Bibliap 60 kaq libron: 1 Pedro

Qillqaq: Pedro

Maypitaq qillqakurqa: Babiloniapi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: Ichapis 62–64 wataspi

ÑAWPA tiempomanta cristianosqa, Romapi tukuyniqman Diospa Reinonmanta willaspa, mayta yapakuchkarqanku. Chaywanpis wakin runasqa, mana allintachu cristianosmanta parlachkarqanku. ¿Imarayku? Ñawpaqtaqa, kay religión Jerusalenmanta rikhurisqanrayku, chantapis zelotes (celotas) nisqa judioswan pantachikuchkarqanku, kay zelotesqa politicaman chhapusqa, Romamanta kamachiqkunawan churanakuq kanku. Chantapis cristianosqa, jukjina karqanku imaptinchus Romata Kamachiqta mana yupaychaqchu kanku, nitaq religionninkup raymisninkumanpis chhapukuqchu kanku. Chayrayku paykunap contranta parlaq kanku, paykunataq iñiyninkurayku ima llakiytapis muchunanku karqa. Pedroqa, kay cartanta tiemponpi, Diosninchikpa yuyaychasqanmanjina qillqarqa. Chay cartanpitaq cristianosman yuyaychan imaynatachus Kamachiq Nerón kamachichkaptin, kallpachakuspa sinchita sayananku karqa. Pedroqa, kay cartata maychus tiemponpi qillqarqa, imaptinchus chaymanta juk chhika tiempoman cristianosta qhatiykachayta qallarirqanku.

² Kay cartap qallariyninpi, Pedro kay cartata qillqasqanta rikuchiwanchik. Chantapis, Ireneo, Alejandriamanta Clemente, Orígenes Tertuliano ima,a qillqasqasninkupi kay cartamanta uqharinku, Pedro qillqasqantataq ninku. Kay cartaqa, Bibliamanta wak librosjina, chiqapuni, Diosninchikpaq yuyaychasqan kasqantaq, sutʼita yachakun. Eusebio ninjina, tiemponpi iglesiamanta ancianosqa, mana iskaychakuspa kay cartata apaykachaq kanku, manallataq chiqa kasqanmanta iskaychakuqchu kanku (260-342 qayllanpi). Iskay siglop qallariyninpiqa, Ignacio, Hermas, Bernabé ima kay cartamanta uqharillarqankutaq.b Kay 1 Pedro cartaqa, Bibliamanta wak librosninwan mana churanakunchu. Chantapis sumaq willayta rikuchin judío cristianosman, mana judío kaqkunamanpis, “pikunachus chʼeqerasqa kasha[rqan]ku Pontopi, Galaciapi, Capadociapi, Asiapi, Bitiniapi ima”. Kay llaqtasqa, Asia Menorpi kachkarqanku (1 Ped. 1:1).

³ ¿Maykʼaqtaq kay carta qillqakurqa? Kay cartapi qillqakusqanqa, cristianos llakiypi rikukuchkasqankuta rikuchiwanchik, imaptinchus judíos, mana judíos ima, mayta cristianosta chiqnikuq kanku, chaywanpis 64 watapi Nerón qhatiykachasqanqa, manaraq qallarichkaqarchu. Chayrayku nisunman Pedro, kay cartanta 62-64 wata chayniqpi qillqasqanta. Marcos Pedrollawanraq kachkasqanqa, jinapuni kasqanta rikuchin. Pablota Romapi ñawpaq kutita wisqʼachkaptinku (59-61 wata chayniqpi), Marcos paywan kachkarqa. Chaywanpis, Marcosqa, pisimantawan Asia Menorman rinan karqa; juktawan wisqʼachkaptinkutaq (65 wata qayllapi), Marcosqa, Pablowan, Romapi tinkunan karqa (1 Ped. 5:13; Col. 4:10; 2 Tim. 4:11). Manaraq Pablowan tinkuchkaspataq, ichapis Marcosqa, Pedrowan Babiloniapi kachkanman karqa.

