Bibliap 66 kaq libron: Apocalipsis

Qillqaq: Apóstol Juan

Maypitaq qillqakurqa: Patmospi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: 96 wata chayniqpi

APOCALIPSIS libro sutʼinchasqanqa, ¿manchachikunapaqjinachu? ¡Mana! Kay profecías juntʼakusqanqa, mana iñiyniyuq runastachá manchachinman, Diosta tukuy sunqu kasukuqkunataqrí kay librop qallariyninpijina ninkuman: “Kusikuyniyojmin pichus kay sutʼinchaypa nisqasninta leejqa; kusikuyniyojmin kanku pikunachus chayta uyarinku” chaykunapis nispa, chantapis ángel nirqa jinata nillankumantaq: “Kusikuyniyojmin kay libroj sutʼinchasqasninta kasojqa” nisqanta (Apo. 1:3; 22:7). Apocalipsis libroqa, Juanpa tawa librosninmanta, aswan ñawpaqta qillqakurqa. Chaywanpis kay libroqa, maychus kaqmanjina tukuy Diospa yuyaychasqan librosmanta tukukuyninpi, churasqa kachkan. Apocalipsis libroqa, ñawiriqkunaman, Dios imatachus runapaq, aswan qhipaman ruwananta rikuchin. Kaytaq Bibliantinpi imamantachus parlakusqan, juntʼakusqanta sutʼinchan: Jehovap sutinta llimphuchakunanmanta, jatun kamachiynin may jatunpaq qhawasqa kananpaq, chaytaq Reinonniqta juntʼakunqa, maypichus Cristo Jesús, ñawpaqmanta willasqa karqa kamachiq kananpaq, chay niqta.

² Apocalipsis libro ajinata qallarin: “Kayqa Jesucristoj sutʼinchasqan, mayqentachus Dios Tata payman qorqa [...] Payqa angelninnejta chay imastaqa kamachin Juanman rejsicherqa”. Chayrayku Juan kay librop qillqaqnin kaspapis, mana paypa yuyaynintachu qillqarqa. Chayrayku mana Juanchu sutʼinchaqqa, nitaq kay libroqa, Juanpa sutʼinchayninchu (1:1). Diosqa, imatachus aswan qhipaman ruwananmanta kay libropi Juanman sutʼinchan. Chayraykuchá kay librop sutinqa, kayjina, griego rimaypi A·po·ká·ly·psis (Apocalipsis) chaytaq ninayan “tapasqata qhataray” chayri “develar (qhatasqata sutʼinchay)”.

³ Kay librop qallariyninpi Juan qillqasqanta nin. ¿Pitaq pay karqarí? Kay libro nisqanmanjina Juanqa, Jesucristop kamachin, paypa hermanon, iñiypi paywan khuska ñakʼariq ima, Patmos islapitaq, wisqʼasqa kachkarqa. Payqa, may riqsisqañachá karqa pikunamanchus chay tiempopi qillqachkarqa chaykunapaqqa, chayrayku manaña anchata paymanta ninanchu karqa. Apóstol Juanpuni kay librota qillqarqa. Chantapis unay tiempomanta yachayniyuq runas jinallatataq ninku. Papías pichus kay 2 siglop qallariyninmanta qillqaq, kay librota juk apóstol qillqasqanta nin. Justino Mártir (II siglomanta), “Judío Trifonwan parlasqankupi” (LXXXI) nin: “Ñuqaykuwan juk runa Juan sutiyuq kachkarqa, payqa Cristop juknin apostolnin karqa, profetizarqataq, musquypijina rikusqanta”.a Ireneo, Alejandriamanta Clemente, Tertuliano (II siglop tukukuyninmanta III siglop qallariyninmantawan) ima, apóstol Juan kay librop qillqaqnin kasqanta, ninku. Orígenes, kimsa siglomanta may riqsisqa qillqaq nirqa: “[Parlachkani] Juanmanta pichus Jesuspa qayllanpi kachkarqa, paytaq evangeliota willarqa [...], chantapis Apocalipsis librop qillqaqnin karqa”b, nispa.

