Diospa gobiernollantan kasukunchis

1, 2. a) ¿Jesuspa ima nisqanmi kay tiemponchispipas yanapawarqanchis? b) ¿Imatan enemigonchiskuna ruwarqanku ch’usaqyananchista munaspa, imapin tukurqan chay ruwasqanku?

JUDEA nacionpiqa Pilato runan aswan atiyniyoq autoridad karqan runakunata juzgananpaq, paypa ñawpaqenpin Jesús kayta nirqan: “Qhapaqsuyuyqa manan kay pachamantachu, kay pachamanta kanman chayqa, serviqniykunachari maqanakunkuman, judío runakunaman mana entregasqa kanaypaq, aswanpas qhapaqsuyuyqa manan kay pachamantachu”, nispa (Juan 18:36). Chay nisqanqa anchatan kay tiemponchispipas yanapawarqanchis. Pilatoqa kamachirqanmi Jesusta wañuchinankupaq, ichaqa Jesusqa pisi tiempollamantan kawsarimpurqan. Roma suyuta kamachiqkunaqa Jesuspa qatikuqninkunatan ch’usaqyachiyta munarqanku, ichaqa manan atirqankuchu. Aswanpas chay cristianokunaqa tukuy ladokunamanmi ch’eqechirqanku Diospa gobiernonmanta yachachikuyta (Col. 1:23).

² Diospa gobiernonqa 1914 watapin paqarimurqan, chay qhepamanmi wakin atiyniyoq ejercitokuna Diospa llaqtanta ch’usaqyachiyta munarqanku, ichaqa manan atirqankuchu. Chaymantapas askha gobiernokuna hinallataq político t’aqakunapas munarqankun paykunata yanapananchista, chhaynapi t’aqanasqa kawsananchispaq, ichaqa ñoqanchisqa huk-nisqallan karqanchis. Kay tiempopiqa yaqa llapa nacionkunapin kan Diospa gobiernonta kasukuqkuna. Ichaqa maypiña kaspapas huk-nisqallan kawsanchis, manataqmi mayqen nacionmanpas sayapakunchischu. Huk-nisqalla kawsasqanchismi sut’ita rikuchin Diospa gobiernon kamachishasqanta, rey Jesuspas serviqninkunata pusashasqanta, cuidashasqanta, Bibliaq nisqanta aswan allinta entiendenankupaq yanapashasqantapas. ¿Imaynatan Jesús chayta ruwarqan? Chayta yachayqa iñiyninchistan kallpachanqa. Yachasun wakin juiciokuna ganasqanchismanta, chaykuna kasqan tiempopin rikuchirqanchis ‘mana kay pachamantachu kasqanchista’ (Juan 17:14).

Huk yachachikuytan aswan allinta entiendenku

3, 4. a) ¿Imakunan pasarqan Diospa gobiernon paqariqtin? b) ¿Allintachu Diospa llaqtan entienderqan kay pachawan mana chaqrukunan kasqanta? Willay.

³ Diospa gobiernon paqarisqan qhepamanmi hanaq pachapi guerra karqan, hinan Satanasqa kay pachaman wikch’uykamusqa karqan (leey Apocalipsis 12:7-10, 12). Kay pachapipas huk guerran karqan, chaypin Diosta serviqkuna huk pruebapi tarikurqanku. Ichaqa paykunaqa decidisqan kasharqanku Jesús hina kay pachawan mana chaqrukunankupaq. Ichaqa, ¿imakunatan mana ruwanankuchu karqan kay pachawan mana chaqrukunankupaq? Qallariypiqa manan allintachu chayta entienderqanku.

⁴ 1904 watapin “Waranqa wataq qallariynin” (inglés simipi) volumen VI nisqa qelqa lloqsimurqan, chaypin cristianokunata nikurqan guerraman ama rinankupaq.a Ichaqa chaypin willarqan sichus mayqen cristianopas ejercitopi servinanpaq waqyasqa kanman chayqa, kallpachakunanmi karqan guerraman mana riqkunawan kuska huk ruwaykunapi llank’ananpaq. Ichaqa sichus guerraman rinanpaq obligankuman chayqa, payqa manan pitapas wañuchinanchu karqan. Herbert Senior iñiqmasinchisqa Gran Bretaña llaqtapin tiyarqan 1905 watapitaq bautizakurqan, paymi chay tiempomanta rimaspa nirqan: “Iñiqmasikunaqa manan allintachu entienderqanku huk llank’aykunata ruwaspa ejercitopi serviy allinchus icha manachus kasqanta”, nispa.

5. 1915 watapi, ¿imaynatan 1 setiembre killamanta Qhawaq revista aswanta entiendechiwarqanchis?

⁵ Ichaqa 1915 watapi 1 setiembre killamanta Qhawaq revistan astawan chayta entiendechirqan. “Bibliaq yachachikuyninkuna” (inglés simipi) nisqa libroq willasqanmantan chay revista kayta nirqan: “Yaqapaschá chayta ruwaspaqa mana allinta ruwashasunman”, nispa. Ichaqa sichus huk cristianota ninkuman “ejercitopi serviyta mana munaqtiykiqa wañuchisqan kanki” nispa chayri, ¿imatan ruwanman? Chay revistan nirqan: “¿Mayqenmi aswan allin kanman? ¿Jesusta kasukusqanchisrayku wañuychu, icha kay pachapi kamachikuqkunata yanapasqanchisrayku wañuychu? Ñoqanchisqa munanchismi hunt’aq sonqo kaspa rey Jesusta kasukusqanchisrayku wañuyta”, nispa. Sut’iña kasharqan chaypas chay revistan nirqan: “Kaywanqa manan ‘chayta ruwaychis’ nishaykuchu, aswanpas qankunan akllakunaykichis”, nispa.

6. ¿Imatan yachanchis Herbert Senior iñiqmasimanta?

⁶ Wakin iñiqmasinchiskunaqa sut’itan chayta entienderqanku, chaymi decidisqa kasharqanku kasukunankupaq. Herbert Senior iñiqmasinchismi nirqan: “Barcomanta balakunata uraykachiypas pistolaman chaykunata churaypas ñoqapaqqa guerraman riy hinan karqan”, nispa (Luc. 16:10). Herbert iñiqmasinchistaqa carcelpin wisq’arqanku ejercitopi serviyta mana munasqanrayku. Paypas 4 iñiqmasinchiskunapas Richmond (Gran Bretaña) llaqtapi tarikuq carcelpin karqanku, huk religionkunamanta runakunapas chaypin karqanku, llapankuqa 16 karqanku. Huk p’unchaymi mana piqpa yachasqallan paykunata barcopi Francia nacionman aparqanku. Chaypin baleaspa wañuchinanku karqan. Paykunaqa baleasqa kanankupaqñan sayasharqanku, ichaqa manan wañuchirqankuchu. Aswanpas 10 wata carcelpi kanankupaqmi juzgarqanku.

7. Segunda Guerra Mundial qallariqtin, ¿imatan Diospa llaqtan allinta yacharqan?

⁷ Segunda Guerra Mundial qallariqtinmi Diosta serviqkunaqa allintaña entienderqanku, Jesús hina kay pachawan mana chaqrukunankupaq imatachus ruwananku kasqanta (Mat. 26:51-53; Juan 17:14-16; 1 Ped. 2:21). 1939 watapin 1 noviembre killamanta Qhawaq revistapi “Manan mayqen gobiernomanpas sayapakunchischu” nisqa yachachikuy lloqsimurqan, chaypin nirqan: “Kay tiempopi Diospa llaqtanqa kaytan kasukunan: Guerrapi kaq nacionkunamanqa manan mayqenmanpas sayapakunanchischu”, nispa. Simon Kraker iñiqmasinchisqa Brooklyn (Nueva York) llaqtapi kaq Betelpin llank’arqan, paymi nirqan: “Guerrakunaña kaqtinpas Diospa llaqtanqa llapa runakunawanmi thakpi kawsanan, chaytan allinta entienderqani”, nispa. Chay revistaqa necesitasqanku tiempopin lloqsimurqan hinaspan paykunata yanaparqan qatiykachay tiempopi preparasqa kanankupaq.

Mayu hinaraq qatiykachay rikhurimun

8, 9. ¿Imaynatan hunt’akurqan apóstol Juanpa profetizasqan?

⁸ Apóstol Juanmi huk rikhuriypi rikurqan 1914 watapi Diospa gobiernon paqarisqan qhepaman, hatun dragón otaq Satanás mayuta hinaraq siminmanta unuta aqtusqanta, chaywanmi profetizarqan Dios serviqkunata Saqra ch’usaqyachiyta munasqantab (leey Apocalipsis 12:9, 15). ¿Imaynatan chay profecía hunt’akurqan? 1920 watakunamantapachan Diospa llaqtanta qatiykachayta qallarirqanku. Segunda Guerra Mundial kasqan tiempopin Norteamérica ladopi tiyaq Kraker iñiqmasinchista huk iñiqmasinchiskunatapas Diospa gobiernollanta kasukusqankurayku carcelpi wisq’arqanku. Chay guerra kasqan tiempopin Estados Unidos nacionpi askha runakunata carcelpi wisq’arqanku guerraman mana riy munasqankumanta, ichaqa chaypi kaqkunamantaqa aswan askhan Jehová Diospa testigonkuna karqanku.

⁹ Saqrapas yanapaqninkunapas munarqankun cheqaq cristianokuna Diospa gobiernonta manaña kasukunankuta. Chayraykun África, Europa, Estados Unidos ladokunapi iñiqmasinchiskunata juezkunaman aparqanku. Ichaqa paykunaqa decidisqan kasharqanku Diospa gobiernollanta kasukunankupaq, chaymi carcelpi wisq’arqanku, maqarqanku, makinkutapas otaq chakinkutapas wit’urqanku. Alemania nacionpipas Diosta serviqkunatan obligarqanku “Heil Hitler” nispa ninankupaq guerraman rinankupaqpas. Chayta mana ruwasqankuraykun yaqa 6.000 iñiqmasinchiskunata nazi runakuna presota hap’irqanku, chaymantapas Alemania nacionmanta huk nacionkunamantapas 1.600 más iñiqmasinchiskunatan chaypi wañuchirqanku. Chaywanpas Saqraqa manan atirqanchu Diospa llaqtanta ch’usaqyachiyta (Mar. 8:34, 35).

Mayutan hallp’a millp’uykurqan

10. a) ¿Imatan nikun ‘hallp’a’ nispa? b) ¿Imaynatan chay ‘hallp’a’ Diospa llaqtanta yanaparqan?

¹⁰ Apóstol Juanpa profetizasqan hinan ‘hallp’a’ millp’uykunan karqan ‘mayu’ hinaraq qatiykachayta, chhaynapin Diospa llaqtanta yanapanan karqan, hallp’a nispaqa kay pachapi allin yuyaywan ruwaq t’aqakunamantan rimashan, hukninmi kanman tribunalkuna. ¿Imaynatan chay profecía hunt’akurqan? Chay ‘hallp’an’ Segunda Guerra Mundial tukukusqan qhepaman askha kutipi Diospa gobiernonta kasukuqkunata yanaparqan (leey Apocalipsis 12:16). Iñiqmasinchiskunaqa ejercitopi serviyta otaq nacionninkuta hatunchayta mana munasqankuraykun juiciokunapi tarikurqanku, chaywanpas tribunalkunaqa allinninchispaqmi decidirqanku. Ñawpaqta yachasun ejercitopi serviyta mana munasqanchisrayku juiciokunapi tarikusqanchismanta, chaykunata atipananchispaq Jehová Dios yanapawasqanchismantapas (Sal. 68:20).

11, 12. ¿Ima sasachakuypin tarikurqan Sicurella iñiqmasi hinallataq Thlimmenos iñiqmasipas? ¿Imapin chaykuna tukurqan?

¹¹ Estados Unidos. Anthony Sicurella iñiqmasinchispa tayta-mamanqa Testigokunan karqanku. Payqa 15 watanpi kashaspan bautizakurqan, 21 watanpi kashaspataq ejercitoq registronpi inscribichikurqan “religioson kani” nispa. Iskay wata qhepamanmi 1950 watapi, payqa “concienciaypa nisqantan ruwani” nispañataq registropi cambianankuta munarqan. Chay nacionpi FBI nisqaqa allinpaqmi chayta qhawarirqan, ichaqa Departamento de Justicia nisqan mana munarqanchu. Chay juicioqa Estados Unidos nacionpi Tribunal Supremo nisqamanmi pasarqan, hinan anulapurqan ñawpaq tribunalpa decidisqanta, Sicurella iñiqmasinchispa favorninpitaqmi decidirqan. Chayta decidisqanraykun Estados Unidos nacionmanta runakunaqa atirqanku concienciankurayku ejercitopi mana servinankupaq mañakuyta.

¹² Grecia. 1983 watapin Iakovos Thlimmenos iñiqmasinchista carcelpi wisq’arqanku soldadokunaq uniformenta mana churakuyta munasqanrayku. Carcelmanta lloqsisqan qhepamanmi contador kaspa llank’ayta munarqan, ichaqa manan permisota qorqankuchu ñawpaqpi carcelpi kasqanrayku. Payqa Grecia nacionpi tribunalmanmi rirqan chayta allichananpaq, ichaqa manan chay juiciota ganarqanchu, chaymi Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqaman pasachirqan. 2000 watapin Gran Sala del Tribunal nisqamanta 17 juezkuna paypa favorninpi decidirqanku, chay decidisqankun rikuchirqan llapa runakunata kaqllata tratananku kasqanta. Grecia nacionpiqa 3.500 más iñiqmasinchiskunan ejercitopi kayta mana munasqankurayku carcelpi karqanku, carcelmanta lloqsisqanku qhepamanqa paykunaqa registrasqan kasharqanku carcelpi kasqankumanta. Ichaqa juezkunaq decidisqanku qhepamanmi, Grecia gobierno huk kamachikuyta horqomurqan chay iñiqmasinchiskunaq carcelpi kasqankuta registromanta horqopunankupaq. Chaymantapas Grecia nacionpiqa ñawpaq watakunamantapachan huk ley karqanña, chaypin nirqan ejercitopi mana kayta munaqkuna huk ruwaykunapi llank’ayta atisqankuta. Grecia nacionpa leyninkuna qhepaman revisakuqtinqa chay leyqa hukmantan lloqsimurqan.

13, 14. ¿Imatan yachanchis Stefanov iñiqmanta hinallataq Bayatyan runamantapas?

¹³ Bulgaria. 1994 watapin 19 watayoq Ivailo Stefanov iñiqmasinchista ejercitopi servinanpaq kamachirqanku. Payqa manapunin munarqanchu ejercitopi serviyta otaq ejercitopi huk llank’anakunata ruwaytapas. Chayraykun juzgarqanku 18 killa carcelpi kananpaq, ichaqa conciencianpa nisqanman hina ruwananpaq derechoyoq kasqanraykun payqa tribunalkunaman rirqan, qhepamantaq Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqaman chayta pasachirqan. 2001 watapin manaraq chay juicio qallarishaqtin, Bulgaria gobierno Stefanov iñiqmasinchiswan chayta allicharqan. Chay gobiernoqa manañan juzgarqanñachu Stefanov iñiqmasinchista, hinaspapas huk runakunapas manan munarqankuchu ejercitopi serviyta aswanpas huk ruwaykunapin llank’ayta munarqanku, chay gobiernoqa paykunatapas manañan juzgarqanchu.c

¹⁴ Armenia. Vahan Bayatyan runaqa 2001 watapin edadninta hunt’arqan ejercitopi servinanpaq.d Payqa tribunalkunamanmi willarqan conciencianrayku chayta mana ruway munasqanta, ichaqa manan uyarirqankuchu. Hinan 2002 watapi carcelman haykurqan iskay wata kuskan kananpaq, ichaqa 10 killa kuskan qhepallamanmi carcelmanta lloqsimpurqan. Hinan payqa Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqaman chayta pasachirqan. Ichaqa 2009 watapin 27 octubre killapi chay tribunalpas contranpi decidirqan. Bayatyan runaqpa problemanpi hina tarikuq iñiqmasinchiskunaqa llakisqachá kasharqanku. Ichaqa Bayatyan runaqa Gran Sala del Tribunal nisqamanmi chayta pasachirqan, 2011 watapitaq 7 julio killapi chay tribunalqa favorninpi decidirqan. Chay tribunalpa nisqanman hinaqa runakunaqa derechoyoqmi kanku imatapas piensanankupaq, concienciankuq nisqanman hina ruwanankupaq, ima religionniyoq kayta akllakunankupaqpas, chaymi runakunaqa religionninkurayku conciencianpa nisqanman hina akllakuyta atinkuman ejercitopi servinankupaq otaq mana servinankupaqpas. Chay decidisqankuqa manan Testigokunaq allinnillanpaqchu karqan, aswanpas Consejo de Europa nisqapi kaq nacionkunapaqwanmi.e

Nacionkunata hatunchaymanta

15. ¿Imaraykun Diosta serviqkuna nacionninkuta mana hatunchankuchu?

¹⁵ Diosta serviqkunaqa ejercitopi serviyta mana munaspan rikuchinku Diospa gobiernollanta kasukusqankuta, chaymantapas chaytan rikuchillankutaq nacionninkuta mana hatunchaspa. Segunda Guerra Mundial kasqan tiempomantapachan runakunaqa astawan nacionninkuta hatunchayta qallarirqanku. Askha nacionkunapin runakunata obliganku nacionninkuta hatunchanankupaq, chaymi munanku nacionninkurayku juranankuta, himno nacional nisqata takinankuta otaq nacionninkuq banderanta napaykunankuta. Ichaqa ñoqanchisqa Jehová Diosllatan hatunchanchis (Éx. 20:4, 5). Chayraykun sinchi qatiykachasqa karqanchis. Ichaqa Jehová Diosqa hukmantan ‘hallp’a’ nisqata utilizarqan qatiykachayta millp’uykunanpaq. Jehová Diosqa yanapawarqanchismi askha juiciokunata ganananchispaq, chaytaqa Jesuspa yanapayninwanmi ruwarqan, yachasun wakinmanta (Sal. 3:8).

16, 17. a) ¿Ima problemapin tarikurqanku Lillian Gobitas hinallataq William wawqenpas? b) ¿Imatan yachanchis paykunata pasasqanmanta?

¹⁶ Estados Unidos. 12 watayoq Lillian Gobitasf iñiqmasinchispas hinallataq 10 watayoq William wawqenpas Jehová Diosllatan kasukuyta munarqanku, chaymi mana munarqankuchu nacionninkuq banderanta napaykuyta nitaq nacionninkurayku juraytapas. Chayta mana ruwasqankuraykun escuelamanta wikch’urqanku. Paykunaq juicionqa Tribunal Supremo nisqamanmi pasarqan, 1940 watapin chay tribunalmanta 8 juezkuna Testigokunaq contranpi decidirqanku, huk juezllan favorninchispi decidirqan. Chay tribunalmi willarqan escuelaq ruwasqanqa leykunaq nisqanman hina kasqanta, “nacionninku huk-hinalla kananpaq” yanapasqantapas. Chayraykun aswan askha Testigo wawakunata escuelankumanta wikch’urqanku, kurakkunatapas llank’anankumantan wikch’urqanku, millay runakunataq askha iñiqmasinchiskunata mana chaninta tratarqanku. Chaymanta rimaspan huk qelqa nirqan: “1941 watamantapacha 1943 watakaman Testigokunata sinchita qatiykacharqanku, Estados Unidos nacionpiqa 1900 watamantapachan mana hayk’aqpas chay hinaqa pasarqanchu”, nispa.

¹⁷ Ichaqa enemigonchiskunaqa manan unaychu kusisqa karqanku. 1943 watapin Tribunal Supremo nisqa Barnette iñiqmasinchispaq juiciota ruwarqan, chay iñiqmasitaqa Gobitas iñiqmasinchista hinan escuelanpi ruwasqaku. Kay kutipin ichaqa chay tribunalqa Testigokunaq favorninpi decidirqan. Chay tribunalqa pisi tiempollapin ñawpaq kutipi decidisqanta cambiapurqan, chaytaqa manan hayk’aqpas ruwasqachu. Chayta decidisqanraykun Estados Unidos nacionpiqa manaña nishutañachu Testigokunata qatiykacharqanku. Hinaspapas Estados Unidos nacionmanta runakunaq derechontan astawan respetarqanku.

18, 19. a) ¿Pin Pablo Barros iñiqmasita yanaparqan tukuyta aguantananpaq? b) ¿Imaynatan Barros iñiqmasinchispa ruwasqanta qatikusunman?

¹⁸ Argentina. 8 watayoq Pablo Barros hinallataq 7 watayoq Hugo wawqenpas, 1976 watapin escuelankumanta wikch’usqa karqanku, paykunaqa manan munarqankuchu nacionninkuq banderanta hatunchayta. Huk kutinmi chay escuelapi directora Pablota tanqarparirqan, hinaspapas umanpin saqmarqan otaq p’unurqan. Chaymantapas iskayninkutan escuela tukuyta qhepachiq, chhaynapi banderata hatunchasqanku horapi paykunapas chayta ruwanankupaq. Chayta yuyarispan Pablo nin: “Chaykunataqa Jehová Diospa yanapayninwanmi aguantarqani”, nispa.

¹⁹ Chaykuna kasqanraykun paykunaqa juiciopi tarikurqanku, ichaqa juezqa allinpaqmi qhawarirqan escuelaq ruwasqanta. Hinan Argentina nacionpi Corte Suprema de Justicia nisqaman chay juiciota pasachirqanku. Chay tribunalqa 1979 watapin ñawpaq juezpa nisqanta anulapurqan, nirqantaqmi: “Wawakunaqa estudianankupunin primaria nisqata, gobiernoqa qhawarinanmi estudiashankuchus icha manachus chayta (art. 5), hinaspapas wawakunaqa derechoyoqmi kanku estudianankupaq (art. 14), chaymi chay ruwasqankuqa [escuelamanta wikch’usqankuqa] chaykunaq contranpi kashan”, nispa. Chayqa 1.000 Testigo erqechakunatan yanaparqan. Wakinqa manañan escuelamanta wikch’usqañachu karqanku, Pablopas Hugopas hukkunapas escuelankumanmi kutipurqanku.

20, 21. ¿Imaynatan iñiyniykipi yanapasunki Roel iñiqmasita sucedesqan hinallataq Emily iñiqmasita sucedesqanpas?

²⁰ Filipinas. 1990 watapin 9 watayoq Roel Embralinagg iñiqmasita, 10 watayoq Emily iñiqmasita, 65 más Testigokunatawan banderata napaykuyta mana munasqankurayku escuelamanta wikch’urqanku. Roel, Emily iñiqmasinchiskunaq taytanqa escuelamanta encargakuqkunawanmi rimarqan ichaqa manan kasurqankuchu. Hinan Leonardo taytankuqa Tribunal Supremo nisqaman chayta pasachirqan. Ichaqa manan qolqen karqanchu nitaqmi abogadonpas karqanchu. Chaymi paykunaqa tukuy sonqowan Jehová Diospa yanapayninta mañakurqanku. Wawankunataqa compañeronkunan millayta tratasharqanku burlakusharqanku ima. Leonardoqa manan imatapas yacharqanchu leykunamanta, chaymi nirqan “kay juiciotaqa manan ganasaqchu” nispa.

²¹ Ichaqa manan unaychu chhayna karqanku, paykunataqa Felino Ganal sutiyoq abogadon yanaparqan, payqa ñawpaqpin abogadokunaq empresanpi llank’arqan. Ichaqa qhepamanmi chay empresamanta lloqsipurqan hinaspan Jehová Diospa testigon kapurqan. Tribunal Supremo nisqaqa Testigokunaq favorninpin decidirqan, hinaspapas kamachirqanmi Testigokunata escuelamanta ama wikch’unankupaq. Enemigonchiskunaqa imaymanatan ruwarqanku Diosta mana kasukunanchispaq ichaqa manan atirqankuchu.

Jehová Diosllata servisqanchisraykun huk-nisqalla kawsanchis

22, 23. a) ¿Imaraykun Jehová Diospa testigonkuna askha juiciokunata ganarqanchis? b) ¿Imatan reparanchis pachantinpi huk-nisqalla thakpi kawsasqanchiswan?

²² ¿Imaraykun Jehová Diospa testigonkuna askha juiciokunata ganarqanchis? Ñoqanchisqa manan político runakunachu kanchis, chaywanpas askha nacionmanta tribunalkunapin juezkuna yanapawarqanchis enemigonchiskunamanta. Hinaspapas chay juiciokunapi ganasqanchisraykun runakunaq derechonpas astawan respetakurqan. Chaypin sut’ita reparanchis chaykunata atipananchispaq Jesucristo yanapawasqanchista (leey Apocalipsis 6:2). ¿Imaraykun tribunalkunaman rinchis? Manan leykunata cambiananchisraykuchu, aswanpas ñoqanchisqa munanchismi mana piqpa hark’asqallan rey Jesucristota serviyta (Hech. 4:29).

²³ Kay pachapi runakunaqa politicaraykun t’aqa t’aqapi kawsanku, cheqninakunku ima, ñoqanchismi ichaqa kallpachakunchis Diosllata kasukunanchispaq, chayta ruwasqanchisraykun rey Jesucristoqa bendeciwarqanchis. Satanasqa imaymanatan ruwarqan Diosta manaña kasukunanchispaq ichaqa manan atirqanchu. Diospa gobiernonqa millonninpi runakunatan huñushan, chay runakunaqa manan guerrakunapi kayta munankuchu. Pachantinpi iñiqmasinchiskunaqa huk-nisqallan thakpi kawsanku, chayqa ancha admirakunapaqmi, chaymi sut’ita reparachiwanchis Diospa gobiernon kamachishasqanta (Is. 2:4).