LEWIATAN

(hebr. liwjatán).

Słowo hebrajskie występujące w Biblii sześć razy. Uważa się, że pochodzi od rdzenia oznaczającego „wieniec”, a zatem odnosi się do czegoś „splecionego” lub „zebranego w fałdy”. W większości przekładów słowo to jest transkrybowane.

Biblijne wzmianki o Lewiatanie na ogół nawiązują do wody (z wyjątkiem Hi 3:8), toteż wydaje się, że chodzi o wielkie i silne zwierzę wodne, choć niekoniecznie o jakiś konkretny gatunek. Ponieważ w Psalmie 104:25, 26 powiedziano o nim, że igra w morzu, po którym pływają okręty, więc niektórzy uważają, że w tym wypadku mowa o wielorybie. Co prawda w Morzu Śródziemnym wieloryby spotyka się rzadko, wcale jednak nie są tam nieznane, a w muzeum w Bejrucie można zobaczyć fragmenty dwóch wielorybich szkieletów. W Biblii gdańskiej w wersecie tym zamiast nazwy Lewiatan pojawia się właśnie słowo „wieloryb”, a w przekładzie An American Translation — „krokodyl”. Poza tym sam wyraz „morze” (jam) nie jest tu jednoznaczny, gdyż po hebrajsku używa się go także w odniesieniu do dużego zbiornika śródlądowego, np. Morza Galilejskiego (morza Kinneret) (Lb 34:11; Joz 12:3), lub nawet do rzeki, takiej jak Nil (Iz 19:5) czy Eufrat (Jer 51:36).

Opis „Lewiatana” w Hioba 41:1-34 pasuje do krokodyla i niewykluczone, że „morze” z wersetu 31 to w rzeczywistości rzeka, np. Nil, lub jakiś zbiornik słodkowodny. Warto jednak zauważyć, iż niektóre krokodyle, jak choćby krokodyl nilowy (Crocodylus niloticus), pojawiają się także w morskich wodach przybrzeżnych, a czasami nawet wypływają dalej w morze.

Psalm 74 opisuje zbawcze czyny Boga, a wersety 13 i 14 symbolicznie nawiązują do wyzwolenia Izraelitów z Egiptu. Określenia „Lewiatan” użyto w nich paralelnie z wyrażeniem „morskie potwory” (hebr. tanniním, lm. od tannín). Wzmianka o roztrzaskaniu łbów Lewiatana zapewne odnosi się do druzgocącego ciosu zadanego faraonowi i jego armii podczas wyjścia Izraelitów z Egiptu. W aramejskich targumach zamiast „łbów Lewiatana” występują „siłacze faraona” (por. Eze 29:3-5, gdzie faraona przyrównano do ‛wielkiego potwora morskiego pośród kanałów Nilu’; zob. też Eze 32:2). W Izajasza 27:1 Lewiatan („smok”, LXX) najwidoczniej jest symbolem jakiegoś mocarstwa lub organizacji o zasięgu międzynarodowym, nad którą władzę sprawuje ktoś nazwany „wężem” i „smokiem” (Obj 12:9). Proroctwo to mówi o odrodzeniu Izraela, a zatem ‛zwrócenie uwagi’ przez Jehowę na Lewiatana musi dotyczyć Babilonu. W wersetach 12 i 13 wymieniono jednak także Asyrię i Egipt. Dlatego w tym fragmencie Lewiatan najwyraźniej oznacza międzynarodową organizację albo mocarstwo, które przeciwstawia się Jehowie oraz Jego chwalcom.