Dahme Wiawihong me Pwulopwul kan?
ROHNG mwahu de rohng suwed—mehnia me komw men rong mahs? Ni ahnsou me peidek wet kin kohda, me tohto kin men rong rohng suwedo mahs pwe re koapworopworki me ni ahnsou me re rong rohng mwahuwo, ah ren tamatamante.
Ni atail kin kasawih dahme kin wiawihong me pwulopwul kan, tehk mahs irair en ahnsouwet. Me mah kan kalap koasoia me pwulopwul en rahnwet sohte duwehte me pwulopwul en mahso. Ni pali teio, me pwulopwul kan kin suwedki en me mah kan kin kose me re sohte kapwarehda irair kan me duwehte me pwulopwul en mahs kan. Mendahki met, sounkasawih mouren aramas kin pwungki me me pwulopwul en rahnwet weksang me pwulopwul en mahs.
Ia Uwen Ahr Wekila?
Mendahki aramas koaros kin kamehlele me pwulopwul kan anahne ahneki tiahk mwahu, oh pil ahneki pepehm en pwukoahki mehkan, oh wauneki meteikan, ni mehlel me pwulopwul kan sohte kin kalap kapwaiada ire pwukat. Ni duwen me ehu reperep kasalehda me ntingdi nan nuhspehpa en London The Independent, me pwulopwul kan kin “kekeirada ‘ngehn kapw en uhwong’ koasoandi en sampah ehu me re kin kilang me sohte kak kihong irail kaweid.” “Ngehn kapw en uhwong” wet kin sansalda nan reperep kan me pwulopwul malaulaute me men wiahkin pein irail me re “ahneki lamalam mah oh pepehm en pwukoahki mehkan.” Re men aramas en kilangwohng irail me re “lawalo oh sohte me kak ese dahme re pahn wia.”
Karasepe ehu, nan Britain, wiewia mwersuwed kan me mih nan rekord—me pali laud me pwulopwul kan wiahda—kin kekeirada pak eisek nanpwungen 1950-1993. Doadoahngki wini suwed oh kamamsakau pil iang kekeirada. Ni ahnsouwohte, The Times koasoia, me kereniong nan wehi semwehmwe kan kin kilang “kekeiradahn uhwong koasoandi en aramas nanpwungen me pwulopwul kan sangete nan Mahwen Keriau en Sampah.” Nin duwen me David J. Smith, sounpadahk en onop en wiewia mwersuwed koasoai me, uhwong pwukat “sohte kin pid pwehki semwehmwe de kepwehpwe.” Reperep kan kasalehda me wekpeseng laud kin ahnsouwet sansalda nanpwungen me pwulopwul kan oh me mah kan.
Kisin seri kan oh me pwulowpwul kan rahnwet kin mihla pahn kekeiradahn pwunod. Irail kan me kin men kemehla pein irail, ni arail kin song met oh sohte pweida de pweida, kin wiawi ahnsou koaros. Scotland Glasgow Herald ripohtki me, uwen tohtohn seri kan me kin song en kemehla pein irail me pwulopwul sang sounpar 12 kin tohtohla pak riau erein sounpar malalau sang eisek. Seri kan me ekis mah sang met kin mweidohng pwunod en wiahiong irail soahngohte. Nuhspehpao koasoia: “Re wia pwihn ehu me inenen wuk ni kekeiradahn kahpwal en pelien en pepehm rehn me pwulopwul kan me kin kihong irail nan keper en kihsang sawas kan me kohda pwehn sewese irail.”
Ihs Me Pwukoahki?
Aramas laud kan kin diarada me e mengei en kapwukoahki me pwulopwul kan lamalam en “kesehla koasoandi.” Ahpw, ni mehlel, kaidehn aramas laud kan kin pil pwukoahki pali laud en dahme ahnsouwet kin wiawi nanpwungen me pwulopwul kan? Wiekau sang irail kan me kehlail sang irail, soukautih en pahpa oh nohno, oh sohla mehn kalimeng mwahu kan me pwulopwul kan kak likih, kin kalap kahrehda mehpwukat en wiawi. Professor Sir Michael Rutter, moangen Medical Research Council Child Psychiatry Unit en Britain koasoia: “Pwunod me tohnsampah koaros kin lelohng sohte wekila sang sounpahr 30 samwalahro. Ahpw, ah kin pwarada nanpwungen me pwulopwul kan (teenage) oh me pwulopwul kan me ekiste laud sang met kin inenen kekeirada. . . . Sohte peikidpe me ohlahn peneinei kin pil kahrehda met; kaidehn mweipeseng en pwopwoud te, ahpw e kin oarepene irair koaros en saminimin oh uhwong kan nanpwungen me pwulopwul kan.”
Emen sounreperep kasalehda me me pwulopwul kan kin “kesehla tiahk en mour me aramas koaros kin mourki.” Dahme kahrehda? “Pwehki re sohte men mourki mour wet.” Karasepe ehu, tehk duwen wekideklahn pwukoahn ohl oh lih. Lih pwulopwul tohto kin uhd alehda irair en ohl me lemei oh men pei, nin doken ohl pwulopwul kan kin alehda mwomwen lih. Ia uwen met weksang tiahk en mahs!
Nan mwomwohdisohn Sounkadehdehn Siohwa 80,000 samwa nan sampah pwon, komw kak diarada me pwulopwul tohto me komw kak perenki ahr wiewia. Re kin kapwaiada kaweid en Pohl ong ohl pwulopwulo Timoty “en kin wia mwahu, en kepwehpwehki doadoahk mwahu, en sapan oh perenki sewese meteikan, me pahn wia ehu poahsoan kehlail ong ni ahnsou kohkohdo.” Pwehki met, re ahnsouwet kak lelohng “mouro me uhdahn mour mehlel.” (1 Timoty 6:18, 19) Esehla Kristian mehlel pwukat ni omw pahn iang towehda arail mihding kan. Eri komw pil kak iang ahneki koapworopwor en meleilei en ahnsou kohkohdo.
[Kilel nan pali 4]
Kauwada “poahsoan kehlail ong ni ahnsou kohkohdo”