Barwne figury stylistyczne występujące w Biblii
CZY wyobrażasz sobie życie bez słów? Za pomocą mowy można nie tylko przedstawić fakty, ale również przyciągnąć uwagę, wzniecić uczucia i rozbudzić wyobraźnię. Słowa wpływały na bieg historii.
Nigdzie nie potwierdza się to tak wyraźnie jak w Biblii, która jest najwybitniejszym w dziejach ludzkich przykładem skuteczności słowa. Dlaczego właśnie ona? Ponieważ jest spisanym Słowem Bożym, a także dlatego, że niezwykle barwnie opisuje myśli Boże, co w dużej mierze jest zasługą występujących w niej obrazowych figur stylistycznych.
„JAK DRZEWO”
Najprostszą figurą stylistyczną jest porównanie (parabola). Choć prosta, jest jednak bardzo wymowna. Co to właściwie jest „porównanie”? Otóż gdy mówimy, że ktoś jest „silny jak koń” albo „uparty jak osioł”, to stosujemy porównania. Używając słowa „jak” lub „podobny”, zestawiamy dwie rzeczy, które w rzeczywistości znacznie się różnią, ale mają jakąś wspólną cechę charakterystyczną, w tym wypadku siłę bądź upór.
W Biblii czytamy na przykład, że człowiek, który miłuje prawo Boże, przypomina drzewo. Pod jakim względem? „I stanie się bezsprzecznie jak drzewo zasadzone nad strumieniami wód, które wydaje owoce o swojej porze i którego liście nie więdną; a wszystko, co uczyni, wypadnie pomyślnie” (Ps. 1:3). Prawda, że człowiek bardzo się różni od drzewa. Ale bujnie rosnące drzewo, zasadzone nad obfitym źródłem wody, niezwykle trafnie kojarzyło się psalmiście z duchową pomyślnością osoby, której „upodobanie (...) jest w prawie Jehowy” (Ps. 1:2).
„SÓL ZIEMI”
Pokrewne porównaniom są przenośnie (metafory). Tych również używa się do podkreślenia podobieństwa między dwiema bardzo różnymi rzeczami. W porównaniu występuje słowo „jak”, natomiast w przenośni mówi się o danej rzeczy, że jest inną.
Jezus posłużył się przenośnią, gdy rzekł do swych uczniów: „Jesteście solą ziemi” (Mat. 5:13). Oczywiście nie należało tego rozumieć dosłownie. Ale sól jest środkiem konserwującym, a uczniom zostało powierzone orędzie, które wielu ludziom miało uratować życie. Używając przenośni: „Jesteście solą”, Jezus wyraził tę myśl znacznie dobitniej, niż gdyby zastosował porównanie: Jesteście jak sól.
Przenośnie występują w Biblii bardzo często. Przykładem niech będą inne wypowiedzi Jezusa: „Jestem drzwiami”, „Jesteście światłem świata (...) niech światło wasze świeci” (Jana 10:7-9; Mat. 5:14-16).
„ANI WŁOS Z WASZYCH GŁÓW”
Hiperbola (zamierzona przesada) to kolejna figura stylistyczna. Polega ona na oczywistym wyolbrzymieniu, które pozostawia w pamięci trwały ślad. Kiedy matka zwraca się do dziecka: „Milion razy ci mówiłam, żeby tego nie robić!” — stosuje hiperbolę.
Jezus posłużył się zaskakującą hiperbolą, gdy ostrzegł: „Dlaczego więc spoglądasz na źdźbło w oku swego brata, a nie zważasz na belkę we własnym oku?” (Mat. 7:3). Czy odruchowo nie przymrużasz oczu, czytając tę wypowiedź? Jakże dobitnie ukazuje ona, byśmy nie krytykowali drugich z powodu niewielkich potknięć, skoro sami popełniamy poważne błędy! A co powiedzieć o faryzeuszach, którzy ‛odcedzali komara, a połykali wielbłąda’? (Mat. 23:24).
Zwróćmy też uwagę na pamiętne słowa Jezusa o tym, jak Jehowa będzie się troszczył o swych sług: „A jednak ani włos z waszych głów w żadnym wypadku nie zginie” (Łuk. 21:18). Oczywiście włosy chrześcijanina nie są żadną relikwią. Raczej przez użycie takiej hiperboli Jezus nie pozostawił najmniejszej wątpliwości co do tego, że jego naśladowcy będą korzystać z ochrony, chociaż staną się „przedmiotem nienawiści wszystkich ludzi” (Łuk. 21:17).
„ŚMIERĆ KRÓLOWAŁA”
Jeszcze inną figurą stylistyczną jest uosobienie (personifikacja). Występuje ona wtedy, gdy o czymś nieożywionym mówimy tak, jak gdyby było żywe. W Biblii czytamy na przykład: „Śmierć królowała od Adama aż do Mojżesza”; „smutek i wzdychanie zmuszone będą umknąć”; „prawdziwa mądrość ciągle woła głośno wprost na ulicy” (Rzym. 5:14; Izaj. 35:10; Prz. 1:20). Śmierć, smutek, wzdychanie i mądrość nie mogą naprawdę rządzić, uciekać ani wołać. Ale mówiąc, że tak się dzieje, Biblia kreśli w naszych umysłach żywe obrazy, które łatwo pojąć i zapamiętać.
FIGURY ŹLE ROZUMIANE
Te i liczne inne figury stylistyczne ożywiają Biblię. Dzięki nim jej wypowiedzi silnie oddziałują na naszą wyobraźnię. Można tu jednak napotkać pewną trudność. Niezorientowanie się, że w danym miejscu występuje taka figura, prowadzi do błędnego zrozumienia treści.
Czy na przykład rozpoznajesz zwrot retoryczny w oświadczeniu Jezusa: „Niebo i ziemia przeminą, ale słowa moje w żadnym wypadku nie przeminą”? (Mat. 24:35). Wielu tego nie dostrzega. Uważają, że w ten sposób Jezus zapowiedział, iż pewnego dnia ziemię czeka zagłada. Ale czy jego słuchacze tak to zrozumieli?
Chyba nie. Wiedzieli już z Pism Hebrajskich, że ziemia ma istnieć zawsze (Ps. 104:5; Kazn. 1:4; Izaj. 45:18). Zdali sobie więc sprawę z tego, że Jezus uwydatnił tu plastycznie niezmienność swych słów. Jakże muszą być trwałe, jeśli miałyby przetrwać niebo i ziemię, które przecież są wieczne! Nawet gdyby doszło do tego, co jest niemożliwe, i gdyby niebo i ziemia istotnie przeminęły, to słowa Jezusa nie przeminą. Jakże uderzająca hiperbola! (Zobacz też Ewangelię według Mateusza 5:18).
A czy widzisz figurę retoryczną w słowach: „Pomocnik, duch święty, którego Ojciec pośle w moim imieniu, ten nauczy was wszystkiego i przywiedzie wam z powrotem na pamięć wszystko, co wam opowiadałem” (Jana 14:26). Niektórzy wyciągają z tego wniosek, że duch święty jest rzeczywistą osobą. Ale Biblia tak często wymienia go razem z siłami lub rzeczami nieosobowymi, że nie można go uznać za osobę (Mat. 3:11; Efez. 5:18; Dzieje 6:3, 5; 13:52; 2 Kor. 6:4-8). Jezus najwyraźniej posłużył się tu figurą, którą nazywamy personifikacją.
Figury stylistyczne występujące w Biblii są niewątpliwie bardzo pomocne w przekazywaniu myśli i trafianiu do serca. Ożywiają Słowo Boże. Są też dobrym przykładem skutecznego nauczania.