12 Yachaqana
¿Imarayku ñuqa kikiywan mana kusisqachu kani?
LUISA nin: “Ñuqaqa mana imatapis allinta ruwanichu”. ¿Wakin kuti, qam kikiykiwan manachu kusisqa kanki?
Chiqamanta tukuypis, ñuqanchik kikinchikta munakuyta munanchik. Imaraykuchus, “chay munakuyqa kusisqa kawsananchikpaq yanapawanchik”. Biblia nin: “Runa masiykitapis munakunki qan kikiykita jina”, nispa (Mateo 19:19). Qam kikiykita mana allinpaqchu qhawakunki chayqa, ichá wakkunapis kikillantataq qhawasunqanku.
‘¡Ima ruwasqaypis mana allinchu!’
¿Imaraykutaq mana allintachu qam kikiykimanta yuyanki? Ñawpaqta, ichá mana allintachu imatapis ruwasqaykita yuyanki. Chantá, waynas, sipaskuna ima, wiñasqankumanjina, imatapis mana allintachu ruwanku, imatapis usqhayllata ruwaspa pantanku, chayrayku pʼinqakunku. Llakiyninkutapis mana machu runasjinachu atipayta atinku. Chaywanpis mana ‘yachasqachu kanku reparanankupaq imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta’, chayrayku ichá mana imatapis allinta akllankuchu (Hebreos 5:14). ¡Ichá wakin kutiqa, ima ruwasqaykipis mana allinchu kasqanta yuyawaq!
Tatasniyki qammanta suyasqankumanjina, mana juntʼasqaykiqa, llakichillasunkimantaq. Juk wayna nin: “Examenespi ‘90’ urqhukuptiyqa, tatasniy imaraykutaq mana ‘100’ urqhusqayta niwanku, chayrayku ni imata ruwayta atisqayta niwanku”. Tatasqa, wawasninku imatapis allinta ruwanankuta munanku, mana suyasqankumanjina ruwaptinkutaq, yuyaychanku, kʼaminku ima. Bibliap yuyaychasqanpi nin: “Tataykej yachachisusqanta uyariy, waway, amataj pisipaj qhawaychu mamaykej yachachisusqantapis”, nispa (Proverbios 1:8, 9). Kʼamisusqankumanta anchata llakikunaykimantaqa, chay nisusqankuta uyariy, yachakuy ima.
Tatasniyki wakkunawan kikinchasuptinku, ¿imataq kanman? (“¿Imaraykutaq mana hermanoyki Pablojina kankichurí? Payqa examenesninta allinta ruwan.”) Chayta nisusqanku sunquykita nanachisuptinpis, tatasniykiqa allinniykita munanku. Paykuna ancha saqra kasqankuta yuyaspaqa, allinllawan paykunawan parlariyta atiwaq.
Qam kikiykita munakuy
¿Imaynatá qam kikiykita munakunaykipaq kallpachakuwaq? Ñawpaqta, imatachus allinta ruwasqasniykipi, kʼacha kayniykipi ima, tʼukuriy, chantá imatachus mana allinta ruwasqasniykipipis. Jinamanta imatachus mana allinta ruwasqayki, mana llakikunapaqjinachu kasqanta rikunki. Chantá, usqhayllata phiñakuq runa kaspa, allinnillaykita maskʼayta munaspa, ¿imatá ruwawaq? Kaykunata atipanaykipaq atisqaymanjina kallpachakuy, jinata ruwanki chayqa, qam kikiykita astawan munakunki.
¡Kʼacha kaykunasniyuq kasqaykitaqa, ama qunqaychu! Ichá, waykʼuyta yachay, chayri autopta imantapis allinchay, ni imapi yanapasusqanta yuyawaq. Juk runaman yarqhasqa kachkaptin, waykʼuspa jaywariptiykiqa, chayri autonta allinchayta yanapariptiykiqa, ¡qammanta allinta parlanqa! Chantá kʼacha kaykunasniykipi tʼukuriy. ¿Allin yachakuqchu, pacienciayuqchu, khuyakuyniyuqchu, kʼachachu, imatapis qurikuyta munaqchu, kanki? Kay kʼacha kaykunaqa imamantapis astawan sumaq.
Chantá kaykunata ruwanayki allin kanman:
Ima ruwaytapis juntʼanaykipaqjina akllay: ima ruwaytapis mana juntʼanaykipaqjina akllanki chayqa, astawan ñakʼarinki. Chayrayku ima ruwaytapis juntʼayta atinaykipaqjina akllakuy. Ichapis computadorapi sumaqta llamkʼayta, wak qallupi parlayta, guitarrata, zampoñata, wakkunata ima, tocayta, yachakuwaq. Chantapis allinta ñawirinaykipaq, kallpachakuy. Ima llamkʼaytapis allinta ruwasqaykita rikuspaqa, qam kikiykita munakunki.
Llamkʼayniykita allinta ruway: llamkʼayniykita mana allinta ruwanki chayqa, mana kusiyta tarinkichu. Diosqa, Jallpʼanchikpi tukuy imata ruwasqan ‘sumaq kasqanta’ rikurqa, chayrayku mayta kusikurqa (Génesis 1:3-31). Qampis wasiykipi, yachaywasipi ima, tukuy sunqu ima llamkʼaytapis ruwaspaqa kusikunki (Proverbios 22:29, ñawiriy).
Wakkunapaqpis allin ruwaykunata ruwapuy: qam kikiykita munakunaykipaqqa, ama suyaychu wakkuna qampaq tukuy imata ruwapusunankuta. Jesús nirqa: “Pichus qankunamanta kurajpaj qhawasqa kayta munajqa kamachiykichej kanan tiyan”, nispa (Marcos 10:43-45).
Kimmanta parlarina, payqa 17 watasniyuq, vacacionesninpitaq, Diospa Reinonmanta runaman willamuspa 60 horasta ruwaq. Nintaq: “Chayta ruwasqayqa, Jehovaman astawan qayllaykunaypaq, runa masiyta chiqamanta munakunaypaq ima, yanapawarqa”. ¡Mana yuyasunmanchu kay kusisqa sipas, pisipaq qhawakunantaqa!
Amigosniykita sumaqta akllay: Barbara 17 watasniyuq nin: “Ñuqa kikiywan mana kusisqachu kani. Ñuqapi atienekuqkunawan kachkaspaqa, imatapis allinta ruwani. Ñuqamanta anchata suyaqkunawan kachkaspataq mana imatapis allinta ruwanichu, wampumantaq tukuni”.
Runaykachaqkuna, wakkunata tukuy imata niqkuna ima, pisipaq qhawasqa kasqaykita yuyachisunkuman. Chayrayku sumaq amigosta akllayta yachay, qampa allinniykita maskʼanankupaq, kallpachasunankupaqjinataq (Proverbios 13:20).
Diosta sumaq amigoykitajina qhaway: David, Diosta nirqa: “Qan pakakunay chhanka kanki, jarkʼakuwaj”, nispa (Salmo 18:2). Davidqa, mana imatachus ruwayta atisqanpichu atienekurqa, manaqa Jehová Diospi. Chayrayku achkha llakiykunapi rikukuspapis, paypa contranta maldeciptinkupis, payqa sunqu tiyasqa qhipakurqa (2 Samuel 16:5-7, 10). ¡Qampis ‘Diosman astawan qayllaykuy’ jinamanta, ‘Señorpi jatunchakunaykipaq’, qamllapi jatunchakunaykimantaqa! (Santiago 2:21-23; 4:8; 1 Corintios 1:31.)
Mana allinchay atinajina chʼampaykuna
Juk qillqaq nin: “Wakin kuti waynas, sipaskuna ima, mana paykuna kikinkuta riqsikusqankurayku, pisipaq qhawakusqankurayku ima, wakjina runataq kasqankuta rikuchiyta munanku”. Wakinkunaqa: maqanakuq, achkha warmiswan puriq, juk laya takiywan gustachikuq, pʼinqakunapaqjina pʼachallikuq nisqa sutiswan riqsichikunku. Chay waynas jukjina runastaq kasqankuta rikuchiptinkupis, sunqunkupi yuyankuraq pisipaq qhawasqa kasqankuta (Proverbios 14:13).
Astawan sutʼinchanapaq, khuchichakuypi puriqkunamanta parlarina. “Paykunaqa, khuchichakunku llakiyninkuta atipanankupaq, paykuna kikinkuta munakuyta maskʼasqankurayku ima, [pillapis munakusqanta yuyaspa] mana casarakuspalla qhariwarmijina puñuykuspa, sipas wiksallisqa rikhuriptinqa, wawanku kapuptinñataq, wawan paykunata munakunanta yuyanku” (Coping With Teenage Depression [Waynas, sipaskuna ima, imaynatá llakiyninkuta atipankuman]). Juk sipas llakisqa qillqarqa: “Diosman astawan qayllaykuyta maskʼanaymantaqa, mana casaraspalla qhariwarmijina puñuykuspa sunquchakuyta maskʼarqani. Sunquchakuyta tarinaymantataq astawan llakiyllata tarirqani”. Chayrayku, qampis mana allinchay atinajina chʼampaykunamanta karunchakuy.
Mana pantanapaq yuyaychaykuna
¡Bibliaqa achkha kutita, mana anchata ñuqallanchikpi yuyanata, niwanchik! ¿Imarayku chayta niwanchik? Imaraykuchus ñuqanchikpi astawan atienekuyta maskʼasqanchikmanjina, astawan sumaq kasqanchikta yuyakunchik. Chayrayku wakinqa, astawan yachayniyuq kasqankumanta, mayta jatunchakunku. Wakinkunataq, runaykachanankurayku wakkunata kʼumuykachachinku.
Ñawpa siglopi, Romamanta judío cristianos kaqkuna, mana judío cristianos kaqkuna ima, atipanakuyta munarqanku. Chayrayku apóstol Pablo, mana judío kaqkunata yuyarichirqa, Diospa ‘kʼacha kayninraykulla’ juk sachʼamanjina ‘tʼinkisqa kasqankuta’, Diospa ñawpaqinpi allinpaq qhawasqa kanankupaq (Romanos 11:17-36). Judiostaq chiqan runas kasqankuta yuyaspapis, pantaq runas kasqankuta reparakunanku karqa. Chayrayku Pablo nin: “Tukuy runas juchallikusqankurayku, paykunaqa Diospa jatun kaynimpa kʼanchayninta mana taripayta atinkuchu”, nispa (Romanos 3:23).
Pabloqa, paykunata mana kʼumuykachachinanpaqjinachu parlarqa, manaqa jinata nirqa: “Dios kʼacha kaynimpi kay ruwanata qowasqanrayku, sapa ujniykichejman niykichej: Ama qankuna kikiykichejmanta aswan sumaj kasqaykichejta yuyakuychejchu”, nispa (Romanos 12:3). Ñuqanchik kikin maychus kasqanchikmanjina munakunanchik kaptinpis, ñuqanchik kikinmanta astawan sumaq kasqanchikta yuyayqa mana allinchu kanman.
Doctor Allan Fromme nin: “Pay kikinmanta maychus kasqallanta yuyaqqa, mana anchata llakikunchu nitaq tukuy tiempochu manchay kusisqallapuni purin. [...] Imatachus ruwasqanmanta maychus kaqllata yuyan. Chantapis tukuy runasjina, wakin kutiqa, ima chʼampaymantapis manchachikun [...] Reparakuntaq mana tukuy kutichu allinta ruwananta, manataq imatapis manapuni allinta ruwanantaqa yuyanchu”.
Kʼumuykukuq runa kay. Imaraykuchus, “Diosqa jatunchakojkunaj contrankupi sayaykun, kʼumuykukojkunatatajrí qhasilla kʼacha yanapayninwan yanapan” (Santiago 4:6). Kʼacha kaykunasniyuq kasqaykita yuyariy, chaywanpis pantaq runa kasqaykita ama qunqaychu. Kallpachakuytaq cristianojina kawsanaykipaq. Wakin kutiqa, qam kikin pisipaq qhawakunki. Chaywanpis Jehovaqa, mana jaykʼaq pisipaqchu qhawasunqa. Imaraykuchus pillapis “Diosta munakun chayqa, Diospis payta rejsin” (1 Corintios 8:3).
Tʼukurinapaq tapuykuna
◻ ¿Imarayku wakin waynas, sipaskuna ima, paykuna kikinkumanta mana allintachu yuyanku? ¿Yachankichu imaraykuchus jina sientekusqankuta?
◻ ¿Imaynatá tatasniyki kamachisusqankuta juntʼayta atiwaq?
◻ ¿Imaynasmanta qam kikiykita astawan munakuwaq?
◻ Qam kikiykita munakunaykipaq, ¿ima mana allinchay atina chʼampaykunamantataq karunchakunayki tiyan?
◻ ¿Imarayku qam kikiykimanta, mana aswan sumaq kasqaykita yuyanaykichu tiyan?
[98 paginapi sutʼinchaynin]
Ñuqanchik kikinchikta munakuyqa, “kusisqa kawsananchikpaq yanapawanchik”
[99 paginapi dibujo/foto]
¿Qhisachasqajinachu chayri pisipaq qhawasqajinachu sientekunki? Chaypaq juk allinchay tiyan
[101 paginapi dibujo/foto]
Runaykachasqayki, jatunchakusqayki ima, qam kikiykita munakunaykipaq mana yanapasunqachu
[102 paginapi dibujo/foto]
¿Imatapis mana allinta ruwayta atisqaykitachu yuyanki?