⁴ ¿Maypitaq 1 Pedro qillqakurqa? Bibliamanta yachaqkunaqa, 1 Pedro, Diospa yuyaychasqan kasqanmanta, Pedro qillqaqnin kasqanmanta, ima watapichus qillqakusqanmanta ima, juk yuyayllaman chayanku, chaywanpis maypichus qillqakusqanmanta, mana juk yuyayllaman chayayta atinkuchu. Pedrotaq, kay cartanta Babiloniapi qillqasqanta niwanchik (1 Ped. 5:13). Wakinkuna yuyasqankumanjina “Babiloniaqa”, Romapta mana riqsisqa wak sutin, chayrayku Pedro Romapi kay cartata qillqasqanta ninku. Chay nisqankutataq, mana imapis sutʼinchanchu. Chantapis Bibliaqa, ni mayniqpi Babilonia, Romap sutin kasqanta sutʼinchanchu. Pedroqa, Pontoman, Galaciaman, Capadociaman, Asiaman, Bitiniaman ima, kay cartanta qillqarqa, kaytaq Babilonia suyu jallpʼamantapuni qillaqasqanta, rikuchiwanchik (1:1). Pedro Babiloniapipuni kasqanmanta mana iskaychakusunmanchu. Imaptinchus payqa, ‘judiosman Evangeliota willanampaj’ kamachisqa karqa, chantapis Babiloniapiqa, achkha judíos karqanku (Gál. 2:7-9). Babiloniap Talmud libromanta uqharispa, kay Encyclopaedia Judaicaqa sutʼinchan, judiospata “Babiloniapi jatuchaq yachay wasis” kapusqanta.c

⁵ Diosninchikpaq yuyaychasqan qillqasqaspi, Pedro, kay iskay cartasta qillqasqanpi ima, ni mayniqpi Pedro, Romaman risqanta ninchu. Pabloqa, Romapi qhipakusqanta sutʼita willan, chaywanpis payqa ni jaykʼaq Pedro Romapi kasqanta ninchu. Pabloqa, 35 sutista romanosman cartanpi uqharin, 26 runastataq sutisninkumanta napaykun. ¿Imaptintaq Pedrop sutinta mana uqharinchu? ¡Imaraykuchus Pedroqa, mana Romapichu kachkarqa! (Rom 16:3-15). Tukuy kaykunawanqa, sutʼita yachanchik, Pedro, Mesopotamiamanta “Babiloniapi”, mayqinchus Éufrates mayu kantupi karqa, chaymanta kay cartanta qillqarqa.

IMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

¹¹ Kay cartaqa ancianosta sumaqta yuyaychan. Pedro, Jesuspa yuyaychasqanta kay Juan 21:15-17 pʼitikunapi, Pablo Hechos 20:25-35 pʼitikunapi yuyaychasqanta ima, uqharispa juktawan rikuchin, ancianosjina llamkʼayqa, ovejata michiywan kikinchakusqanta, chayrayku hermanosninkuta paykunap munayninkumanta ñawpaqman churaspa, tukuy sunqu yanapanankuta yuyarichin. Ancianosqa, Jesús ‘kuraq kaq Michiqpaqta’ yanapaqnin kanku, chayrayku Diospa ovejitasninta, kamachisqanmanjina qhawananku tiyan, imaraykuchus paykunaqa Jesusman cuentata qunqanku, jina kasqanrayku llampʼu sunquwan, hermanos paykuna kikinta ruwanankupaqjina kawsananku tiyan (5:2-4).

