PALESTYNA

Kraina położona na wsch. wybrzeżu Morza Śródziemnego, w starożytności zamieszkana przez naród izraelski. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego słowa Palaestina i greckiego Palaistíne. Z kolei to ostatnie wywodzi się z hebrajskiego określenia Pelészet. W Pismach Hebrajskich słowo Pelészet (tłumaczone na „Filistea”) odnosi się tylko do terenów nadmorskich zajmowanych przez Filistynów (Wj 15:14; Ps 60:8; 83:7; 87:4; 108:9; Iz 14:29, 31; Jl 3:4). Jednakże w V w. p.n.e. Herodot, a później także inni pisarze (Filon, Owidiusz, Pliniusz, Flawiusz, Hieronim) używali powyższych greckich i łacińskich terminów w odniesieniu do całego obszaru zwanego wcześniej „ziemią Kanaan” lub „ziemią izraelską” (Lb 34:2; 1Sm 13:19). Ponieważ Jehowa obiecał tę krainę Abrahamowi i jego potomkom (Rdz 15:18; Pwt 9:27, 28), słusznie nazywano ją również Ziemią Obiecaną bądź „ziemią obietnicy” (Heb 11:9). Od średniowiecza określa się ją także mianem Ziemi Świętej.

Palestyna to ogniwo łączące Europę, Azję i Afrykę. Wokół niej leżały kiedyś takie starożytne mocarstwa, jak: Egipt, Asyria, Babilon, Persja, Grecja i Rzym (Eze 5:5). Otoczona rozległymi pustyniami na pd. i wsch. oraz Morzem Wielkim (Śródziemnym) na zach., stanowiła lądowy pomost między Nilem a Eufratem, przez który przebiegały handlowe szlaki karawanowe. Leżała na obszarze Żyznego Półksiężyca i budziła ogromne zainteresowanie jako zachwycająca kraina, obdarzona bogactwami naturalnymi i innymi cechami szczególnymi.

W obecnym użyciu nazwa „Palestyna” wskazuje ogólnie na region, a nie na konkretny obszar o ściśle wytyczonych granicach. Południowa granica Palestyny ciągnęła się od pd. krańca Morza Martwego do pd.-wsch. skraju Morza Śródziemnego, a północna — od pd. stoków góry Hermon do okolic Tyru. Obszar ten, „od Dan po Beer-Szebę” (1Sm 3:20; 2Sm 3:10), miał z pn. na pd. ok. 240 km długości. Zachodnią granicę Palestyny wyznaczało Morze Śródziemne, a wschodnią — Pustynia Syryjska i pustynie Półwyspu Arabskiego. Cała jej powierzchnia wynosiła ok. 25 500 km², czyli mniej niż Belgia i w przybliżeniu tyle samo, co województwo lubelskie.

Geografia (MAPA, t. 1, s. 333). Rozpatrując warunki naturalne Palestyny, warto ją umownie podzielić na cztery mniej więcej równoległe regiony o układzie południkowym.

Pierwszy z nich to żyzna równina ciągnąca się wzdłuż wybrzeża, na którym mało było naturalnych portów. Cypel góry Karmel, wcinający się w morze, dzieli tę nadbrzeżną równinę na dwie części. Część pn. zwano Równiną Aszera lub Fenicją. Część pd., przylegająca do nadbrzeżnych wydm, obejmowała równinę Szaron oraz Równinę Filistyńską, rozszerzającą się ku pd.

Drugi region geograficzny to sąsiadujące z nadbrzeżnymi równinami pasma górskie ciągnące się z pn. na pd. niczym kręgosłup tej krainy. Na pn. wznoszą się góry Naftalego, czyli wzgórza Galilei. Stanowią one przedłużenie gór Libanu, które słynęły z lasów cedrowych i których najwyższy szczyt, Hermon, osiąga 2814 m n.p.m. Wysokość gór pn. Palestyny waha się od 562 m n.p.m. (góra Tabor, znana z wydarzeń za czasów Baraka; Sdz 4:12) do 1208 m n.p.m. (Har Meron w Górnej Galilei). Poniżej Taboru leży szeroka centralna równina biegnąca z zach. na wsch. i rozdzielająca góry na pn. Palestyny od tych na pd. Równinę tę, na której stoczono wiele decydujących bitew, dzielono na dwie części: „nizinę Jizreel” na wsch. i „dolinną równinę Megiddo” na zach. (Joz 17:16; 2Kn 35:22).

Na zach. i na pn. od doliny Megiddo, przez którą przepływa potok Kiszon, wznosi się pasmo Karmelu. Pasmo to ciągnie się od wybrzeża w kierunku pd.-wsch. i dochodzi do gór Efraima, czyli wzgórz Samarii, z dwiema historycznymi górami, Garizim i Ebal; wysokość tej drugiej przekracza 900 m n.p.m. (Pwt 11:29). Obszar położony dalej na pd. zwano „górzystym regionem judzkim”, gdyż był to głównie płaskowyż ze wzgórzami o łagodnych stokach i zaokrąglonych szczytach, osiągających wysokość od 600 do przeszło 1000 m n.p.m. (2Kn 27:4; Łk 1:39). W regionie tym leżały takie miasta, jak Jerozolima, Betlejem i Hebron.

