Diospa munayninta ruwananchikpaq huñunakuypi yanapawaqninchik qillqapa sapaq yachachikuyninkuna
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
3-9 JULIO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | ESDRAS 4-6
“Amam harkakunkichikchu Diospa wasinta ruwanankutaqa”
Zacariaspa qawasqanpiyá yuyaymanasun
13 Diospa wasinta ruwanankupaq harkakuchkaptinkupas sacerdote Josueywan gobernador Zorobabelqa kaqmantam Diospa wasinta ruwayta qallaykurqaku (Esd. 5:1, 2). Wakin Juda runakunapaqqa ichapas chayqa mana allinchu rikchakapurqa. Chaynaqa karqa imapas ruwasqankuta qawaspanku chiqniqninkuna harkakusqanraykum. Chay llamkaytaqa Josueywan Zorobabelmi puntaman apachkarqaku, chayraykum yachayta munarqaku Jehova Dios yanapasqanta utaq mana yanapasqanta. Ichaqa Jehova Diosqa yanapaykurqam. ¿Imaynatataq yanapaykurqa?
w86-S 1/2 pag. 29 recuadro § 2, 3
Jehova Diosqa ‘punta apaqkunatam yanaparqa’
Juda runakuna Babilonia nacionmanta kutimusqanku qipamanmi 16 wata mana imatapas ruwarqakuchu. Diosmanta willakuq Ageowan Zacariasmi templo ruwaypi mana imapas qukuq judio runakunata kallpancharqa kaqmanta templota ruwanankupaq. Chaymanta manapas unaymantam templo ruwayta qallarichkaptinku Persia nacionpi autoridadkuna ruwanankupaq harkakuyta qallaykurqaku, nirqakum: “¿Pitaq kamachisurqankichik kay wasita pirqapanaykichikpaq?”, nispanku (Esdras 5:1-3).
Harkakusqankuraykum mana manchakuq kananku karqa. Punta apaqkuna paykunata manchakuptinkuqa templo ruwayqa kaqmantam sayarunman karqa. Sichu punta apaqkuna piñarikuspa autoridadkunapa contranpi hatariptinkuqa aswanchá kikin autoridadkuna templo ruwayta sayarachinmanku karqa. Chaymi punta apaqkunaqa autoridadkunaman cartata qillqarqaku allinta piensaykuspanku (yaqapaschá chaytaqa ruwarqaku kamachiq Zorobabelpa hinaspa sacerdotekunapa jefen Josueypa yanapakuyninwan). Chay cartapim autoridadkunata yuyarichirqaku ñawpaq tiempotaraq kamachiq Ciro judio runakunata templo ruwanankupaq permiso qusqanmanta. Persia nacionpi autoridadkunaqa yacharqakum ima niqtapas churasqaña kaptinqa mana haykapipas cambianankumanta. Chayraykum punta apaqkunaqa Ciropa kamachisqan leeyta kasukunankumanta nirqaku. Chaymi templotaqa hinalla ruwarqaku, chaymantam kamachiq Dariopas templota hinalla ruwanankupaq kamachirqa (Esdras 5:11-17; 6:6-12).
Zacariaspa qawasqanpiyá yuyaymanasun
7 Juda runakuna chayna sasachakuypi kachkaptinkum qunqayllamanta tukuy imapas allichakururqa. 520 watapim Jesuspa tiemponmanta ñawpaqta musuq kamachiqña Persia nacionta kamachiyta qallaykurqa. Payqa karqa Dariom. Paymi iskay watamanña kamachichkaspan Diospa wasin ruwanankuta harkakusqankuqa yanqa kasqanta yacharurqa, hinaspanmi kamachirqa Diospa wasinta ruwayta tukunankupaq (Esd. 6:1-3). Chayqa kusikunapaqmi karqa. Ichaqa chaymantapas, ¿imaraqtaq karqa? Kamachiqmi nirqa muyuriqnin llaqtapi yachaq runakuna amaña harkakunankupaq, aswanqa qullqinkuwan chaynataq tukuy imawan yanapanankupaq (Esd. 6:7-12). Chayna yanapasqankuraykum Juda runakunaqa 515 watapaqqa Diospa wasin ruwayta tukururqaku. Awriki, tawa wata masnillanpimá tukururqaku (Esd. 6:15).
Zacariaspa qawasqanpiyá yuyaymanasun
16 Jehova Diosqa, yanapawachkanchiktaqmi allin ruwaq yuyayniyuq serviqninwanpas (Mat. 24:45). Wakinpiqa, ichapas mana entiendesunchu Diospa llaqtanpi punta apaqkunapa imapas niwasqanchiktaqa. Ichapas wakinpiqa niwachwan yachasqanchik lawmanta lluqsinanchikpaq, chaynapi imapas karuptin mana wañurunanchikpaq. Utaq wakinpiqa unquypi imaynata cuidakunapaq niwasqanchik llumpayña rikchakapuwachwan. ¿Imatam ruwananchik chayna rikchakapuwaptinchikqa? Chayna rikchakapuwaptinchikqa ichapas yuyarichwan Josueypawan Zorobabelpa nisqan Juda runakunata imaynata yanapasqanta. Yuyaymanachwantaqmi bibliapi wakin runakunamanta leesqanchikkunapipas. Ñawpaq tiempopi Diosta serviq runakunapaqpas Diospa nisqanqa mana allin hinam rikchakapurqa. Ichaqa kasukurqakum mana allin rikchakuptinpas, chayraykum mana wañurqakuchu (Juec. 7:7; 8:10).
