Bibliap 59 kaq libron: Santiago

Qillqaq: Santiago

Maypitaq qillqakurqa: Jerusalenpi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: Niraq 62 wata kachkaptin

“MANA yuyaynimpichu kashan”. Ajinata Jesusta familiaresnin nirqanku. Pay kay jallpʼapi kachkaptin, “wawqesnimpis Jesuspi mana creerqankuchu”, chayrayku Santiagoqa —wak hermanosninjina, José, Simón, Judas— mana usqhayllatachu Jesuspa discipulonman tukurqa (Mar. 3:21; Juan 7:5; Mat. 13:55). ¿Imaraykutaq nisunman Jesuspa wawqin Santiago, kay cartata qillqasqanta?

² Bibliapi ninjina, Jesús kawsarimuytawan Santiagoman rikhurirqa, chayta rikuytawantaq Jesús Mesías kasqanmanta manachá iskaychakunmanñachu karqa (1 Cor. 15:7). Hechos 1:12-14 pʼitikuna nisqanmanjina, Jesuspa maman Mariawan, wawqisninwan, apostoleswan ima, Jerusalenpi juk wasi alto patanpi tantakuspa, Dios Tatamanta mañakuspallapuni kachkarqanku, chaytaq niraq Pentecostés chayamuchkaptin karqa. Chaywanpis, ¿manachu Jesuspa apostolnin Santiago, kay cartata qillqanman karqa? Mana, imaraykuchus kay cartata qillqaqqa, mana paymanta apóstol kani nispa ninchu, manaqa: “Noqa Santiagoqa Diospa kamachin, Señor Jesucristojtawan” kani nirqa. Chantapis, Judas cartata qillqaqqa, Santiago jinallataq cartanta qallarin ajinata nispa: “Noqa Judasqa Jesucristoj kamachin, Santiagoj wawqentaj” kani nispa (Sant. 1:1; Jud. 1). Chayrayku mana iskaychakuspa nisunman Santiagowan Judaswan, Jesuspa wawqisnin, chay iskay sutisninkuta apaq cartasta, qillqasqankuta.

³ Santiagoqa, cristianosman juk cartata qillqananpaqjina, sumaq wakichisqa karqa. Payqa qutuchakuy ukhupi sumaqpaq qhawasqa karqa, imaraykuchus paypis Jerusalenpi qutuchakuymanta juk anciano karqa. Pablo nisqanmanjina, ‘Santiago Señorpa wawqen’, qutuchakuymanta ‘kuraqkunawan’ khuska, riqsisqa karqa, Pedrowan Juanwan karqanku, ajina (Gál. 1:19; 2:9). Santiago may riqsisqa kasqanqa, sutʼita rikukullantaq Pedro wisqʼasqa kasqanmanta lluqsimuytawan ajinata niptin: “Santiagoman willamuychej, hermanosman ima”. Chantapis Pablowan Bernabewan ima circuncisionmanta parlanankupaq Jerusalenman riptinku, ‘apóstoles, ancianos ima’ Santiagoniqta parlarqanku. Mana chayllachu, chantapis chay kutipi parlasqanku, Santiago carta ima, kikin napaykuyllawantaq qallarinku: “Napaykamuyku” nispa, chaytaq Santiagopuni, kay cartata qillqasqanta rikuchiwanchik (Hech. 12:17; 15:13, 22, 23; Sant. 1:1).

⁴ Unay tiempomanta qillqaq Josefo nisqanmanjina, kuraq sacerdote Anán (Ananías) Santiagota rumiwan chʼanqaspa wañuchichinqa. Chaytaq Romata kamachiq Festo wañusqantawan, chayri niraq Albino kamachiyta qallarichkaptin karqa, ichapis 62 wata chayniqpi.a Chantá, ¿maykʼaqtaq Santiago, cartanta qillqayta qallarirqa? Payqa Jerusalenmantapacha, “Israelpa chunka iskayniyoj ayllusninmanta waj naciones ukhupi chʼeqerasqa kajkunaman” qillqarqa (Sant. 1:1). Diosqa espiritunta 33 watapi cristianosman tʼakaykurqa, chaymanta tiempoñachá pasanman karqa, tukuyniqpi cristianos yapaykukunankupaqqa, jinallataq Santiago cartapi ninjina qutuchakuypi chʼampaykuna rikhurinanpaqqa. Santiago carta sutʼinchasqanmanjina, manaña juchʼuy qutuchakuykunachu karqa, manaqa jatuchaq qutuchakuykunaña karqanku, maypichus “ancianos” pisi kallpayuqkunata yanapanankupaq karqanku. Chantapis tiempoñachá pasanman karqa, manaña tukuy sunqu Diosta yupaychanankupaqqa (2:1-4; 4:1-3; 5:14; 1:26, 27). Josefoqa, Festo 62 watapi wañusqanta nin, kikillantataq wak yachayniyuq runaspis ninku. Chay sutʼinchasqanku chiqa chayqa, ichapis Santiagoqa, kay cartata niraq 62 wata kachkaptin, qillqanman karqa.