⁴ Juanpa wak librosninqa, munakuymanta achkhata parlan, Apocalipsis librotaq tʼukunapaqjina qillqasqa kachkan. Chaywanpis mana nisunmanchu, mana Juanchu Apocalipsista qillqan nispaqa. Juan wawqin Santiagowan, Samariamanta juk llaqtapaq mayta phiñakurqaku, chayrayku cielomanta nina para chay llaqtapaq urmamunanta munarqanku. Chayrayku paykunaqa, “Qhon Qhompa Churisnin”, nispa sutichachikurqanku (Mar. 3:17; Luc. 9:54). Kay libro jukjinamanta qillqakusqanqa, mana juk chʼampaychu kanan tiyan, imaraykuchus Apocalipsis libroqa, mana wak librosjinachu. Imaraykuchus Juan musquypijina rikusqantaqa, mana jaykʼaq kawsayninpi chayjinata rikurqachu. Kay libroqa, Bibliamanta wak profeciaswan mana churanakunchu, chayrayku Apocalipsis libroqa Diospa yuyaychasqanpuni.

⁵ Unay tiempomanta qillqakuna nisqanmanjina, Juanqa, Apocalipsis librota 96 wata chayniqpi qillqarqa, Jerusalén thuñikusqanmanta 26 watanman. Kaytaq Jatun kamachiq Domicianop kamachiynin tukukuchkaptin, kanman karqa. Kayta yachanapaqtaq qhawarina, Ireneo Apocalipsismanta kay “Tratado contra las herejías” (V, xxx), nisqa qillqasqanpi: “[Musquypijina rikukusqanmanta] mana unayraqchu pasan, manaqa yaqha kay pʼunchaykunallapi karqa, Domicianop kamachiyninpa tukukuyninpi”c, nispa. Chantapis Eusebio, Jerónimo ima, Ireneo nisqantajina yuyanku. Domicianoqa, Titop hermanon karqa, Tito Romamanta soldadosta, Jerusalenta thuñinankupaq aparqa. Domicianoqa, Tito wañusqantawan jatun kamachiqman chayarqa, nisunmanchá, pay kamachiqman yaykusqanmanta Apocalipsis libroqa, 15 watasninmanraq qillqakusqanta. Kay Domicianoqa, payta diostajina yupaychanankuta kamachirqa, chayrayku kay sutita churakurqa Dominus et Deus noster (chaytaq ninayan: “Señorniyku Diosniykutaq”).d Wak dioskunata yupaychaqkunapaqqa, kay Kamachiqta, yupaychayqa mana ima chʼampaypis karqachu, chay tiempomanta cristianostaqrí, mana chay Kamachiqta yupaycharqankuchu, Diosllata yupaychasqankurayku. Chayrayku Domicianop kamachiyninpa tukuyninpi (81-96) cristianosta mayta qhatiykarqanku. Chayrayku ninku, Domiciano, Juanta, Patmos islaman apachisqanta. Domicianota 96 watapi wañuchirqanku, qhipan kaq kamachiqtaq, Nerva sutiyuq karqa, paytaq mana ñawpaq Kamachiqjina saqrachu karqa chayrayku yuyanku, pay Juanta kacharichisqanta. Juantaq, Patmos islapi wisqʼasqa kachkaspa musquypijina rikusqanta, qillqarqa.

⁶ Juan musquypijina rikusqanqa, qutuchakuykunaman ima, qillqasqanqa mana tʼustipachachu karqa. Apocalipsis libroqa qallariyninmantapacha tukuyninkama allinta rikuchiwanchik imaschus jamunanmanta, musquypijina rikusqantataq, jukmanta juk sutʼinchan tukukuyninkama, tukuynintaq imaynatachus Diospa munaynin, Reinonniqta juntʼakunanta sutʼinchan. Chayrayku kay Apocalipsis libropi qillqakusqanqa, sumaq jukchasqa kachkan, tukuynintaq imaschus kananta, Juanpa pʼunchayninmantapacha aswan qhipa pʼunchaykunakama juntʼakunanta rikuchiwanchik. Kay librop qallariyninpi sutʼinchaytawan (Apo. 1:1-9), musquypijina rikukusqanta, jukmanta juk sutʼinchayta qallarin tukuynintaq 16 tʼaqakun: 1) 1:10–3:22; 2) 4:1–5:14; 3) 6:1-17; 4) 7:1-17; 5) 8:1–9:21; 6) 10:1–11:19; 7) 12:1-17; 8) 13:1-18; 9) 14:1-20; 10) 15:1–16:21; 11) 17:1-18; 12) 18:1–19:10; 13) 19:11-21; 14) 20:1-10; 15) 20:11–21:8; 16) 21:9–22:5. Chay musquypijina qhawakusqanmantataq, kay librop tukukuyninpi, Jehová, Jesús, ángel, Juan ima, parlanku, tukuyninkutaq kayta sutʼinchaqkuna kanku (22:6-21).

IMAMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

²⁸ Diospa Palabranmanta tukukuynin libroqa, ¡Diospa yuyaychasqan 66 librosmanta, juk sumaq sutʼinchayta rikuchiwanchik! Mana imapis qhichukunhcu. Tukuynintaq juntʼasqa kachkan. Kaywanqa astawan sutʼita rikunchik Bibliap sumaq qallariyninta, jinallataq tukukuyninta. Bibliap qhipa libronqa, qallariyninpi qillqakusqanta tukuchan. Imaynatachus kay Génesis 1:1 Dios kay janaqpacha, jallpʼata ima ruwasqanta parlan, kay Apocalipsis 21:1-4 pʼitikunataq musuq jallpʼa musuq cielopi kananta maypichus Dios runata mayta tʼinkananta parlan, chantapis imaynatachus ñawpaqmantapacha Isaías 65:17, 18; 66:22, 2 Pedro 3:13 profetizakusqan, juntʼakunanta willan. Imaynatachus Adán, Diosta mana kasukuspaqa wañunan karqa, kikillantaq Diosqa, pikunachus payta kasukuqkunaman nin: “Manañataj wañuy kanqachu”, nispa (Gén. 2:17; Apo. 21:4). Qallariypi runata katari chʼawkiyasqantawan, Dios nirqa katariq uman pʼaltasqa kananta, Apocalipsis librotaq rikuchin imaynatachus kay ñawpa katarita, mayqinchus Satanás, kuraq Supayta, chinkananta (Gén. 3:1-5, 15; Apo. 20:10). Mana kasukuq runaqa maypichus kawsay sachʼa karqa chaymanta wikchʼuchikurqa, kay libropitaq Diosta kasukuqkunapaq kawasay sachʼasman rikchʼakuq rikhurillantaq, “chay sachʼaj laqhesnintaj nacionesta sanoyachinapaj” kachkan (Gén. 3:22-24; Apo. 22:2). Imaynachus juk mayu Edenta qarpaq, kikillantataq kay libropi kawsayta quq mayumanta parlan, mayqinchus Diospa kamachina tiyananmantapacha lluqsimuchkarqa. Kaytaq Ezequiel musquypijina rikusqanwan rikchʼakun, jinallataq Jesús “mana chʼakej pujyu jina kanqa, chay yakutaj wiñay kawsaypaj phullchimonqa” nisqanwan kikinchakun (Gén. 2:10; Apo. 22:1, 2; Eze. 47:1-12; Juan 4:13, 14). Ñawpa qhari, ñawpa warmi ima, Diospa ñawpaqinmanta wikchʼuchikurqanku, Diosta kasukuqkunataq Diospa uyanta rikunqanku (Gén. 3:24; Apo. 22:4). ¡Apocalipsis libropi, musquypijina rikukusqanmanta sutʼinchayqa mayta yanapawasunchik!

²⁹ Qhawarinallataq imatachus Babiloniamanta profecías nisqanta, Apocalipsis libropi sutʼinchakullantaq. Isaiasqa, Babilonia llaqta manaraq urmachkaptin ñawpaqmantaña nirqa: “Babiloniaqa urmanña, urmanña”, nispa (Isa. 21:9). Kikillantataq Jeremías, Babiloniamanta profetizarqa (Jer. 51:6-12). Apocalipsis librotaq Babiloniamanta parlan juk rikchʼachinawanjina nin: “Jatun Babilonia, Phisu Warmispa Maman, Kay Pachapi Millay Kaj Imaspatapis”, nispa. Kay Babiloniapis urmanallantaq tiyan, Juantaq musquypijina rikusqanta nin: “Urmanña, urmanña jatun Babiloniaqa”, nispa (Apo. 17:5; 18:2). ¿Yuyakunkichu Daniel musquypijina rikusqanta, maypichus Dios juk Reinota sayarichispa, tukuynin reinosta tukuchinanta, “chay atipaj reinotajrí wiñaypaj” sayanqa? Qhawarina imatachus Apocalipsis libropi, janaqpachamantapacha, chay Reinomanta nin: “Kay pachapi reinosqa Señorninchejpataña kanku, Cristompatawan. Paytaj wiñay wiñaypaj kamachenqa” (Dan. 2:44; Apo. 11:15). Daniel musquypijina rikusqamanta nirqa: “Jinataj rikorqani phuyus chawpipi jamojta, uj Runaj Churinman rijchʼakojta [...] Chantá payman atiy qosqa karqa, jinallataj jatumpaj qhawasqa kay, reinopis”. Kikillantataq Apocalipsis libropis Jesucristo “kay pachapi kaj reyespa kamachejnintaj” kasqanta, sutʼinchan, pichus ‘phuyuspi jamunqa’ chaypitaq, “tukuy runasqa payta rikonqanku” (Dan. 7:13, 14; Apo. 1:5, 7). Daniel millay animalesmanta parlasqanqa, Apocalipsis libropi parlakusqanwan kikinchakullantaq (Dan. 7:1-8; Apo. 13:1-3; 17:12). Apocalipsis libropi nisqanta ukhunchayqa, iñiyninchikta mayta kallpachanqa.