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
w93-S 15/6 pag. 32 § 3-5
¿Imaynanpim bibliapa nisqankunamanta mana iskayrayananchikchu?
Qullqitam ruwarqaku Tarso llaqtapi, Persia nacionta kamachiq Mazaeuspa tiemponpi, chayqa karqa IV kaq siglopim J.t.ñ. Chay sitioqa kachkan kunan tiempopi Turquia nacionpa sureste lawninpim. Mazaeusmanta rimaspanmi chay qullqipi qillqasqa kachkan “mayupa waklawninpi yachaqkunapa kamachiqnin” nispa. Chay mayuqa Eufrates mayum. Chaynaqa, ¿imanasqataq chayna nisqanqa ancha allin?
Bibliapipas tarinchikmi chayna nisqanta. Esdras 5:6–6:13 versiculokunapim rimachkan Persia nacionta kamachiq Dario kamachiq Tatenaiwan qillqanakusqankumanta. Chay qillqanakusqankuqa rimarqam Jerusalenpi Judiokuna templo ruwanankumanta. Esdrasqa Diospa kamachikuyninkunata allin copiaqmi karqa, chaymi paypa qillqasqankunaqa imam kaq karqa. Esdras 5:6 hinaspa 6:13 versiculopim Tatenaimanta rimaspan nin: “Mayupa waklawninpi kamachiq”, nispan.
Esdrasmi chay willakusqankunata qillqarqa 460 watapi J.t.ñ., chay qullqi ruwasqankumanta pachak wata ñawpaqtaraq. Wakinkuqa ninmankupaschá ñawpaq tiempopi kamachiqmanta rimayqa mana ancha importante kasqanta. Ichaqa biblia qillqaqkunaqa chaykunamantapas imam kaqtam qillqarqaku. Kaykunamanta yachasqanchikmi yanapawanchik bibliapa nisqankunamanta mana iskayrayanapaq.
10-16 JULIO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | ESDRAS 7-8
“Esdrasqa tantiasqankunawanmi Jehova Diospa sutinta hatuncharqa”
w00-S 1/10 pag. 14 § 8
Bibliataqa ganaswan hinaspa kusikuywanmi estudiananchik, chayqa allinninchikpaqmi
8 Biblia estudiaytaqa sunqumantam munananchik. Bibliata ganaswan leespanchikmi leesqanchikkunapi yuyaymanananchik, chaymantapas tiempochakunanchikmi bibliapa sasa entiendenapaq yachachikuyninkunata allinta entiendeykunapaq, chaypaqqa Jehova Diosta mañakuspam allinta yuyaymanananchik. Esdras hinam ñuqanchikpas sunqumanta tantiakunanchik bibliata leenanchikpaq hinaspa estudiananchikpaq. Esdrasmi nirqa: “Ñuqam tukuy sunqumanta tantiakuruni Jehova Diospa kamachikuyninkunamanta yachanaypaq, yachasqayta ruwayman churanaypaq chaynataq Israel runakunaman yachachinaypaq”, nispa (Esdras 7:10). Esdrasqa tukuy sunqumantam tantiakururqa bibliata estudiananpaq hinaspa yachasqankunata kasukunanpaq chaynataq hukkunamanpas yachachinanpaq. Ñuqanchikpas paytam qatipakuchwan.
si-S pag. 75 § 5
Bibliapa 13 kaq libron: 1 Cronicas
5 Esdrasqa ancha yachayniyuqmi karqa qillqasqankunata imam kaqta qillqananpaq. Chaynaqa karqa ‘tukuy sunqunmanta tantiakuspa Jehova Diospa kamachikuyninkunata yachasqanraykum, yachasqanta ruwayman churasqanraykum chaynataq Israel runakunaman yachachinanpaq kallpanchakusqanraykum’ (Esd. 7:10). Jehova Diosmi atiyninwan yanaparqa, chaymi Persia nacionta kamachiqpas Esdras Jehova Diospa yanapasqan kasqanta riqsikuspan Juda llaqtapi autoridadniyuq kananpaq churarurqa (Esd. 7:12-26). Esdrasqa Jehova Diospa yanapasqan kasqanrayku chaynataq autoridadniyuq kasqanraykum qillqasqanpi imam kaqta qillqarqa. Arí, autoridadniyuq kasqanraykum documentokunapas makillanpi karqa.
it-1-S pag. 1186 § 4
Humilde kaymanta
Yanapawanchikmi allin kawsakunapaq. Diospa ñawpaqninpi humillakuqkunataqa paymi yachachin hinaspa yanapan. Esdrasqa Babiloniamantam Jerusalenman 1.500 qarikunata pusarqa, chaypiqa manam yupasqachu karqa warmikuna, sacerdotekuna, warmakuna chaynataq netineo runakunapas. Chaymantapas achkallay-achka qurita chaynataq qullqitam aparqaku Diospa wasinta sumaqyachinankupaq. Jerusalenman riq ñankunapiqa peligrokunam karqa, ichaqa chayna kachkaptinpas Esdrasqa manam Persia nacionta kamachiqtaqa mañakurqachu soldadonkuna cuidananpaqqa. Manaqa mañakurqachu runakunapi mana hapipakuyta munasqanraykum. Ñawpaqtam kamachiqta nirqa: “Kuyakuq Diosniykuqa yanapanmi maskaqninkunataqa”, nispa. Chaymi Esdrasqa Israel llaqtata kamachirqa Jehova Diospa ñawpaqninpi humillakuspanku ayunanankupaq, chaytamá ruwarqaku. Chaymi Jehova Diosqa mañakusqankuta uyarirqa, hinaspam risqanku ñanpi mana allin runakunamanta amparaykurqa, chayraykum paykunaqa allinlla Jerusalenkama chayarqaku (Esd 8:1-14, 21-32). Jehova Diosqa Danieltapas yanapaykurqam Babiloniapi kachkaptin. Mana entiendesqankunata entiendeykunanpaqmi huk angelwan yanapaykurqa. Chaytaqa ruwarqa Diospa qayllanpi humillakusqanraykum (Da 10:12).
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
w06-S 15/1 pag. 19 § 10
Esdras qillqapa yachachikuyninkunamanta
7:28–8:20. ¿Imanasqataq Babiloniapi yachaq wakin judiokunaqa mana munarqakuchu Esdraswan Jerusalenman riyta? Suqta chunka wata masninña wakin judiokuna Babiloniamanta kutisqanku pasaruptinpas Jerusalen llaqtapiqa manaraqmi achkaraqchu yacharqaku. Jerusalenman kutiq runakunaqa purmasqa llaqtamanmi kutinanku karqa. Mana murallanpas kasqanraykum peligropi tarikunmanku karqa. Babiloniapiqa wakin judio runakunaqa qullqisapañam karqaku, Jerusalenman kutispankum ichaqa mana chaynachu kanmanku karqa. Kutinankupaq ñanpas sasa rinam karqa. Chayraykum Jerusalenman kutiqkunaqa tukuy sunqunkuwan Jehova Diospi hapipakunanku karqa, kuyananku karqa hinaspa qarinchakunanku karqa. Esdraspas kallpanchasqam karqa Jehova Dios yanapasqanrayku. Esdras judio runakunata kallpanchaptinmi 1.500 ayllukuna (ichapas 6.000 runakuna) alistakurqaku Jerusalenman kutinankupaq. Chaymanta qipamanpas 38 levitakuna hinaspa 220 netineo runakunam alistakurqaku Esdraswan rinankupaq.
17-23 JULIO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | ESDRAS 9, 10
“Diosta mana kasukuspaqa ñakarisunmi”
w06-S 15/1 pag. 20 § 1
Esdras qillqapa yachachikuyninkunamanta
9:1, 2. ¿Imanasqataq mana allinchu karqa huklaw nacionniyuq runakunawan casarakuyqa? Juda nacionniyuq runakunaqa Jehova Diostam yupaychananku karqa paypa munasqanman hina Jesus chayamunankama. Chayraykum huklaw nacionniyuq runakunawan casarakuyninkuqa mana allinchu karqa. Wakin judio runakuna taytacha-mamacha yupaychaq runakunawan casarakuptinkuqa tiempopa pasasqanman hinach Jerusalenpipas Diosta mana serviq runakunaña huntarunman karqa. Hinaptinqa Jehova Diosta yupaychayqa qalaypaqchá chinkarunman karqa. Chayna kaptinqa ¿imaynatataq Jesuspas rikurinman karqa? Chayraykuchá Esdrasqa judio runakuna chayna ruwasqankuta qawaykuspan hukmanyasqa tarikurqa.
¿Imatam Dios munan ñuqanchikmanta?
Diosta kasukuyqa allinnillanchikpaqmi. Chaytam Moises sutillata qawachirqa 13 versiculopi, nirqam: “Munantaqmi [...] kamachikuyninkunata hinaspa decretonkunata kasukunaykichiktapas chaynapi alli-allinña kanaykichikpaq”, nispa. Imataña mañawaptinchikpas allinninchikpaqmi kanqa. Yuyariy “Diosqariki kuyakuqllañam” (1 Juan 4:8). Chaynaqa kamachikuyninkunaqa kunanpas wiñaypaqpas allinninchikpaqmi (Isaias 48:17). Paypa kamachiwasqanchikta kasukuspaqa, sasachakuykunamantam librakusun hinaspa hamuq tiempopiñataq Diospa Gobiernonpi wiñaypaq bendicionkunata chaskisun.
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
w06-S 15/1 pag. 20 § 2
Esdras qillqapa yachachikuyninkunamanta
10:3, 44. ¿Imanasqataq huklaw nacionniyuq warmikunataqa wawantinta qarqururqaku? Mana wawantinta qarquruptinkuqa chay warmikunaqa kaqmantach wawankurayku kutimunmanku karqa. Chaymantapas taksa warmachakunaqa maman cuidanantam necesitanku.
