Imię Boże, Jehowa, w egipskiej świątyni
KIEDY po raz pierwszy imię Boże Jehowa (lub Jahwe) pojawia się w źródłach pozabiblijnych? Niektórzy uczeni z przekonaniem twierdzą, że już w XIV wieku p.n.e. Dlaczego tak uważają?
Przed rokiem 1370 p.n.e. Egipcjanie zdążyli już podbić wiele krajów. W Egipcie panował wówczas faraon Amenhotep (Amenofis) III, który zbudował wspaniałą świątynię w Solebie w Nubii (dzisiejszy Sudan). Gdy archeolodzy odkryli pozostałości tego przybytku, znaleźli napis sporządzony egipskim pismem hieroglificznym. Zdaniem niektórych zawiera on hebrajski tetragram — JHWH, czyli Jehowa. Inskrypcja ta jest o 500 lat starsza od słynnej steli Meszy — uznawanej wcześniej za najstarszy zabytek zawierający imię Boże. Ale skąd imię Boga Biblii wzięło się w egipskiej świątyni?
„Szasu, kraj Jahu”
Faraon Amenhotep III poświęcił zbudowaną przez siebie świątynię bogu Amonowi-Re. Miała ona jakieś 120 metrów długości i stała na zachodnim brzegu Nilu. Podstawy kolumn w jednej z sal ozdobiono hieroglifami z listą terytoriów, które rzekomo podporządkował sobie Amenhotep. Każde z nich zostało przedstawione pod postacią jeńca z rękami związanymi na plecach i tarczą z nazwą kraju lub ludu, z którego pochodził. Wśród tych hieroglifów figuruje tak zwany lud Szasu lub Szosu. O jaki naród chodzi?
Nazwą Szasu Egipcjanie określali Beduinów, pogardzane plemiona zamieszkujące na wschód od Egiptu — w południowej Palestynie, w południowej Transjordanii i na półwyspie Synaj. Według niektórych uczonych terytoria Szasu sięgały na północy aż do Libanu i Syrii. Napis z listy podbitych krajów znalezionej w Solebie bywa odczytywany na różne sposoby: „Jahwe w kraju Szosu”, „Szasu, kraj Jahu” lub „Kraj Szasu-jhw”. Zdaniem egiptologa Jeana Leclanta imię wyryte na tarczy w Solebie „odpowiada ‚tetragramowi’ boga Biblii, JHWH”.
Większość uczonych uważa, że w tym i podobnych kontekstach imię Jahu lub Jahwe musi się odnosić do miejsca lub regionu. Badacz Shmuel Ahituv twierdzi, że inskrypcja ta określa „obszar, po którym wędrował klan czcicieli Jāhū, Boga Izraela”a. Jeśli ten wniosek jest słuszny, byłby to jeden z kilku przykładów starożytnych semickich nazw odnoszących się zarówno do miejsca, jak i boga. Na tej samej zasadzie mianem Aszszur określano i Asyrię, i jej najwyższe bóstwo.
O inskrypcji w tej nubijskiej świątyni biblista i archeolog Roland de Vaux napisał: „Już w połowie drugiego tysiąclecia p.n.e. w regionie, z którym przodkowie Izraela utrzymywali tak bliskie związki, funkcjonowała nazwa miejsca lub narodu przypominająca imię Boga Izraela lub wręcz z nim identyczna”.
Imię wciąż otaczane czcią
Soleb nie jest jedynym miejscem w Nubii, gdzie imię Jahwe pojawia się w egipskich hieroglifach. W świątyniach Ramzesa II w Amara Zachodnim i w Akszy znaleziono prawdopodobnie kopie listy z Solebu. W wykazie z Amary hieroglif oznaczający „Jahwe w kraju Szosu” wygląda podobnie do hieroglifów oznaczających przypuszczalnie Seir i Laban, czyli inne tereny Szosu. Według Biblii znajdowały się one w południowej Palestynie, w Edomie i na półwyspie Synaj (Rodzaju 36:8; Powtórzonego Prawa 1:1). Zarówno przed, jak i po pobycie Izraelitów w niewoli egipskiej okolice te zamieszkiwali lub odwiedzali ludzie, którzy znali i czcili Jehowę (Rodzaju 36:17, 18; Liczb 13:26).
W odróżnieniu od imion innych bogów spotykanych w starożytnych inskrypcjach, imię Boga Biblii — Jehowa — nadal jest powszechnie znane i darzone szacunkiem. Na przykład ponad siedem milionów Świadków Jehowy pomaga ludziom w przeszło 230 krajach nie tylko poznać to wyjątkowe imię, ale także zbliżyć się do Boga, który je nosi (Psalm 83:18; Jakuba 4:8).
[Przypis]
a Niektórzy uczeni nie zgadzają się z poglądem, jakoby hieroglif ten wskazywał, że Szasu „byli czcicielami boga Jahwe”. Według nich nazwa tego kraju (niepojawiająca się w żadnych innych źródłach) przypomina co prawda imię Boga Izraela, ale podobieństwo to jest czysto przypadkowe.
[Napis na stronie 21]
Dlaczego imię Boga Biblii, Jehowy, wyryto w pogańskiej świątyni egipskiej?
[Mapa na stronie 21]
[Patrz publikacja]
EGIPT
Świątynia w Solebie
SUDAN
Nil
[Ilustracje na stronie 21]
Replika kolumny świątynnej
[Ilustracja na stronie 22]
Ruiny świątyni Amona-Re w Solebie (Sudan)
[Prawa własności]
Ed Scott/Pixtal/age fotostock
[Prawa własności do ilustracji, strona 21]
Tło: Asian and Middle Eastern Division/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations