Diospa sonqonman chayaqta mañakusun

1. a) ¿Jerusalén llaqtapi ima huñunakuy aparikusqanmantan yachasun? b) ¿Ima tapuykunatan kutichisun?

JERUSALÉN llaqtapin 455 watapi manaraq Jesús hamushaqtin, 24 p’unchay qanchiskaq tisri killapi huk hatun huñunakuy aparikurqan. Chaypin Leví runakuna Diospa llaqtanta huñurqanku Diosmanta mañakunankupaq, nirqankun: “Sayariychis, Diosninchis Señor Diosta yupaychaychis, wiñaymanta-wiñaykama payta saminchaychis”, nispa (Neh. 9:4, 5). Biblian willan huk kutikunapi hina chay kutipipas Jehová Diosmanta unay mañakusqankuta. Ñawpaqta yachasun imarayku chay huñunakuyta aparisqankumanta, hinamantaq kay tapuykunata kutichisun: ¿Leví runakunaq ima ruwasqankun yanaparqan chay huñunakuy sumaqta aparikunanpaq? ¿Imakunatan yachasunman chay sumaq mañakusqankumanta? (Sal. 141:2.)

HATUN KILLA

2. ¿Ima allintan Diospa llaqtan ruwarqan Jerusalenpa perqankunata perqasqanku qhepaman?

² Huk killa ñawpaqllatan judiokunaqa Jerusalén llaqtaq perqankunata wakmanta sayarichirqanku (Neh. 6:15). Chay llank’aytan tukurqanku 52 p’unchayllapi. Hinan tisri killa qallariyta plazapi huñukurqanku, Esdraspa hinallataq Leví runakunaq Kamachikuy Simi qelqa leesqankuta sut’inchasqankutawan uyarinankupaq . Chaypin qharikuna, warmikuna, wawakuna ima, “tutallamanta chawpi p’unchaykama” makilla uyarirqanku. Ñoqanchisqa yaqa llapanchismi sumaq wasikunapi huñukunchis, chaywanpas mayninqa manan tukuy yuyaywanchu uyarinchis otaq hukkunapi yuyaykushanchis. Ichaqa, ¿imatan yachasunman Nehemiaspa tiemponpi Diospa llaqtanmanta? Paykunaqa manan uyariyllachu uyarirqanku, aswanmi uyarisqankuta sonqonkupi hap’ikuqku, chaymi Kamachikuy Simita mana kasukusqankuta reparakuspa waqayta qallarirqanku (Neh. 8:1-9).

3. ¿Leví runakunaq ima nisqankutan Diospa llaqtan uyarikurqan?

³ Ichaqa manan huchankuta willakunankupaqchu chay huñunakuyqa karqan. Chay p’unchayqa kusisqa sonqowan Diosta yupaychanapaqmi karqan (Núm. 29:1; ). Chaymi Nehemías llaqtata nirqan: “Ripuychis, sumaq mikhunata mikhumuychis, upi vinota ukyamuychis. Wakchakunamanpas mikhunaykichista haywariychis. Kunan p’unchayqa Señor Diosninchispaq t’aqasqan. Ama llakikuychischu, Señor Diosmi kusichisunkichis, ahinapitaq kallpachakunkichis”, nispa. Chayta kasukuspan Diospa llaqtanqa ‘anchata kusikurqanku’ (Neh. 8:10-12).

4. a) ¿Imatan familiapi umallikuna tarirqanku t’aqwirisqankupi? b) ¿Ch’uklla Ruway fiestapi ima ruwakunanta hinan chay p’unchaypas ruwarqanku?

⁴ Qhepa p’unchaytan familiapi umallikuna huñukurqanku Kamachikuy Simita t’aqwirinankupaq, aswan allinta hunt’anankupaqwan . Chaypin tarirqanku chay killapi 15 p’unchaymanta 22 p’unchaykama Ch’uklla Ruway fiestata hatun huñunakuytawan ruwakunan kasqanta, hinan chayta ruwarqanku . Chhayna hatun fiestataqa manan hayk’aqpas ruwakurqanchu. Chaypin imayna ruwakunanta hina, “fiesta qallariy p’unchaymanta tukukuy p’unchaykama” alto kunkawan Diospa Simin Qelqata leekurqan (Neh. 8:13-18).