24-30 JULIO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | NEHEMIAS 1, 2
“Hanaq pacha Diostam chaylla mañakurqani”
Jehova Diosta yuyarispayá imatapas ruwasun
5 Wakinpiqa imapas kaptinmi pisillata rimaspa oracionpi mañakusun. Huk kutipim, Persia kamachiq rey Artajerjes yachayta munarqa imanasqa copa serviqnin Nehemias llakisqa kasqanmanta. Rimapayasqanman hinam kaynata tapurqa: “¿Imatataq munanki qampaq ruwanayta?”, nispa. Hinaptinmi chaypunilla Nehemiasqa ‘hanaq pachapi munaychakuq Diosta mañakurqa’. Pisillatam hinaspa sunqullanpim mañakurqa, ichaqa Jehová Diosqa uyarirqam. Chaymi Nehemiasqa Jerusalenpa murallankunata kaqllamanta hatarichinanpaq reypa yanapayninta chaskirqa (leey Nehemias 2:1-8). Qawasqanchikman hinaqa, sunqupi pisillata mañakuypas allinpim tukun.
Entiendesqanchikman hina rimanapaq
Imapi creesqaykimanta pipas qunqayllamanta tapusuptikiqa, ¿imataq yanapasunkiman allinta contestanaykipaq? Nehemiasta qatipakuy, paymi rey Artajerjespa tapusqanta manaraq contestachkaspan Diosta sunqullanpi mañakurqa (Neh. 2:4). Umallaykipi tantiay imayna contestanaykipaq. Atiwaqmi kaykuna ruwayta: 1) Akllay explicanaykipaq huk utaq iskay yachachikuyta (chaypaqqa servichikuwaqmi Razonamiento a partir de las Escrituras nisqa librota). 2) Tantiay yachachisqaykiwan tupaq mayqin textokunata servichikunaykipaq. 3) Uyarisuqnikita mana hukmanyachispalla rimayta qallarinaykipaqpas tantiay. Chaykunapi reparaspa tapusuqnikita contestay.
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
w86-S 15/2 pag. 25
Manam Diosta yupaychasqankutaqa saqirqakuchu
Nehemiasqa Jerusalen tuñichisqa kasqanraykum Jehova Diosta “tuta punchaw” mañakurqa (Nehemias 1:4, 6). Jerusalen llaqta tuñichisqa kasqanmanta kamachiq Artajerjeswan rimananpaqmi Nehemiasqa kaqllamanta Jehova Diosta mañakurqa. Jehova Diosqa mañakusqantam uyariykurqa, chaymi kamachisqa karqa Jerusalen llaqtapa pirqankunata allichachinanpaq.
Imatam yachachiwanchik: Nehemiasqa Jehova Diospa yanapakuynintam maskarqa. Ñuqanchikpas imatapas tantianapaqqa Jehova Diostam mañakunanchik hinaspa paypa munasqanman hina imatapas ruwananchik (Romanos 12:12).
31 JULIO–6 AGOSTO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | NEHEMIAS 3, 4
“¿Kallpapaq kaq llamkayqa humillawanchikchu?”
w06-S 1/2 pag. 9 § 9
Nehemias qillqapa yachachikuyninkunamanta
3:5, 27. Diospa llaqtanpi kallpapaq kaq llamkaytaqa manam mana kaqpaqta hinachu qawananchik. Manam Tekoa llaqtapi ancha riqsisqa runakuna hinaqa kananchikchu, paykunaqa munasqanku llamkayllapim llamkaqku, chaymi mana yanapakuqkuchu. Paykunataqa manam qatipakunanchikchu, aswanqa llaqtamasin llamkay munaq runakunatam qatipakunanchik.
Diospa atiyninwanqa tukuytam ruwasun
11 Chaymanta, pachaknintin watakuna pasaytapas Salumpa warmi churinkunatawan hukkunatam Jehova Diosqa yanaparqa Jerusalenpa pirqankunata hatarichiypi yanapakunankupaq (Neh. 2:20; 3:12). Salum kamachiq kachkaptinpas, churinkunaqa chay ruwaypim sasa kaptinpas yanapakurqaku (Neh. 4:15-18). Paykunaqa manam Tecoa llaqtayuq runakunapa kamachiqninkuna hinachu karqaku. Chay kamachiqkunaqa ‘manam yanapakuyta munarqakuchu’ (Neh. 3:5). Salumpa churinkunaqa maynataraq kusikurqaku Jerusalenpa pirqankuna pichqa chunka iskayniyuq punchawllapi qispiruptin (Neh. 6:15). Kunanpas achka warmi iñiqmasinchikkunam yanapakuchkanku yupaychana wasikunata ruwaypi hinaspa allichaypi. Imapas ruway atisqanku, kusisqa kasqanku hinaspa tukuy sunqunkuwan ruwasqankuraykum imapas sumaq qispin.