³⁰ Apocalipsis libroqa, Diospa Reinonmanta ¡may sumaqmanta sutʼinchan! Sumaqmantapuni Jesús, profetas, discípulos ima, Diospaq Reinonmanta parlasqankuta sutʼinchan. Chantapis rikuchin, Jehovap sutin Reinonniqta llimphuchakunanta: “Santo, Santo, Santo, Tukuy Atiyniyoj Señor [Jehová] Dios” pay sapallantaq “Señor Diosniyku, qanllamin jatunchanapaj jina kanki, may sumajpaj jina qhawana”. Chiqamanta payqa Jesucristoniqta ‘atiyniyninta japʼispa, kamachichkanña’. ¡Kay churinqa, “Reykunaj Reynin, Señorkunaj Señornin”, sunqu kʼajaywan “saronqa Tukuy Atiyniyoj Diospa kʼajaj phiñakuynimpa uvas sarunampi” kikinta! Kay libro Diospa sutinta mayta jatunchakunanmanta parlayta manaraq tukuchkaspa, Diospa Reinonpi kaqkuna, santos kanankuta sutʼinchan. Cordero Jesucristo, “Davidpa llaventa japʼin”, paytataq santo kasqanta nikun, jinallataq janaqpachapi angelesmantapis. Parlallantaq ñawpaqta kawsarimuqkunamanta, paykunataq “kusikuyniyojmin, Diospaj tʼaqasqataj kanku”, chantapis ‘santo llajta Jerusalenmanqa’, “mana ima chʼichi kajpis yaykonqachu, nitaj millayta ruwajkuna”, yaykuyta atinqankuchu. Corderop yawarninwan rantisqa kaqkunamanta ‘juk Reinota ruwanqa, sacerdotestataq, Diosta sirvinankupaq’. Tukuy kaykunaqa, paykunata tanqan Diospa ñawpaqinpi santos kanankupaq. Kikillantataq ‘may chhika runasmanta’ kaqkunapis “pʼachasninkuta yuraqyachinanku tiyan Corderop yawarninpi tʼaqsaspa”, paypaq llimphu sunquwan llamkʼanankupaq (Apo. 4:8, 11; 11:17; 19:15, 16; 3:7; 14:10; 20:6; 21:2, 10, 27; 22:19; 5:9, 10; 7:9, 14, 15).

³¹ Diospa santo Reinonmanta musquypijina rikukusqanqa, yuyayninchikpi astawan sutʼita rikunchik, juk chhikanta kay libro Apocalipsis sutʼinchasqanta qhawasqanchikpi. Kay musquypijina rikukusqanqa, rikuchiwanchik pikunachus chay Reinonpi Corderowan khuska kanankumanta, paykunataq juk musuq takiyta takinku, manataq chay takiytaqa pipis takiyta atinmanchu. Apocalipsis librolla niwanchik machkha runaschus chay Reinopaq kay jallpʼamanta rantisqa kasqankuta —144.000— paykunatataq, Israel llaqtamanta chunka iskayniyuq ayllusninwan rikchʼanachin. Apocalipsis librolla sutʼinchan paykuna ‘juk reino, sacerdotestataq’ kasqankuta, chantapis paykunallataq karqanku Cristowan ñawpaq kaq kawsarimuyninpi, payllawantaq “waranqa watasta” kamachimunqanku. Apocalipsis librolla ‘santo kaq llaqta, musuq Jerusalenpa’ jatun kayninta sutʼinchan, chay 12 punkusninmanta, cimiento rumisninmanta ima. Kay llaqtaq templonqa, Jehovawan, Corderowan kanku, chaypi kamachiqkunataq wiñaypaq kamachinqanku, Jehovap kʼanchaynin urapi (14:1, 3; 7:4-8; 20:6; 21:2, 10-14, 22; 22:5).