HUCHANKUTA WILLAKUNANKU P’UNCHAY

5. ¿Imatan llaqtantin runakuna ruwarqanku manaraq Leví runakuna Diosmanta mañakushaqtin?

⁵ Fiestaq tukusqan qhepamanmi, 24 p’unchaypi llaqtantin runakuna Kamachikuy Simi p’akisqankuta llapa runakunaq qayllanpi willakurqanku. Hinan llakikuymanta qhasqa p’achawan churakuspa ayunarqanku. Tutamantantan yapamanta Kamachikuy Simita llapa runakuna uyarinanpaq kinsa horata leekurqan, tardentataq “huchankuta willakurqanku, hinaspa Señor Diosta yupaycharqanku” . Qallariypi yachasqanchis hina, chaypin Leví runakuna llaqtantinpaq Diosmanta mañakurqanku (Neh. 9:1-4).

6. a) ¿Imaynapin Leví runakuna Diospa sonqonman chayaqta mañakurqanku? b) ¿Imatan chhayna mañakusqankumanta yachanchis?

⁶ Leví runakunaqa sapa kutillanmi Diospa Kamachikuy Siminta leeqku, chaymi Diospa sonqonman chayaqta mañakurqanku. Ñawpaqtan Diospa kamasqankunamanta sumaq kayninkunamantawan rimarqanku. Chay qhepamanmi Israel llaqtaq huchanta willaspa nirqanku Diospa mana ‘khuyapayanan’ kasqankuta (Neh. 9:19, 27, 28, 31). Sichus ñoqanchispas Leví runakuna hina Bibliata sapa p’unchay leespa yuyaymanasun chayqa, paykuna hinan Diospa sonqonman chayaqta mañakusun. Arí, Bibliata leespaqa Diostapas ñawpaqta uyarishasunman hinan kanqa, hinan mañakusqanchisqa aswan sumaq kanqa (Sal. 1:1, 2).

7. a) ¿Pikunapaqmi mañakurqanku Leví runakuna mañakuyninkuta tukushaspa? b) ¿Imatan yachanchis chhayna mañakusqankumanta?

⁷ Leví runakunaqa mañakuyninkuta tukuykushaspañan paykunapaq mañakurqanku, nirqankun: “Diosnillayku, hatunmi kanki, manchana atiyniyoqmi kanki, rimanakusqayki hunt’aqmi munakuqmi kanki. Chay hinaqa, Asiria reykunaq tiemponmantapacha kunankama sasachakuypi muchusqaykuta ama pisipaq hap’iychu. Reyniykupas, umalliykupas, sacerdoteykupas, profetaykupas, ñawpa taytaykupas, llapa llaqtaykupas muchurqaykun”, nispa (Neh. 9:32). ¿Imatan chaymanta yachanchis? Ñoqanchispas mañakusqanchispin ñawpaqta Diosta hatunchananchis, agradecekunanchistaq tukuy qowasqanchismanta. Chay qhepamanñan necesitasqanchista mañakunanchis.

DIOSPA SUTINTA HATUNCHARQANKU

8, 9. a) ¿Imaynapin Leví runakuna rikuchirqanku huch’uyyaykukuq kasqankuta? b) ¿Hanaq pachapi ima kamasqakunamantan Leví runakuna mañakusqankupi rimarqanku?

⁸ Leví runakunaqa huch’uyyaykukuqmi karqanku, chaymi mañakusqankuta pisipaq qhawarirqanku. Sumaq simikunataña akllarirqanku Diosmanta mañakunankupaq chaypas, llaqtarayku mañakuyta qallarispan nirqanku: “Tukuy yupaychaykunamantapas astawanraq saminchasqa kachun hatun qhapaq sutinqa”, nispa (Neh. 9:5).

⁹ Chay qhepamanmi nirqanku: “Qan sapallaykipunin Señor Diosqa kanki, qanmi kamarqanki hanaq pachata, chaypi tukuy ch’askakunatapas. Kamallarqankitaq kay pachata llapan chaypi kaqkunatapas, lamar-qochata llapan chaypi kaqkunatapas, llapanta kawsachinki. Qoyllurkunapas ch’askakunapas [angelkuna] yupaychasunki”, nispa (Neh. 9:6). Arí, Jehová Diosqa hanaq pachapin kamarqan waranqa waranqanpi ch’askakunata, kay pachapitaq tukuy rikch’ayniyoq kawsaqkunata, chaykuna miraspa ama hayk’aqpas tukukunanpaq. Hinaspapas hanaq pachapin ancha askha angelkunata kamarqan, paykunan Diospa tukuy kamasqanta rikurqanku (1 Rey. 22:19; Job 38:4, 7). Angelkunaqa huch’uyyaykukuspan Diospa munayninta ruwashanku, ‘Diospa qespichinan’ runakunatataqmi yanapawashanchis (Heb. 1:14). Paykuna hina huk llaqta hinalla huch’uyyaykukuspa Diosta servisun (1 Cor. 14:33, 40).

10. ¿Imatan Jehová Dios yachachiwanchis Abrahamta imayna qhawarisqanwan?

¹⁰ Leví runakunaqa mañakusqankupin rimallarqankutaq Jehová Dios Abramta imayna qhawarisqanmanta. Abramwan Saraiwanqa mana wawayoqmi karqanku. Ichaqa 99 watanpi kashaqtinmi Diosqa Abraham sutita churarqan, chay sutiqa ‘Askha Runaq Taytan’ ninanmi (Gén. 17:1-6, 15, 16). Hinaspapas prometerqanmi Canaán hallp’ata mirayninman qopunanpaq. Leví runakunan nirqanku: “Qanmi Señor Diosqa kanki, Abramta akllaspaykin Caldea suyupi Ur llaqtamanta horqomurqanki, Abraham sutiwantaq churarqanki. Hunt’aq sonqota rikuspan paywan rimanakurqanki mirayninman qonaykipaq Canaán [...] runakunaq hallp’ankunata. Chay simiykitan hunt’arqanki chanin kasqaykirayku”, nispa (Neh. 9:7, 8). Runakunaqa sapa kutillanmi qonqanchis ima promesa ruwasqanchistapas, Jehová Diosmi ichaqa mana qonqanchu. Chayrayku kallpachakusun Diosninchis hina ima promesa ruwasqanchistapas hunt’ananchispaq (Mat. 5:37).

DIOSPA RUWASQANKUNAMANTA RIMARQANKU

11, 12. a) ¿Ima ninanmi Jehová suti? b) ¿Imaynatan Dios rikuchirqan paylla chay sutita apananpaq hinapuni kasqanta?

¹¹ Jehová sutiqa tukuy prometesqanta hunt’aq ninanmi. Chaytan yachanchis Abrahampa mirayninman prometesqanta hunt’asqanpi. Israel llaqtaqa Egipto llaqtapin kamachi runakuna karqanku. Ichaqa Diosmi prometerqan chay llaqtamanta kacharichisqa kaspa Prometesqa Hallp’api tiyanankupaq. Chaypaqmi tukuy imata ruwarqan pisi-pisimanta prometesqan hunt’akunankama. Chaypin rikuchirqan paylla chay sumaq sutita apananpaq hinapuni kasqanta.

¹² Nehemiaspa qelqasqan hina, Leví runakunaqa Jehová Dios llaqtanrayku ruwasqanmantan nillarqankutaq: “Egiptopi ñawpa taytaykuq muchusqantan qhawarirqanki, Puka Qocha qayllapi waqyakusqankutapas uyarirqanki, rey Faraonpapas oficialninkunaqpas llapan runankunaqpas contranpin hatun milagrokunata señalkunata ruwarqanki, qanqa yacharqankin paykuna llaqtaykita sarunchasqankuta. Hinan ancha mentasqa-kayta tarirqanki, kaqllataq kunan p’unchaypas. Ñawpa taytaykuq ñawpaqenpin unuta t’aqarqanki, hinan chawpinta pasarqanku, ch’akinta. Qatiykachaqninkunatataq unuwan millp’uchirqanki, ukhu unuman rumi urmaykusqata hinaraq. Paykunan haykuspanku Canaán suyuta hap’ikapurqanku [...]. Pukara hina allin perqasqa llaqtakunata, imaymanaq wiñanan hallp’akunata munaychakurqanku, hap’ikapurqankutaq hunt’a kawsayniyoq wasikunata, unuyoq p’uytukunata, uvas chakrakunata, olivos chakrakunata, askha fruta chakrakunatawan. Hinaspa mikhurqanku, saksaykurqanku, wirayarqanku, khuyakuyniykipin anchata kusikurqanku”, nispa (Neh. 9:9-11, 24, 25).

13. a) ¿Imatan Jehová Dios llaqtanman qorqan? b) ¿Imatan pisi tiempomanta ruwarqanku?

¹³ Jehová Diosqa tukuy imatan ruwarqan prometesqanta hunt’ananpaq. Israel llaqta Egipto llaqtamanta chayllaraq lloqsimushaqtinmi kamachikuykunata qorqan imayna yupaychanankuta yachanankupaq. Chaymi Leví runakuna Diosmanta mañakuspa nirqanku: “Sinaí orqo patamanmi uraykamurqanki, hanaq pachamanta paykunata rimaykuspa qorqanki allin chaninchaykunata, cheqaq yachachikuykunata, unanchaykunata, allin kamachikuykunatawan”, nispa (Neh. 9:13). Jehová Diosqa chay akllakusqan llaqtamanmi yachachirqan sutinta apaqkuna hina kawsanankupaq. Ichaqa pisi tiempollamantan yachasqankuta qonqapurqanku (leey Nehemías 9:16-18).

ANYANATAN NECESITARQANKU

14, 15. a) ¿Imaynatan Jehová Dios Israel runakunata pakaykurqan huchallikurqankuña chaypas? b) ¿Imatan yachanchis Jehová Dios llaqtanta imayna qhawarisqanmanta?

¹⁴ Sinaí orqopin Israel runakunaqa Diosman prometerqanku Kamachikuy Simita hunt’anankupaq. Ichaqa pisi tiempollamantan iskay hatun huchaman urmarqanku. Huchallikusqankumanta wañunankuña karqan chaypas, Jehová Diosqa manan saqerqanchu. Chaykunata yuyarispan Leví runakuna Diosta nirqanku: “Hatun khuyapayakuq kaspaykin manapuni ch’inneqpi saqerparirqankichu [...]. Tawa chunka watan ch’inneqpi uywarqanki, manan p’achankupas thantakurqanchu, manan chakinkupas punkirqanchu, manan imankupas pisirqanchu”, nispa (Neh. 9:19, 21). Kay tiempopipas Diosqa tukuy imatan qowanchis payta tukuy sonqowan servinapaq. ¡Amapuni hayk’aqpas mana iñiyniyoq mana kasukuq kasqankumanta ch’inneqpi wañupuq Israel runakuna hinaqa kasunchu! “Ñoqanchisqa p’uchukay tiempopin kashanchis, chaymi chaykunaqa anyawananchispaq qelqasqa karqan” (1 Cor. 10:1-11).

¹⁵ Prometesqa Hallp’apiña kashaqtinkun Israel runakunaqa Canaán llaqtapi dioskunata yupaychayta qallarirqanku. Chaypin qhelli ruwaykunata ruwarqanku runakunatapas chay dioskunaman sacrificiopi haywarqanku. Chaymi Jehová Diosqa wak nacionkunaq makinman paykunata hap’iykachirqan. Pesapakuqtinkun ichaqa, sapa kutilla huchankuta pampachaq awqankumantapas qespichiq (leey Nehemías 9:26-28, 31). Leví runakunan mañakusqankupi nirqanku: “Askha watakunan pacienciawan paykunata hinallata qhawarqanki, Espirituykiwan anyarqanki profetaykikunawan willachispa, manapunin ichaqa kasukurqankuchu, chaymi wak llaqtakunaman hap’iykachirqanki”, nispa (Neh. 9:30).

16, 17. a) ¿Imapin judío runakuna rikukurqanku mana kasukuq kasqankumanta? b) ¿Imaynatan llaqtantin runakuna qhawarirqanku wanachisqa kasqankuta? c) ¿Imatan Diosman prometerqanku?

¹⁶ Babiloniamanta lloqsimusqanku qhepamanmi, judío runakunaqa yapamanta mana kasukuqman tukurqanku. ¿Imapin rikukurqanku mana kasukusqankumanta? Leví runakunan mañakusqankupi nirqanku: “Ñawpa taytaykuman qosqayki suyupin kamachi kashayku, kay suyupi rurukunapas lliw imakunapas ñoqaykupaqmi karqan, ichaqa chaypin kamachi kashayku. Hallp’aq askha rurusqantaqa wak reykunan chaskinku, qanmi huchayku hawa chay reykunata kamachiwanankupaq churarqanki, [...] chaymi sinchi ñak’ariypi kawsashayku”, nispa (Neh. 9:36, 37).

¹⁷ ¿Jehová Diostachu Leví runakuna huchachasharqanku ñak’arisqankumanta? Manan, paykunaqa chaninpaqmi chay wanachiyta qhawarirqanku. Chaymi nirqanku: “Tukuy chay sasachakuykunawan huchayku hawa muchuchiwaspaykikun chaninta ruwarqanki, ñoqaykupaqpas hunt’aq karqanki, ñoqaykutaq ichaqa mana chaninta ruwarqayku”, nispa (Neh. 9:33). Mañakusqankuta tukushaspan paykunaqa Diosman prometerqanku Kamachikuy Simita hunt’anankupaq (leey Nehemías 9:38; 10:29). Chay promesata hunt’anankupaqmi huk qelqata ruwaspa 84 judío umallikuna sellowan selloykurqanku (Neh. 10:1-27).

18, 19. a) ¿Imatan necesitanchis mosoq pachaman haykunanchispaq? b) ¿Imaraykun mañakushanalla Diospa sutin ch’uyanchasqa kananpaq?

¹⁸ Mosoq pachaman haykuyta munanchis chayqa, Jehová Diospa anyawasqanchistan chaskikunanchis. Apóstol Pablon nirqan: “¿Pi taytataq wawantaqa mana wanachinchu?”, nispa (Heb. 12:7). Diosta tukuy sonqowan servispa santo espiritunwan pusachikuspa iman rikuchinchis wanachikuynin chaskikusqanchista. Hatun huchamanña urmasun chaypas, Jehová Diosqa pampachawasunmi. Chaypaqmi ichaqa tukuy sonqomanta pesapakunanchis, wanachiwasqanchistapas huch’uyyaykukuspan chaskikunanchis.

¹⁹ Pisi tiempollamantan Jehová Diosqa musphana ruwaykunata ruwanqa, Egipto suyumanta llaqtanta horqomushaspa ruwasqanmantaqa astawanraq. Chaypin Jehová Diosqa sutinta hatunchanqa (Ezeq. 38:23). Chayrayku mañakushallasun Jehová Diospa sumaq sutin ch’uyanchasqa kananpaq. Imaynan Israel llaqta Prometesqa Hallp’ata chaskirqan, chay hinatan p’uchukaykama hunt’aq sonqo cristianokunapas mosoq pachata chaskinqaku. ¡May munaymi chay suyakuyqa! (2 Ped. 3:13.) Qatimuq estudiopin Jesuspa mañakusqanmantañataq t’aqwisun, chaymi yanapawasun kunanpas hamuq tiempopipas Diospa saminchayninta chaskinanchispaq.