Góry judzkie stopniowo przechodzą w Negeb, obszar w pd. części Palestyny rozciągający się do Doliny Potoku Egipskiego. Nazwa Negeb prawdopodobnie wywodzi się od rdzenia oznaczającego „być spieczonym”. Na pn. krańcu Negebu leżało przypominające oazę miasto Beer-Szeba, a na krańcu pd. — Kadesz-Barnea (Rdz 12:9; 20:1; 22:19).

Po zach. stronie gór judzkich znajduje się Szefela, pasmo wzgórz poprzecinane niewielkimi dolinami biegnącymi z zach. na wsch. — z nadbrzeżnych równin w góry (Joz 9:1). Większa część tego obszaru świetnie nadawała się na pastwiska dla stad i trzód, a źródła w dolinach dostarczały niezbędnej wody.

Trzecim regionem Palestyny jest Rów Jordanu, zwany czasem Arabą (Pwt 11:30), który przecina całą tę krainę z pn. na pd. Ta szeroka rozpadlina rozpoczyna się w Syrii i biegnie na pd. aż do zatoki Akaba, stanowiącej część Morza Czerwonego. Po obu stronach tego obniżenia terenu znajdują się równoległe pasma górskie i urwiste skały, co nadaje tej okolicy szczególny wygląd.

U podnóża góry Hermon Rów Jordanu obniża się gwałtownie i przechodzi w kotlinę Chule, gdzie niegdyś potoki źródłowe Jordanu tworzyły małe jezioro. Od tego miejsca na długości 16 km Jordan raptownie opada o przeszło 270 m, po czym wpływa do Jeziora Galilejskiego, położonego ok. 210 m p.p.m. Na odcinku od Galilei do Morza Martwego wielki rów tektoniczny (Rów Jordanu) tworzy dolinę Jordanu, nazywaną przez Arabów Al-Ghor, co znaczy „obniżenie”. Dolina ta ma do 19 km szerokości. Sam Jordan płynie w zagłębieniu ok. 45 m poniżej dna doliny; powoli wije się w kierunku Morza Martwego, a poziom jego koryta obniża się o dalsze 180 m (ILUSTRACJA, t. 1, s. 334). Powierzchnia Morza Martwego znajduje się ok. 400 m poniżej poziomu Morza Śródziemnego — jest to największa depresja na Ziemi.

Południowe przedłużenie Rowu Jordanu na odcinku 160 km pomiędzy Morzem Martwym a zatoką Akaba zwane było właściwą Arabą (Pwt 2:8). Mniej więcej w połowie tej odległości teren wznosi się na największą wysokość — ok. 200 m n.p.m.

Czwarty region geograficzny Palestyny to wzgórza i płaskowyże po wsch. stronie Rowu Jordanu (Pwt 2:36, 37; 3:8-10). Na pn. ziemia uprawna ciągnie się jakieś 100 km na wsch. od Jeziora Galilejskiego, natomiast na pd. już po 40 km zamienia się w pustkowie i jałowe stepy, które przechodzą w pustynie Półwyspu Arabskiego. Szersza, pn. część tego pofałdowanego regionu, położona powyżej Ramot-Gilead na średniej wysokości 600 m n.p.m., zwana była Baszanem. Na pd. od Baszanu rozciągał się Gilead, osiągający wysokość 1000 m n.p.m.; teren ten kształtem przypomina kopułę. Pomiędzy Gileadem a doliną potoku Arnon znajduje się płaskowyż z górą Nebo o wysokości ponad 800 m n.p.m. W pewnym okresie mieszkali tam Ammonici, a na pd. z doliną potoku Arnon graniczyła ziemia moabska (Joz 13:24, 25; Sdz 11:12-28).

Nazwy geograficzne. Starożytne hebrajskie nazwy wielu miast, gór czy dolin nie zachowały się — m.in. dlatego, że po 638 r. n.e. Palestynę zamieszkiwali głównie Arabowie. Ponieważ jednak arabski jest językiem najbliżej spokrewnionym z hebrajskim, w niektórych wypadkach można z dużą dozą prawdopodobieństwa zlokalizować starożytne miejsca, gdzie rozegrały się ważne wydarzenia.

W zestawieniu na następnej stronie podano znaczenie częściej używanych arabskich i hebrajskich określeń geograficznych, pomocnych w ustaleniu położenia miejsc biblijnych.

Warunki klimatyczne. Klimat Palestyny jest równie urozmaicony jak ukształtowanie terenu. W wyniku znacznej różnicy wysokości na odcinku zaledwie 160 km od Morza Martwego do góry Hermon występuje takie zróżnicowanie klimatu, jak gdzie indziej na przestrzeni tysięcy kilometrów między zwrotnikami a strefą polarną. Hermon przez większą część roku jest pokryty śniegiem, natomiast nad Morzem Martwym temperatura sięga czasami 50°C. Na obszarze centralnego pasma górskiego wiatry znad Morza Śródziemnego łagodzą klimat. Dlatego w Jerozolimie temperatura rzadko kiedy przekracza 32°C i rzadko też spada poniżej 0°C. Średnia temperatura w styczniu wynosi ok. 10°C. Śnieg nie jest w tej części kraju częstym zjawiskiem (por. 2Sm 23:20).