¹² Pedrop cartanqa, imaspichus, cristianos kasukunanku kasqanta rikuchin. Kay 1 Pedro 2:13-17 pʼitikunapi sumaqta yuyaychan, kamachiqkunata, reykunata ima kasukunanchikta. Chaywanpis Diospa kamachisnin kasqanchikrayku, allinta yachananchik tiyan maykamachus paykunata kasukunanchikta, imaraykuchus Jesucristota, Diosta ima, astawanqa kasukunanchik tiyan. Wata runastapis patronesninkuta kasukunankuta kamachin, paykuna Diospa munayninta ruwasqankurayku, ñakʼarichiktinkupis ‘llampʼu sunquwan chʼinlla kananku tiyan, Diospata kasqankurayku’. Warmispaqpis sumaq yuyaychay kallantaq, paykuna qusasninkuta kasukunankupaq, qusasninku mana cristianos kaptinkupis, paykuna qusasninkuta jatunpaq qhawasqanku, llimphuta kawsasqanku ima, “Diospa ñawpaqempi may jatumpaj qhawasqa” kachkan, chayta ruwaptinkutaq mana parlaspalla qusankuta Diosta yupaychananpaq yanapanqanku. Chayta yachachisqanta ruwanankupaqtaq, imaynatachus Sara Abrahanta kasukurqa chaywan kikincharqa (1 Ped. 2:17-20; 3:1-6; Gén. 18:12). Qusastapis warminkuta “pʼakikoj vaso jina kasqankurayku” munakuywan qhawanankuta yuyaychan. Chaymanta Pedroqa kayta yachachin: “Waynas, qankunapis anciano nisqa kurajkunawan kʼumuykukoj sonqoyoj kaychej”, nispa. Chantapis cristianos llampʼu suquyuq kanankuta, mayta tukuy cartanpi yuyarichin (1 Ped. 3:7-9; 5:5-7; 2:21-25).

¹³ Pedro kay cartata qillqachkaptin cristianosqa, watiqmanta qhatiykachasqas, ñakʼariypi ima kacharqaku, chayrayku payqa hermanosta sunquchananpaq, kallpachananpaq ima qillqarqa, chiqamanta nisunman kunan pʼunchaykunapipis kay cartaqa mayta yanapawasqanchikta. Pedro kay hebreo qillqakunamanta uqharin, Jehovap nisqanta ajinata sutʼinchananpaq: “Juchamanta tʼaqasqa santos kaychej, imaraykuchus noqa may santomin kani” (1 Ped. 1:16; Lev. 11:44). Chaymantataq watiqmanta, Bibliamanta uqharispa rikuchin, imaynatachus wasita pirqanchik, ajinallatataq qutuchakuyqa kawsaq rumiswan, Jesuspi sayachisqa kachkan. ¿Ima yuyaywantaq chayta ruwakun? Pedrollataq kutichin: “Qankunaqa Diospa ajllakusqan ayllu kankichej, Reypa sacerdotesnin, juchamanta tʼaqasqa nación, Diospa rantikusqan ayllu, willanaykichejpaj tʼukuna may sumaj ruwasqasninmanta, pichus laqhamanta wajyasorqachej sumaj kʼanchayninman, chaypata” (1 Ped. 2:4-10; Isa. 28:16; Sal. 118:22; Isa. 8:14; Éxo. 19:5, 6; Isa. 43:21; Ose. 1:10; 2:23). Chay “sacerdocioqa”, Diosninchikpaq llimphu llaqtan. Pedro akllasqa kaqkunaman, Diospa Reinonpi tʼinkasmanta parlan, jinata nispa: “Payqa churallawanchejtaj mana ismoj, mana chʼichichasqa, nitaj chinkapoj herenciata japʼinanchejpaj”, “japʼinkichej mana tukukoj jatunchana pilluta”, Jesuspa “jatun kaynimpa kʼanchaynimpi kawsanaykichejpaj”. Ajinamanta paykunata mayta kallpachan Jesús jatun kayninpi ‘rikhurimuptin, paykunaqa may kusiywan juntʼasqa kanankupaq’ (1 Ped. 1:4; 5:4, 10; 4:13).

[Sutʼinchaykunasnin]