w04-S 1/8 pag. 18 § 16
Llapanchikmi Jesusta qatipakuchwan
16 Yuyaqña utaq warmaña kaspanchikpas llapanchikmi Jesusta qatipakuchwan, aswanraqmi Jehova Diospa llaqtanpi ima ruwayniyuqña kaspapas. Diospa llaqtanpiqa achkam imapas ruwanapaq kan, amayá piñakurusunchu nitaq hukmanyarusunchu imapas mana gustawasqanchik kaqkunata ruwanapaq niwaptinchikqa (1 Samuel 25:41; 2 Reyes 3:11). Tayta-mamakuna, ¿yaqachu wawa-churikichikta yachachichkankichik Diospa llaqtanpi ima kamachisqankutapas kusikuywan ruwanankupaq? Wawa-churikunaqa tayta mamanpa imapas ruwasqantam qawanku. Estados Unidos betel wasipi llamkaq iñiqmasinchikmi tayta-mamanmanta kaynata nin: “Huñunakunapaq wasita chaynataq asambleakuna ruwakunanpaq wasita tayta mamaypa kusikuywan limpiaypi yanapakusqankuqa qawachiwarqam paykunapaq chay ruway ancha allin kasqanta. Paykunaqa sapa kutim imapipas yanapakunankupaq kallpanchakuqku wakinpi mana gustasqan llamkaykuna kachkaptinpas,paykunapa chayna kasqankum yanapawan betelpi imapipas yanapakunaypaq”.
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
w06-S 1/2 pag. 9 § 1
Nehemias qillqapa yachachikuyninkunamanta
4:17, 18. ¿Imaynatataq runaqa chullalla makinwan llamkanman karqa? Imatapas qipiqkunapaqqa chayqa manam sasachu karqa. Umankupi utaq hombronkupi apaspankuqa huknin makillanwanmi hapiqku, “chaymi huknin makinwan lanzankuta hapiqku”. Iskaynin makinkuwan llamkaqkunañataqmi “wiqawninkupi espadayuqkama llamkarqaku”. Llapallankum listo karqaku enemigonkuna rikuriramuptin peleanankupaq.
7-13 AGOSTO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | NEHEMIAS 5-7
“Nehemiasqa servisqa kananmantaqa hukkunatam serviyta munarqa”
w02-S 1/11 pag. 27 § 3
Jehova Diosta yupaychaqkunata yanapasqankumanta: Ñawpaq tiempopi hinaspa kay tiempopi
Nehemiasqa manam runakunata imam ruwanankuta niqllachu karqa. Payqa Jehova Diosta yupaychanankupaqmi qullqinwanpas yanaparqa. Arí, judiomasinkunatam sirviente kasqankumanta qullqinwan pagaspan librarqa, chaymantapas qullqitam necesitaqkunaman prestarqa. Gobernador kaspanpas manam paganankutaqa suyarqachu. Aswanqa ‘150 Juda runakunata, kamachiqkunata chaynataq huk nacionmanta hamuq runakunatam mikuchiq’. ‘Sapa punchawmi nakachiq huk torota, suqta ovejata hinaspa alton pawaqkunata’ sapa ‘chunka punchawmantataqmi vinotapas quq’. Tukuy chaykunataqa qullqinwanmi ruwaq (Nehemias 5:8, 10, 14-18).
Amayá makinchikqa kachakuykuchunchu
16 Jehova Diospa yanapakuyninwanmi Nehemiaswan judiokunaqa kallpanchasqa tarikurqaku, chayraykum Jerusalen llaqtapa murallanta 52 punchawllapi hatarirachirqaku (Neh. 2:18; 6:15, 16). Nehemiasqa manam qawayllachu-qawakurqa hukkuna llamkaptinkuqa, paypas llamkarqam (Neh. 5:16). Kunanpas iñiqkunapi punta apaqkunam Nehemiasta qatipakuspanku yanapakunku huñunakuna wasikuna hatarichiypi, pichaypi hinaspa allichaypipas. Iñiqmasinkuta kuyasqankuraykum, iñiqkunapi punta apaqkunaqa sasachakuypi tarikuqkunata watukuspanku utaq paykunawan kuska Diosmanta willakuspanku kallpanchanku (leey Isaias 35:3, 4).
w00-S 1/2 pag. 32
¿Imaynatam Jehova Diosqa yuyawasqanchikta qawachiwanchik?
Bibliaqa niwanchikmi Diospaqqa “yuyariy” niq palabraqa chaylla yanapawananchikpaq kasqanmanta. Noeypa tiemponpi llumpa-llumpay para kasqanraykum kay allpa pacha 150 punchaw yakullaña karqa. Ichaqa “Diosqa manam qunqarqachu Noeytaqa, [...] chaymi Diosqa kay pachaman wayrata pukuchimurqa, hinaptinmi yakuqa asllayayta qallaykurqa” (Genesis 8:1). Achka watakuna pasaytam Filistea runakunapa presochasqan Diosta serviq Sansonpas kaynata nispan mañakurqa: “Llapallan kamachiq Jehova Dioslláy, amayá qunqarullawaychu. Diosnilláy, kunanllañayá kallpata quykullaway” nispa. Jehova Diosqa yuyarirurqamá, hinaspam kallpata quykurqa enemigonkunata vengakunanpaq (Jueces 16:28-30). Nehemiastapas Jehova Diosqa yanapaykurqam chaymi Jerusalenpi runakuna kaqmanta Jehova Diosta yupaychayta qallaykurqaku.
