¿Imanasqataq kusisqa sunquyuq kayqa ancha allin?

HUKNIN yachachikuypim Daniel sutiyuq warmachamanta yachamurqanchik. Pay mana hukmanyaruspanqa ¿allinyarunmanchu karqa cancer unquyninmanta? Manam yachakunchu. Manataqmi nichwanchu kusisqa sunquyuq kasqanraykulla pipas unquyninmanta allinyarunanmantaqa.

Nathan Cherney sutiyuq doctormi willakurqa: “Wakin qusakunaqa unquq warmichankutam qaqchaspanku ninku: ‘“Sanuyarusaqmi” nispa mana piensasqaykiraykum hinalla unquchkanki, mana sanoyasqaykimantaqa kikikim huchayuq kanki’ nispanku. Chayna niyninkuqa manam allinchu”, nispa.

Mana hampiy atina unquywan ñakariqkunaqa nanayninkutam aguantachkanku, chaymi mana ninanchikchu hukmanyachinapaq kaqkunataqa. Ichaqa ¿yanqapaqchu kanman kusisqa sunquyuq kayqa utaq ‘allinyarusaqmi’ nispa piensayqa?

Manam. Nathan Cherney doctormi nirqa wañuy patanpiña kaq unquqkunata kusisqa, hawkalla kanankupaq kallpanchay aswan allin kasqanmanta. Wakin doctorkunapas ninkum unquqkunata chaynata kallpanchayqa yanapasqanmanta.

Kusisqa sunquyuq kayqa ancha allinmi

W. Gifford-Jones sutiyuq doctormi nirqa kusisqa sunquyuq kayqa unquqkunata yanapasqanmanta. Chaypaqqa allinsi kanman kallpanchananchikpaq hina rimayninchik. 1989 watapim achka doctorkuna nirqaku unquqkunata kusisqa sunqu kanankupaq kallpanchasqankuwan llumpayta mana hukmanyasqankumanta, nanayninkutapas hawkalla aguantasqankumanta hinaspa wakinqa unaytaraq kawsakusqankumanta.

Kusisqa sunquyuq kayqa yanapawanchiktaqmi corazonmanta mana unqurunapaq. Doctorkunam 1.300 masnin qarikunata tapurqaku kusisqa utaq llakisqa sunquyuq kasqankumanta yachanankupaq. Chaymanta 10 wata pasaytam cuentata qukururqaku chay runakunamanta yaqa 160 runakuna corazon nanaywan unqusqankumanta. Paykunaqa yaqa llapankum llakisqa sunquyuq karqaku. Laura Kubzansky sutiyuq doctoram nirqa: “Kusisqa sunquyuq kayqa hinaspa allin kaqkunapi piensayqa yanapawanchikmi corazonwan mana unqurunapaq”, nispa.

Wakin doctorkunapas ninkum imamantapas operasqakuna kusisqa sunquyuq kaspankuqa chaylla allinyasqankumanta. Ninkutaqmi yuyaqkunata kusisqa kanankupaq rimapayasqankupas unaytaraq kawsakunanpaq yanapasqanmanta. Chaymantapas doctorkunam cuentata qukururqaku yuyaqkunaqa yachayniyuq chaynataq imatapas ruway yachaq kasqankumanta niykuptinkuqa qali-qaliraq purisqankumanta.

Doctorkunaqa ninkutaqmi kusisqa sunquyuq kayqa chaynataq imamantapas llumpayta mana llakikuyqa sanolla kananchikpaq yanapawasqanchikmanta, chaymi kallpanchakunanchik kusisqa sunquyuq kananchikpaq.

Bibliapipas ninmi: ‘Kusisqa sunquqa allin hampim, llakikuymi ichaqa runata unquchin’, nispa (Proverbios 17:22a). Chaywanqa nichkanmi unquruspanchikpas kusisqa sunquyuq kaspaqa llumpayta mana hukmanyarunanchikmanta.

Chaynaqa, kusisqa sunquyuq kayqa chaynataq allin kaqkunapi piensayqa yanapawanchikmi allinlla kanapaq, ichaqa ¿chayllapichu yanapawanchik?

“Atisaqmi” niyqa yanapawanchikmi, “manam atisaqchu” niyñataqmi mana

Doctorkunaqa ninkutaqmi kusisqa sunquyuq kayqa hinaspa allin kaqkunapi piensayqa estudionchikpi, llamkayninchikpi chaynataq ima ruwayninchikpipas yanapawasqanchikmanta. Piensarisunchik llallinakuypi kallpaq warmikunapi, chay warmikuna puntamantaraq ganaypi piensasqankuqa yanapanmi maymi chayanankukama mana pisipaspa kallpanankupaq.

1960 watapim doctorkuna cuentata qukururqaku animalchakuna watasqa utaq maymanpas wichiykuspan mana lluptiyta atispanqa chayllapiña kananpaq amañarusqankumanta. Wakin runakunapas yaqa chaynas ima ruwaytapas mana atispankuqa ninku: “Manam atisaqchu, yanqañam, imapaqñataq kallpanchakusaq”, nispa. Atisqankupi utaq mana atisqankupi piensasqankuta yachanankupaqmi doctorkuna runakunata nirqaku huk cuartopi kaspanku umanku nanachiq bullata imata ruwaspanku upallachinankupaq. Chay runakunaqa llapallankus bullata upallachinankupaq kallpanchakusqaku.

Chaynallatataqmi huk runakunatapas nirqaku, ichaqa chay kutipiqa imataña ruwaspankupas bulla upallachiytaqa manam atirqakuchu. Chaymi wakinqa “manam atisunchu” niqkunaqa manaña imatapas ruwarqakuñachu. Atisunmi niqkunañataqmi kallpanchakurqaku upallachinankukama.

Martin Seligman sutiyuq doctormi nirqa imata ruwanankupaqpas utaq imapi llamkanankupaqpas “manam atisaqchu” nispa piensaqkunaqa sasachakusqankumanta, chaynataq imapas pasaruptinqa kikinkuman tumpakusqankurayku hukmanyaspa ñakarisqankumantapas.

Bibliapipas ninmi: ‘Sasachakusqayki punchawpi hukmanyaruspaqa pisi kallpayuqñam rikurirunki’, nispa (Proverbios 24:10). Kaypi nisqanman hina hukmanyasqa tarikuspaqa utaq “manam atisaqchu” nispaqa manam imapaqpas kallpanchakuyta atisunchu. Chaynaqa, ¿imam yanapawachwan chayna mana tarikunapaq? Qatiqnin yachachikuypim chaymanta yachasunchik.

[Willakuy]

[Foto]

Kusisqa sunquyuq kayqa yanapawanchikmi