W tym kraju kontrastów również opady deszczu są bardzo zróżnicowane. Na wybrzeżu roczne opady wynoszą ok. 380 mm, ale na górze Karmel, w paśmie centralnym i na wyżynach po wsch. stronie Jordanu bywają dwukrotnie obfitsze. Natomiast na pustynnym obszarze Negebu, w dolnej części doliny Jordanu i w okolicach Morza Martwego roczne opady wynoszą od 50 do 100 mm. Większość deszczów spada w miesiącach zimowych, od grudnia do lutego, a tylko 6—7 procent w miesiącach letnich, od czerwca do października. Lekki deszcz „wczesny”, czyli jesienny, występujący w październiku i listopadzie, pozwala zaorać ziemię (twardą i wyschniętą po upalnym lecie) przed zasianiem zboża ozimego. Deszcz „późny”, czyli wiosenny, pada w marcu i kwietniu (Pwt 11:14; Jl 2:23; Za 10:1; Jak 5:7).

Jedną ze szczególnych właściwości Palestyny jest obfita rosa, bez której powysychałyby winnice i pastwiska, zwłaszcza w czasie bezdeszczowego lata (Ag 1:10; Za 8:12). Większa jej część powstaje z pary przynoszonej przez wiatry znad Morza Śródziemnego i od góry Hermon (Ps 133:3). W niektórych rejonach rosa jest tak obfita, że rośliny odzyskują wystarczającą ilość wilgoci, by zrekompensować jej ubytek podczas gorącego dnia (por. Hi 29:19). Rosa ma szczególne znaczenie w Negebie i na wyżynach Gileadu, gdzie opady deszczu są bardzo skąpe (zob. ROSA).

Rośliny i zwierzęta. Ogromna różnorodność drzew, krzewów i innych roślin występujących na tym niewielkim skrawku ziemi zdumiewa botaników. Jeden z nich szacuje, że istnieje tam ok. 2600 odmian roślin. Do takiej różnorodności niewątpliwie przyczynia się zróżnicowanie wysokości, klimatu i gleby. Niektóre rośliny dobrze się czują w zimnym środowisku wysokogórskim, inne na gorącej pustyni, a jeszcze inne na aluwialnej nizinie albo na skalistym płaskowyżu; każda z nich w odpowiedniej porze kwitnie i wydaje nasiona. W stosunkowo niewielkiej odległości od siebie rosną ciepłolubne palmy i charakterystyczne dla chłodniejszych klimatów dęby i sosny, a także wierzby nad strumieniami i tamaryszki na pustyni. Kraina ta słynie również z winnic, gajów oliwnych i sadów figowych oraz pól pszenicy, jęczmienia i prosa. Uprawia się tam groch, fasolę, soczewicę, bakłażany, cebulę i ogórki, a także len i bawełnę. Na wiosnę cały kraj pokrywa się kwiatami, ale turyści przyjeżdżający o innej porze roku są zawiedzeni, gdyż przez większą jego część kamieniste zbocza wzgórz mają jałowy i surowy wygląd. Kiedyś jednak niektóre regiony były porośnięte bujnymi lasami — niczym zachwycający „ogród Jehowy”, prawdziwy ogród botaniczny, ‛płynący mlekiem i miodem’ (Rdz 13:10; Wj 3:8; Lb 13:23, 24; Pwt 8:7-9).

Dawniej na terenie Palestyny żyło więcej zwierząt, ptaków i ryb niż obecnie. Dziś nie ma już tam lwów, niedźwiedzi, dzikich byków i hipopotamów, ale są inne dzikie zwierzęta, np. wilki, dziki, żbiki, szakale, zające i lisy. Powszechnie spotyka się też zwierzęta hodowlane: owce, kozy, krowy, konie, osły i wielbłądy. Szacuje się, że na obszarze dzisiejszego Izraela występuje ok. 85 różnych rodzajów ssaków, 350 rodzajów ptaków i 75 rodzajów gadów.

Bogactwa naturalne. Palestyna była nie tylko dobrze nawodnioną krainą, mogącą zapewnić obfitość żywności; w jej górach znajdowały się też użyteczne rudy żelaza i miedzi (Pwt 8:9). Złoto, srebro, cynę i ołów trzeba było importować, ale kraj dysponował bogatymi pokładami soli, a w dolinie Jordanu występowały zasoby gliny, z której wyrabiano cegły, ceramikę i formy odlewnicze (1Kl 7:46). W kamieniołomach wydobywano znakomity wapień przydatny w budownictwie, nie brakowało też ciemnego bazaltu, cenionego ze względu na twardość i drobnoziarnistą teksturę.