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
“Mana allintayá venceychik allin kaqkunata ruwaspa”
15 Chaymantañataq, Diospa Leyninta mana kasukunanpaq Nehemiasta engañananpaq Israel kastamanta Semaias sutiyuq runaman pagarurqaku. Chay traicionero runañataq nirurqa: “Diospa templonpa santuarionpi huñunakuspayá punkunkunata wichqarusunchik, wañuchisunaykipaqmi hamuchkanku” nispa. Chaynata rimaspanmi Nehemiasta wañurachinankumanta templopi pakakunanpaq nichkarqa. Ichaqa Nehemiasqa manamá sacerdotechu karqa, chaymi Diospa wasinpi pakakuspanqa huchallikurunman karqa. ¿Salvakunanpaqchu Diospa leyninta yanqacharunman karqa? Manam, aswanqa kaynatam nirqa: “‘Manam santuarioman yaykuymanchu vidayta salvanaypaqqa, manam yaykusaqchu”, nispa. ¿Imanasqataq Nehemiasqa mana engañarachikurqachu? Payqa yacharqa Semaiasqa maskiña judio kastamasillan kaptinpas “Dios mana kachamusqanta”, Diosmanta willakuqqa manamá consejarunmanchu karqa Jehova Diospa leyninta mana kasukunanpaq. Chaynata ruwaspa Nehemiasqa manamá enemigonkunawan vencerachikurqachu. Chaymantañam willakamurqa: “Murallamá tukusqa karqa Elul killapa iskay chunka pichqayuq punchawninpi. Chay obratam qispichirqaniku pichqa chunka iskayniyuq punchawpi” nispa (Nehemias 6:10-15; Numeros 1:51; 18:7).
14-20 AGOSTO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | NEHEMIAS 8, 9
“Jehova Diosmi kusikuyta qususpaykichik kallpanchasunkichik”
Yachasun sumaq mañakuymanta
2 Chay huñunakusqankumanta huk killa ñawpaqllantam judiokunaqa Jerusalenpa murallankunata kaqmanta hatarichiyta tukururqaku (Neh. 6:15). Chay ruwaytaqa 52 punchawkunallapim tukururqaku. Hinaspam paykunaqa tisri killapa qallariynin punchawpi plazapi huñunakurqaku Diospa kamachikuyninkunamanta Esdraspa hinaspa wakin levitakunapa yachachisqankuta uyarinankupaq (qawariy 1 kaq dibujota). Paykunaqa aylluntin hinaspa llapallan entiendey atiq warmachakunawan kuskam “achikyaqmanta chawpi punchawkama” tukuy yachachisqankuta sayanpalla uyarirqaku. ¡Mayna qatipakunapaqmá chayqa! Ñuqanchikmi ichaqa Huñunakunapaq Salonpi Diospa yachachikuyninkunata tiyaspa uyarinchik. Ichaqa yaqapaschá wakinpiqa yachachikuykunata uyarinamantaqa umanchikqa hukkunapi kachkan. Chayna kaptinqa, allinmi kanman Israel runakuna ima ruwasqankumanta yachayninchikqa. Paykunaqa allintam uyarirqaku tukuy yachachikuykunata, hinaptinmi sunqunkuman chayaptin waqayta qallaykurqaku Jehova Diospa kamachikuyninkunata mana kasukusqankumanta musyakuspanku (Neh. 8:1-9).
¿Hinallachu kawsasunchik chuya espirituman hina?
9 Kusikuyqa sunqumantapuni contentakuspa tarikuymi. Jehova Diosqa ‘kusikunmi’ (Salmo 104:31). Jesuspas anchatam kusikun taytanpa munayninta ruwaspan (Salmo 40:8; Hebreos 10:7-9). Ñuqanchikpaqpas Jehova “Diospa kusikuyninqa amparawaqninchik wasi hinam” (Nehemias 8:10).
10 Jehova Diosmanta kusikuy chaskisqanchikwanmi sasachakuypi kaspa chaynataq llakisqa kaspa utaq qatikachasqa kaspapas Diospa munayninta ruwaspa anchata kusikunchik. ¡Maynatam kusichiwanchik “Diospa yachayninta” tariyqa! (Proverbios 2:1-5). Dioswan kusisqa allin kasqanchikqa, paymanta chiqapta yachasqanchikmantam, hinaspa Diospi chaynataq librawananchikpaq Jesuspa wañukusqanpipas iñisqanchikraykum (1 Juan 2:1, 2). Chaymantapas kusichiwanchikmi enteron pachapi wawqi-paninchikkunawan huk sunqulla kasqanchik (Sofonias 3:9; Ageo 2:7). Kusichiwanchiktaqmi Diospa munaychakusqanta suyakuyninchik hinaspa sumaq noticiamanta predicasqanchikpas (Mateo 6:9, 10; 24:14). Chaynallataqmi kusichiwanchik wiñaypaq kawsakuyta suyasqanchikpas (Juan 17:3). Chayna suma-sumaq suyakuyninchik kachkaptinqa, ancha kusisqamá tarikuchwan (Deuteronomio 16:15).
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
it-1-S pag. 171 § 2
Arameo
Babilonia nacionmanta Jerusalenman judiokuna kutiramuptinkum sacerdote Esdrasqa Diospa kamachikuyninkunata leepurqa. Leviy runakunañataqmi chay leesqan ima ninan kasqanta runakunaman explicarqa. Nehemias 8:8 versiculopim chayna kasqanmanta kaynata willawanchik: “Diospa kamachikuyninkunamantaqa hinallam leerqaku llapallan runakuna uyarinankupaq. Entiendechirqakutaqmi ima ninan kasqantapas”, nispa. Yaqapaschá arameo rimaypi explicarqaku, chay textokuna hebreo rimaypi kasqanrayku. Arameopiqa explicarqaku Babiloniapi kaspanku judiokuna chay rimayta astawan yacharusqankuraykum. Chaymantapas, levitakunaqa entiendenankupaq hinam leesqankuta sumaqta explicarqaku, chaynapim hebreo rimayta yachachkaspankupas sumaqta entienderqaku.