³² Musquypijina, “mosoj cielota”, “santo kaj llajtata, mosoj Jerusalenta” rikukusqanqa, Bibliap qallariymanta tukukuyninkama, Warmiq mirayninmanta Reino jamunanta qillqakusqan, jukchhikallapi sutʼinchakun. Abraham miraninniqta, ‘kay pachapi tukuy ayllus bendecisqas kanankuta’ suyarqa, chay “sumaj cimientosniyoj llajtata, mayqentachus Dios wakicherqa, sayacherqataj, chayta”. Apocalipsispi musquypijina sutʼinchasqanqa, kay llaqta ‘musuq cielo’ kasqanta, rikuchiwanchik: kayqa juk musuq kamachiy, Diospaq Reinontaq, mayqinchus musuq Jerusalenmanta, Cristowan (novio) Novianpiwan chaymanta kanku. Paykunaqa, jukchasqa maychus kaqmanjinataq kay pachanta kamachimunqanku. Jehová ninjina payta kasukuqkunaqa, “paypa ayllun kanqanku”, may kusisqastaq kawsanqanku, imaraykuchus manaña jucha kanqachu, nitaq wañuypis, imaynatachus ñawpa runa manaraq juchachakuchkaspa karqa, ajinaman tukunqanku. Kay libropiqa iskay kutita sutʼinchawanchik: Diosqa, “tukuy waqayta ñawisninkumanta pichanqa”, nispa (Gén. 12:3; 22:15-18; Heb. 11:10; Apo. 7:17; 21:1-4).

³³ ¡Bibliapi tukuy qillqakusqanta, may sumaqmantapuni kay libroqa tukuchan! May sumaqpuni “imaschus usqhayta juntʼakunan kasqanta” juntʼakunanqa (Apo. 1:1). Jehovap sutin llimphuchakun, payqa “Profetaspa [...] Diosnin” (22:6). 16 siglosmanta profecías juntʼakusqanta rikuchin, iñiyniyuq runas allin kaqta ruwasqankumanta tʼinkata japʼinankuta rikuchillantaq. Chay “unay ñawpa katari” wañuchisqa kasqanta rikuchin, jinallataq paywan kaqkunata wiñaypaq chinkachisqas kanankuta, jinamanta manaña saqra ruwaykuna kanqachu (12:9). Diospa Reinonqa, ‘juk musuq cielojina’ kamachinqa, pay jatunchasqa kananpaq. Bibliamanta ñawpa kaq tʼaqanpi ninjina, kay Jallpʼapaqa, Dios munasqanmanjina musuq jallpʼaman tukunqa, maypichus runapaq wiñay kawsay kanqa (Gén. 1:28). Chiqamanta tukuy qillqasqaqa, “Diosmanta [...], paypa yuyaychasqan kaspa, may sumaj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqa kajman kutirichinapaj, cheqanta kawsayta yachachinapaj ima”. Jehová Diosqa, palabranniqta iñiyniyuq runasta sumaqta wakichichkan, chay sumaq pʼunchaypaq. Chayrayku kunan tiempo kachkan, kay qillqakunata allinta ukhunchananchikpaq, jinamanta iñiyninchikta kallpachasun. Diospa kamachiyninta kasukuy, jinamanta Diospa tʼinkayninta japʼinki. Diospa palabranmantapis japʼikuy chaytaq chiqa ñanta pusasunqa, chay wiñay kawsayman chayanaykipaq. Chayta ruwanki chayqa, qampis mana iskaychakuspa, kay librop tukuyninpi ninjina ninki: “Ajina kachun. Arí, jamuy Señor Jesús”, nispa (2 Tim. 3:16; Apo. 22:20).

³⁴ ¡Mana imamantapis kunanjinaqa kusisqas kayta atisumanchu. “Kay pachapi reinosqa Señorninchejpataña [Jehová] kanku, Cristompatawan” kasqanta yachasqanchikrayku, chay mirayqa [Descendencia] “Tukuy Atiyniyoj Señor [Jehová] Dios” sutinta wiñaypaq wiñayninkama llimphuchanqa (Apo. 11:15, 17).

[Sutʼinchaykunasnin]