiedź, że potoki Edomu zamienią się w smołę, a kraj ten stanie się „płonącą smołą”, z której dym będzie się wznosił po czas niezmierzony, stanowi trafny obraz doszczętnej zagłady (Iz 34:9, 10). Opis ten pozwala też ustalić, o jaką substancję chodzi, gdyż Edom leżał w pobliżu Morza Martwego, na którego powierzchni nawet w naszych czasach gromadzi się niekiedy asfalt wydobywający się z podziemnych złóż.

Jak podano w Wyjścia 2:3, papirusowa skrzynka, w której umieszczono Mojżesza, była pokryta „asfaltem oraz smołą”. Zdaniem żydowskiego uczonego Rasziego od środka pokryto ją asfaltem, a z zewnątrz smołą. Mogło też chodzić o mieszankę dwóch form tej samej substancji różniących się konsystencją. Na przykład według W. M. Thomsona, autora dzieła The Land and the Book (zrew. J. Grande, 1910, s. 200), Wyjścia 2:3 „wyjaśnia, w jaki sposób przygotowywano asfalt. Naturalny asfalt występujący w tym kraju łatwo się topi, ale po schłodzeniu staje się kruchy jak szkło. Podczas topienia trzeba go więc zmieszać ze smołą, dzięki czemu utworzy zestaloną, szklistą substancję, podobną do wosku i całkowicie wodoszczelną”. W greckiej Septuagincie użyto w tym miejscu jednego słowa asfaltòpissa, oznaczającego mieszaninę asfaltu i smoły. W niektórych rejonach Bliskiego Wschodu jeszcze do niedawna używano naturalnej smoły do uszczelniania łodzi.

Zobacz ŻAŁOBA, ŻAL, ŻAŁOŚĆ.

(„mirra”).

Starożytne miasto na zach. wybrzeżu Azji Mniejszej; obecnie Izmir (ILUSTRACJA, t. 2, s. 946). Wcześnie zasiedlone przez Greków, ok. 580 r. p.n.e. zostało zburzone przez króla Lidii Alyattesa. Dwa wieki później Aleksander Wielki planował je odbudować w stylu greckim, ale dokonali tego (na innym miejscu) dopiero jego następcy. Smyrna stała się później ważnym ośrodkiem handlu. Wchodziła w skład rzymskiej