21-27 AGOSTO
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | NEHEMIAS 10, 11
“Jehova Diosta kasukusqankuraykum Jerusalenman astakurqaku”
w98-S 15/10 pag. 22 § 13
Jerusalenpi yachanankupaq riqkunaqa kusikuywanmi rirqaku
13 Nehemiaspa tiemponpi Diosta serviqkuna Diosman sunqu kanankupaq tantiakusqankuqa yanaparqam Jerusalenpa murallanta qispichinankupaq. Jerusalen llaqtaqa chunka iskayniyuq punkuyuq murallayuqñam karqa, ichaqa asllan chay llaqtapiqa yacharqaku chaymi necesitakurqa mas runakuna chaypi yachanankupaq. Wakin Israel runakuna chaypi yachachkaptinkupas Jerusalen “llaqtaqa hatunmi karqa, chaypi kaq runakunam ichaqa aschalla karqa” (Nehemias 7:4). Chayraykum “sapa chunka ayllumanta huk ayllu Jerusalen llaqtaman rinankupaqmi sortearqaku”. Chaytaqa kusikuywanmi kasukurqaku, chaymi ‘runakunaqa Jerusalen llaqtapi yachanankupaq kikinkumanta riyta munarqaku. Chaymi paykunata Dios bendecinanpaq mañakurqaku’ (Nehemias 11:1, 2). Kaytaqa qatipakunmankum kunan tiempopi tukuy sunqunkuwan Diosta serviqkunapas, paykunaqa huklaw llaqtachakunapi Diosmanta willakunapaq necesitakusqanmanmi astakunku.
w86-S 15/2 pag. 26
Hinallam Jehova Diosta yupaycharqaku
Jerusalenman ripukunankupaq tukuy imankuta saqiyqa sasachá karqa. Chaymantapas Jerusalenpi yachaqkunaqa tukuy imaymana sasachakuykunapichá tarikurqaku. Chaymi llaqtamasinkunaqa kallpancharqaku hinaspa paykunapaq Jehova Diosta mañakurqaku.
Jehova Diosqa paypi iñiqkunallatam chaskin
15 Jehova Diosta servinanchikpaq tantiakuspaqa, nirqanchikmi paypa munayninta ruway imamantapas aswan allin kasqanta. Yacharqanchikmi chayqa wakinpi sasa kananmanta. Ichaqa, ¿imaynam tarikunchik imapas mana munasqanchikta ruwananchikpaq Jehova Dios kamachiwaptinchikqa? Jefteypa hina iñiyninchik kaptinqa, kusikuywanmi Jehova Diosman prometekusqanchikta ruwasunchik hinaspa kasukusunchikpas. Yachanchikmi ima ruwasqanchikmantapas aswan achka Diospa bendicionninkuna kasqanta (Mal. 3:10). Kaqmanta rimarisun Jefteymanta. ¿Imaynam churinqa tarikurqa taytanpa prometekusqanta yacharuspan?
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
w06-S 1/2 pag. 11 § 1
Nehemias qillqapa yachachikuyninkunamanta
10:34. ¿Imanasqataq Israel runakunata kamachirqaku temploman yantata apanankupaq? Moisespa chaskisqan kamachikuypiqa manam nirqachu Israel runakuna yantata apanankupaqqa. Ofrendata kañanankupaqmi yanta mana anchachu karqa, chaymi kamachisqa karqaku apamunankupaq. Hinaspapas manam anchachu karqa netineo runakuna (paykunaqa mana Israel runa kachkaspankupas templopim yanapakurqaku), chaymi sapa wata ima killapi yantata apanankupaq tuparachinakurqaku.
28 AGOSTO–3 SEPTIEMBRE
BIBLIAMANTA ASTAWAN YACHANAPAQ | NEHEMIAS 12, 13
“Diosman sunqu kasqaykita qawachiy amistadnikikunata allinta akllaspayki”
it-1-S pag. 117 § 8
Ammon runakunamanta
Templomanta Tobias runata qarqusqanku qipamanmi Deuteronomio 23:3-6 nisqanpi kamachikuyta leerqaku hinaspa explicarqaku, chaypim nirqa Ammon hinaspa Moab runakunawan Israel runakuna mana hukllawakunankumanta (Ne 13:1-3). Kay kamachikuyqa karqa waranqa wata ñawpaqta Israel runakuna Diospa prometesqan allpaman chayaykuchkaptinkuña Ammon hinaspa Moab runakuna Israel runakunata mana yanapayta munasqankuraykum. Ammon hinaspa Moab runakuna mana derechoyuq kasqankuraykum Israel runakunawanqa mana hukllawakunankuchu karqa, Israel runakunaqa Diospa llaqtan kanankupaqmi derechoyuq karqaku. Chaywanqa manam nichkanchikchu Ammon hinaspa Moab runakuna Israel runakunawan mana parlasqankumantaqa utaq paykunapa kasqanpi mana yachasqankumantaqa nitaq Diospa bendicionninta mana chaskisqankumantaqa. Arí, Zelec sutiyuq runam Ammon llaqtayuq kaspapas Davidpa soldadon karqa, Rut sutiyuq warmipas Moab llaqtayuq kachkaspanpas bendecisqan karqa Jehova Diospi hapipakusqanrayku (Rut 1:4, 16-18).
