E Taumaro Anga—Te Akangateitei Anga i te Au Itoro Akatikitikiia
TETAI ngai i Porani, te papa ra tetai tangata no te aere i tona tere. Inara, e tau aia kia akono i tetai mea puapinga. Kua tuturi aia ki mua i tetai itoro akatikitikiia o Iesu, kua rave i tetai atinga, e kua pure no te paruru anga iaia i tona au tere.
E tauatini ua atu au maire te mamao, i Bangkok, Tairani, ka kite koe i te tamataora anga mua a te Buda i te mataiti, i te taime o te ki anga marama i roto ia Me. I te tuatau o te tamataora anga kua upokotuia tetai itoro akatikitikiia o te Buda takapini i te au mataara.
Kare e ekoko anga e kua kite koe e kua totoa i teianei ao te akangateitei anga i te au itoro akatikitikiia mei tei akatutuia atu. E pirioni ua atu tangata te tupou ra ki mua i te au itoro akatikitikiia. No te tauatini ua atu mataiti i aereia mai kua tamanakoia te au itoro akatikitikiia ei mataara puapinga no te piri vaitata atu ki te Atua.
Eaa toou manako no runga i te taangaanga anga i te au itoro akatikitikiia i roto i te akamori anga? E tarevake ainei te akangateitei anga itoro akatikitikiia me e tika? Eaa to te Atua manako no runga i te reira? E tika ainei tetai e te ariki ra aia i teia tu akamori? Penei e kare rava koe uaorai i manako maata ana i teia au tu uianga. Inara, i te mea te akono ra i tetai pirianga puapinga ma te Atua, ka anoanoia koe kia kimi i te au pauanga no ratou.
Ma te tika tikai, no te manganui kare teia i te mea ngoie ua i te akaoti. Te tika, kua riro ana teia ei tumu tuatua ririia e i etai taime kua tupu te au taumaro anga kino no te tauatini ua atu mataiti i aereia mai. Ei akaraanga, i te mataiti 1513 M.T.N. i topa, kua takore te arataki Epera ko Mose i tetai itoro auro o tetai punua puakatoro e kua ta atu na te koke ra e 3,000 au tangata tei akangateitei i te reira.—Exodo, pene 32.
Te patoi pakari i te taangaanga anga i te au itoro akatikitikiia, kare te reira i kotinga uaia ki te ngati Iuda. Kua akono te au tata tuatua enua taito i te tua o Takhmūrūp, ko tetai tutara Peresia tei karangaia e kua rave aia i te au oro anga maata no te patoi i te akangateitei anga i te au itoro akatikitikiia e anere ua atu mataiti i mua ake ia Mose. I Tinito kua ripotiia tetai ariki tei vai ana i taito ra e kua tuku aia i tetai tamaki anga na te au vaeau no te patoi i te au tiki o te au atua tukeke. Te takore angaia te au itoro akatikitikiia i muri mai, kua akakite aia i te akangateitei anga i te au atua tei maaniia ki te karaea ei mea neneva. I muri mai, te vai tamariki ua ra a Muhammad, e au Arapia tetai tei patoi i te taangaanga anga o te au itoro akatikitikiia i roto i te akamori anga. Na te reira tu ki rungao ia Muhammad i tauturu atu i tona turanga no runga i te akamori itoro i te au mataiti i muri roa mai. I roto i te Korana, te apii ra a Muhammad e e ara tataraara koreia te akamori itoro, e kare e tau kia pure atu no te aronga akamori itoro, e kare katoa te akaipoipo anga ki te aronga akamori itoro e akatikaia.
Pera katoa i roto ia Kerititome te au tangata akonoanga rongonui o te rua, te toru, te a, e te rima au anere mataiti T.N., mei ia Irenaeus, Origen, Eusebius o Kaisarea, Epiphanius, e Augustine, kua patoi ratou i te taangaanga anga o te au itoro akatikitikiia i roto i te akamori anga. Mei te akamataanga o te a anere mataiti T.N., i Elvira, Hisepania, kua maani tetai pupu epitekopo i te au tuku anga puapinga no te patoi i te akangateitei anga i te au itoro akatikitikiia. Mei teia Konitara o Elvira kua tupu mai te araianga o te au itoro akatikitikiia i roto i te au ekaretia, e kua akatumuia i te au utunga pakari no te patoi i te aronga akamori itoro akatikitikiia.
Te Aronga Takore Itoro Akatikitikiia
Kua akapapa teia au akatupu anga i te mataara no tetai o te au taumaro anga maata rava atu i roto i te tuatua enua: te taumaro anga te aronga takore itoro akatikitikiia o te varu e te iva anere mataiti. Kua akakite tetai tata tuatua enua e kua “ope teia taumaro anga makitakita no tetai anere e te apa mataiti, e kua apai mai i te mamae e manganui” e ko te reira “tetai akatupu anga tikai o te ke i rotopu i te au patireia o te Pae Itinga Ra e te Pae Opunga Ra.”
Te tuatua “takore itoro akatikitikiia” no ko mai ia i te au tuatua Ereni eikon, te aiteanga “itoro akatikitikiia,” e te klastes, te aiteanga “aati.” Teia tauta anga akaaereia no te patoi i te au itoro akatikitikiia kua kapiti atu te reira i te akaatea anga e te akapou anga i te au itoro akatikitikiia i roto ia Europa. E manganui te au ture patoi i te au itoro akatikitikiia tei taangaangaia no te takore i te rave anga o te au itoro akatikitikiia i roto i te akamori anga. Kua riro mai te akangateitei anga i te au itoro akatikitikiia ei maro anga poritiki e te ririia tei uuti mai i te au emepera e te au pope, te au tianara e te au epitekopo, ki roto i tetai tamaki apiipii anga akonoanga maani ua.
E kua riro teia ei tamaki anga maata atu i te au tuatua ua. Te Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, na McClintock e Strong, kua akakite e i muri ake i te oronga angaia tetai akauenga no te patoi i te taangaanga anga o te au itoro akatikitikiia i roto i te au ekaretia, kua “tu mai [te au tangata] i te patoi i te akauenga, e te au tamanamanata anga ta ua, i Constantinople tikai,” kua riro mai te reira ei tupu anga i te au ra. Kua tupu te patoitoi i rotopu i te aronga o te patireia e te au tangata ki roto i te au tamate anga e te takore anga. Kua takinokinoia te au orometua akatakake ia ratou. E anere ua atu mataiti i muri mai, i te 16 anere mataiti, kua tupu tetai au taumaro anga i te ngai tangata i Zurich, Tuiterani, no runga i te au itoro akatikitikiia i roto i te au are pure. Tei tupu, kua raveia tetai akauenga te maroanga i te akaatea anga i te au itoro akatikitikiia katoatoa mei te au are pure. Kua kiteaia etai aronga tei taui no to ratou tu akaapa anga ta ua i te akamori anga itoro akatikitikiia.
Pera katoa i teia tuatau te vaira tetai ke anga maata i rotopu i te aronga apiipii akonoanga o teia tuatau no runga i te taangaanga anga i te au itoro akatikitikiia i roto i te akamori anga. Na te atikara te ka aru mai e tauturu ia koe i te akara tikai e me ka rauka tikai i te au itoro akatikitikiia i te tauturu i te tangata kia piri vaitata atu ki te Atua.