⁵ Kay cartaqa, chiqataq Diospa yuyaychasqantaq, imaraykuchus Vaticano núm. 1209 qillqakunapi, jinallataq Sinaítico y Alejandrino qillqakunapi tarikun. Chantapis niraq 397 watapi, Concilio de Cartago kachkaptin, unay tiempomanta chunka qillqakunapi kay carta rikhurin. Jinallataq unay tiempomanta religionta apaykachaqkuna, kay cartamanta uqharirqanku. Mana chayllachu Santiago cartaqa, Bibliamanta wak librosninwan mana churanakunchu.

⁶ ¿Imaraykutaq Santiago kay cartata qillqarqa? Kay cartata sumaqta ñawirispa yachasunman imaynatachus qutuchakuypi achkha chʼampaykuna rikhurichkarqa. Wakin hermanosqa, manaña Diospa kamachiyninta kasukuchkarqankuchu, kay saqra pachap ruwayninmantaq chhapukuchkarqanku, chaytaq khuchichakunkumanpisjina karqa. Wakinkunaqa, Santiagop cartan Bibliamanta wak librosninwan kikinchaspa mana kikinta yachachisqanta ninku, imaptinchus Santiagop cartanqa, iñiyninchikta ruwasqanchikwan rikuchinanchikta niwanchik, apóstol Pablotaq iñiyninchikrayku mana ruwasqanchikraykuchu salvacionta tarisqanchikta niwanchik. Chaywanpis Santiagoqa, iñiyta mana parlasqallanchikwanchu manaqa ruwasqanchikwan rikuchinamanta parlachkarqa, Pablotaq Leypa kamachisqasninta ruwanamanta parlarqa. Chantapis Santiagoqa, Pablop nisqanta juntʼachan, imaraykuchus Santiagoqa iñiymanta astawan sumaqmanta sutʼinchan. Chayrayku Santiago, cristianospa kawsayninpi chʼampaykunamanta yuyaychasqanqa, mayta yanapawanchik.

⁷ Santiagoqa pacienciamanta, iñiymanta, sinchita sayaymanta ima yachachinanpaq, runap kawsayninmanta rikchʼanachinaswan yachachirqa, imaptinchus animalesmanta, barcosmanta, jallpʼata llamkʼaqkunamanta, qurasmanta ima parlarqa. Payqa Jesusjina sumaq rikchʼanachinaswan yachachirqa, chaytaq yuyaychasqanta allinta uyarinankupaq yanaparqa. Kaytaq Santiago sumaqta yachasqanta imayna yachachiychus runap sunqunman chayasqanta, rikuchiwanchik.

IMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

¹⁵ Santiago iskay kutillata Jesuspa sutinta uqharispapis (1:1; 2:1), achkha kutita Jesuspa yachachiyninmanta uqharispa yuyaychan. Chayta yachanchik Jesuspa Urqupi yachachisqanta, Santiagop yachachisqantawan sumaqta ñawirispa. Chantapis Santiagopi Jehovap sutin 13 kutita rikhurin (Traducción del Nuevo Mundo), Diospa nisqantaq iñiyniyuq kaqkunapaq juk jatun tʼinkatajina apamusqanta, yachachiwanchik (4:10; 5:11). Santiagoqa, cartanpi yuyaychananpaq Hebreo qillqakunamanta, qillqasqasta, rikchʼanachinasta ima, uqharin. Chaytaq sutʼita rikukun, Santiago cartanpi ajinata niptin: “Ley kayta nin”, “ajinapi juntʼakorqa Diosmanta Qhelqasqapi”, “Yuyankichejchu Diosmanta Qhelqasqapi [...] nisqanta” nispa; chay rimaykunata uqhariytawantaq, kawsayninchikpi imaynatachus juntʼananchikta yuyaychawanchik (2:8, 23; 4:5). Santiago yuyaychachkaptin, Diospa Palabranpi iñiyninchikta churananchikpaq ima; Abranpa iñiyninmanta, Rahab iñiyninta ruwasqanwan rikuchisqanmanta, Job ñakʼariypi sinchita sayasqanmanta, Elías mañakuyta mana jaykʼaq saqisqanmanta ima, parlan (Sant. 2:21-25; 5:11, 17, 18; Gén. 22:9-12; Jos. 2:1-21; Job 1:20-22; 42:10; 1 Rey. 17:1; 18:41-45).

¹⁶ Santiagoqa, kaykunamanta yuyaycharqa: Diospa nisqanta mana uyarinallatachu manaqa kasukunanchikta, iñiyninchikta chiqa ruwaykunawan rikuchinanchikta, kusisqa tukuy laya ñakʼariykuna jamuptin sinchita sayananchikta, Diosmanta yachayta mañakunanchikta, mañakuyta mana jaykʼaq saqinanchikta, kay allin kamachiyta juntʼananchikta ima: “Runa masiykita munakuy qan kikiykita jina”. Kay yachachiykunataq mayta yanapawanchik (Sant. 1:22; 2:24; 1:2,3, 5; 4:8; 5:13-18; 2:8). Santiagoqa maytapuni yuyaychan, pantasqata yachachiymanta, qallunchikta mana allin kaqta wakkunamanta parlanapaq apaykachanamanta, qutuchakuypi qhapaqkunallata jatunpaq qhawaymanta, khuchichakuyta munapayaymanta, qullqillapi atienekuymanta ima (3:1, 8; 2:4; 4:3; 5:1, 5). Rikuchillawanchiktaq imaynatachus kay pachap kawsaqin kayqa, khuchichakuywan nikun, Diospa enemigonmantaq kutichiwanchik. Chantapis yachachiwanchik, Diospa ñawpaqinpi nisqanta chiqamanta juntʼayqa, llimphu mana chʼichiyuq kanan kasqanta. Chaytaq kayjina kachkan: “Wajcha wawasta, viudasta watukuna llakiyninkupi, kay pachaj sajra imasninwan chʼichichakuymantataj waqaychakuna” (4:4; 1:27). Kay cartapi yuyaychasqanqa, juk yachayniyuq ‘kuraqmanta’ (ancianomanta) jamusqa jinapuni (Gál. 2:9). Munakuywan yuyaychasqanqa, kunan pʼunchaykunakama kawsayninchikpi yanapawanchik, imaraykuchus “Diosmanta jamoj yachayqa”, ‘chiqan kaq puquyta’ rikuchin (Sant. 3:17, 18).

¹⁷ Santiagoqa, hermanosninta Diospa Reinonman yaykunankupaq yanapayta munachkarqa. Chayrayku paykunata nirqa: “Qankunapis pacienciakullaychejtaj. Sonqosniykichejta kallpachaychej, imaraykuchus Señorpa jamuynin qayllamushanña” nispa. Paykunaqa, kusisqa kankuman sinchita sayachkallaptinkupuni, imaraykuchus Diospa ñawpaqinpi allinpaq qhawasqa kaqqa, “wiñay kawsay pilluta japʼenqa, mayqentachus Dios nerqa qonanta payta munakojkunaman, chayta” (5:8; 1:12). Chayrayku Dios, kawsay pillumanta nisqanqa —janaqpachapi wiñay kawsay chayri Jallpʼapi wiñay kawsay—, sinchita sayaspa sumaq ruwaykunata ruwanapaq tanqawanchik. Chiqamanta nisunman kay carta, mayta kallpachawasqanchikta, wiñay kawsayta janaqpachapi chayri kay pachapi japʼinapaq, Jesús Reyjina janaqpachamanta kamachimuchkaptin (2:5).

[Sutʼinchaynin]