Qamkunaqa sapaqchasqam karqankichik
5 (Leey Nehemias 13:4-9). Sasaniraqmá tukuy mana allinkunapa chawpinpi Diospa sapaqchasqan hina kawsakuyqa. Rimarisun Eliasibmanta hinaspa Tobiasmanta. Eliasibqa sacerdotekunapa jefenmi karqa. Tobiasñataqmi Ammon kastamanta karqa, payqa yaqapaschá Persia nacionpi kamachikuqpa yanapaqninkunamanta huknin karqa Judea lawpi. Ñawpaqpim Tobiasqa amistadninkunapiwan michakurqaku Jerusalenpa pirqankunata Nehemias mana hatarichinanpaq (Neh. 2:10). Chaymantapas, Ammon kasta runakunaqa manamá Diospa templonmanqa yaykunankuchu karqa (Deut. 23:3). Hinaptinqa, ¿imanasqataq sacerdote Eliasibqa Tobias runata saqirqa Diospa templonpi huk cuartoyuq kananpaq?
6 Tobiasqa allin amistadmá karqa sacerdote Eliasibwan. Hinaspapas churin Johananpiwanmi Judea warmikunawan casarakurqaku, achka judiokunapas paymantam allinta rimaqku (Neh. 6:17-19). Chaymantapas, Eliasibpa willkanqa Samariapi kamachiq Sanbalatpa warmi churinwanmi casarasqa karqaku, Sanbalatqa Tobiaspa alli-allin amistadninmi karqa (Neh. 13:28). Tukuy chaykunaraykuchá sacerdotekunapa jefen Eliasibqa saqirqa chay Tobias sutiyuq runa Diospa templonpi huk cuartoyuq kananta. Nehemiasmi ichaqa Diosman sunqu kasqanta qawachirqa Diospa templonmanta Tobiaspa llapa imankunata wischuspan.
w96-S 15/3 pag. 16 § 6
Diosman sunquyá kasun kamachikuyninkunata kasukuspa
6 Jehova Diosman sunqu kaspaqa manam Diospa enemigonkunawanqa amistadtaqa ruwasunchu. Chayraykum Santiagopas kaynata qillqarqa: “Yaw Diosta qipanchaqkuna, ¿manachu yachankichik Diosta mana yupaychaq runakunapa amistadnin kaspaykichikqa Diospa enemigonña rikurirusqaykichikta? Pipas Diosta mana yupaychaq runakunapa amistadnin kayta munaspaqa Diospa enemigonmi rikurirun” nispa (Santiago 4:4). Ñuqanchikpas kamachiq David hinam Diosman sunqu kananchik, paymi kaynata nirqa: “Jehova Dioslláy, ¿manachu ñuqaqa chiqnini chiqnisuqnikikunataqa? ¿Manachu ñuqaqa millakuni qanmanta karunchakuqkunataqa? Paykunataqa qalaypaqmi chiqnini, paykunaqa qalaypaq chiqniqniykunañam rikurirunku”, nispa (Salmo 139:21, 22). Manam munanchikchu huchapakuqkunawan amistadta ruwaytaqa mana paykuna hina kasqanchikrayku. Diosman sunqu kasqanchikqa yanapawasunmi Diosta chiqniqkunawan mana amistadta ruwanapaq, chayna runakunataqa manam televisionpipas qawananchikchu.
Ima yachachikuykunatam tariramunchik
it-2-S pag. 444 § 2
Takimanta
Diospa wasinpi takiyqa ancha allinmi karqa. Chaymi bibliapiqa achka kutita riman takiqkunamanta, paykunamanta rimaspanmi bibliaqa nintaq ‘manam hukta imatapas ruwasqankumanta’ chaynapi tukuy tiemponkuwan takiypi yanapakunankupaq (1Cr 9:33). Takiqkunaqa Leviy ayllumanta akllasqanku sumaq takiqkunam karqaku, Babiloniamanta kutimuqkunata yupaspankupas Leviy ayllumanta takiqkunataqa sapaqtam yuparqaku (Esd 2:40, 41). Persia nacionta kamachiq Artajerjes Longimano runapas takiqkunamanta hinaspa templopi yanapakuqkunamantaqa manam impuestotaqa mañarqachu (Esd 7:24). Chaymanta qipatam rey kamachirqa takiqkuna sapa punchaw imapas pisipuqninkuta chaskikunankupaq. Kay kamachikuy rey Artajerjespa kamachisqan kasqanta niptinkupas yaqachusmi kaytaqa Esdras kamachirqa, kamachiq Artajerjes payman autoridadta qusqanrayku (Ne 11:23; Esd 7:18-26). Kaymi entiendechiwanchik takiqkuna Leviy ayllumanta kaptinkupas sapakamamanta biblia rimasqanta (Ne 7:1; 13:10).