Tavinianga ma te Akaaerenga Tere Rava Atu ki Mua

AKAKITEIA E ROBERT HATZFELD

I teia tuatau e manganui te au tangata te pata ra i te tivi na te taangaanga anga i tetai apinga akatere no te akarakara i te au nuti aiai i tona kara tikai, te kore anga e manako i te reira ei mea tuke ua ake rai. Inara, te akaraanga e no nanai ua ake nei toku 12 mataiti anga ma te mata umere e akarakara ra i tetai tutu teata maatamaata no tetai tangata, e te tuatua ra aia!

PENEI ka manako koe e kare tikai teia i te nuti maata. Inara kiaku i te 1915 kua riro te reira mei tetai temeio rai o teia tuatau, i te au ra mua o te teata muteki ma te kerekere e te teatea. Kua mama mai tetai tangata maata ki runga i te tutu teata e kua karanga e: “Ka orongaia te Nuku-Tutu o te Au Mea Angaia e te I.B.S.A., te International Bible Students Association.” No te rua ora tei aru mai, kua akakiteia te tua Puka Tapu ki mua i to matou mata. Kua taka meitaki e te oraora te reira akakiteanga Tuatua Tapu. Inara, ko te teata uriuri tei opu tikai iaku, tei kairoia ma te au tutu kara, e te au tuatua tei akapapaia.

Kare au i kite ana i te reira taime, e ka riro mai toku maroiroi mapu no te tupuanga apinga ou ei akamata anga ki tetai ngai angaanga no tetai tuatau roa i roto i te akaaerenga tere rava atu ki mua i te enua nei.

Au Ra Mua

I te 1891 kua aere mai toku papa no Dillenburg, i Tiamani, ki te ngai tangata Tiamani i Allegheny, Pennsylvania, U.T.M. I muri mai kua aravei aia i tetai tamaine i roto i tetai pamiri Tiamani i reira, e kua akaipoipo raua. Kua anauia au i roto ia Tiurai 7, 1903, e kua utuutuia mai i te tuatua i te reo Tiamani e te reo Engarani. I mua ua ake i te Tamaki Anga I o Teianei Ao i te 1914, kua mate atu toku nga metua i te maki maro e kua vai mai au ei matiroeroe. I taua taime rai kua mate toku papa kereni i te maki pukuatu.

Kua rave takinga meitaki toku aniti ko Minna Boemer iaku ki tona pamiri. “E rima aku tamariki,” i nana ei. “E ngari ake i te akono i tetai akaou atu.” Noatu e kua mii au i toku nga metua, kua oronga mai a Aniti Minna i tetai kainga meitaki noku.

E mema roa toku aniti i roto i te Putuputuanga Allegheny o te Aronga Apiipii (tei kapikiia te Au Kite o Iehova i taua tuatau). I mua ua ake i te 1909, e aere katoa ana te Taeake ko C. T. Russell, te peretiteni o te Totaiete Punanga Tiaki i te reira taime, ki te reira putuputuanga. Kua apai a Aniti Minna iaku ki te au uipaanga. Noatu e kare to matou pamiri i tauta taokotai ana i te apii me kore te tutu aere i te reira taime, ko ta matou i rongo mei te au uipaanga, kua tua matou ki te au tangata ta matou i kite i tetai ua atu taime.

No teia tuatau ra i akaki ei te “Nuku Teata” iaku ma te umere. Mei te mea e e kite matini toku, kua umere tikai au i te au ravenga nenei anga ou e te akapapa anga tutu tangitangi, e pera katoa te nenei anga akamarie. E mea umere tikai te akara i te au tiare i te puera anga!

I te 1916 kua maromaroa matou i te matenga o te Taeake ko Russell. Mei te mea te noo tikai ra matou i Allegheny, kua aere matou ki tona tanumanga i roto i te Are Uipaanga Carnegie. Ko te are uipaanga teia i taumaro ei te Taeake a Russell ia E. L. Eaton i te 1903. Kua akarongo ana au i te au tua no runga i teia orometua Epitekopo Metatoti tei akaao ra ia C. T. Russell i roto i tetai taumaro anga e ono ra, te manakoanga i te akapuapinga kore i ta Russell apiianga Puka Tapu. Inara, kua karangaia no te reira e kua ‘tanga a Russell i te kiri vai ki runga ia era.’ Ko Sara Kaelin, e koropota matau maataia i Pittsburgh, kua kite tikai aia ia Mr. e Mrs. C. T. Russell. I te tanumanga kua kite aia ia Maria Russell i te tuku anga i etai au tiare ki roto i te kete ma te aenga pepa, “Ki Taku Tane Akaperepereia.” Noatu e kua takake aia mei iaia no etai au mataiti i mua atu ana, kua karanga rai a Maria e e tane aia nana.

I te au mataiti i aereia mai, kua rauka iaku te au tuatau no te apii i te au tu karape ei puapinga ki taku ngai angaanga no te tuatau ki mua. Ko te angakara koia toku tiaki e tangata akatu are aia. I toku au tuatau orote apii, kua tuku aia iaku kia angaanga ma tana aronga angaanga uira, te tauianga i te au are taito mamaata mei te kati ki te uira. I te 1918 i ta matou apii kua akatu te aronga apii i tetai apinga terekarapa ratio maani ua. Kua aravei matou i te au aiai no te apii e te rave i te au tamatamata anga i te uira e te taimana i vao. I te 1926 kua manako maua ko tetai taeake i te aruaru i tetai moemoea i te tamariki anga​—no te angaanga ki runga i te au pai e te tutaka i teianei ao. Kua piri matou ki roto i te apii Radio Corporation of America ei aronga angaanga terekarapa ratio.

Tetai Oraanga Ou i Betela

Te apii ratio ta matou i aere tei New York City te reira, no reira kua aere atu au i tetai tua o te kauvai ki Brooklyn no te au uipaanga a te Aronga Apiipii Puka Tapu, tei raveia i roto i tetai otitoriomi tutakiia o te Iero Freemason taito. I te reira taime, okotai rai putuputuanga no te kapitara katoa o New York. I te kite anga te au taeake i Betela (te kainga o te pamiri opati maata o te Aronga Apiipii Puka Tapu) e te apii ra au no tetai raitini pitiniti ratio, kua karanga ratou e: “Eaa ka aere ei ki te moana? E are ratio ta tatou i konei e te anoanoia ra tetai tangata ei taangaanga i te reira.” Kua pati mai ratou iaku kia aere ki te opati no tetai uiui anga. Kare aku apinga i kite no runga i te Betela mari ua e opati maata te reira no te Aronga Apiipii Puka Tapu.

Kua uiui mai te au taeake kiaku e kua tuatua mai e e akaoti au i taku apii, kia rauka mai tetai raitini, e i reira e aere mai ki Betela. I te karatuati anga, kare au i piki ana ki runga i tetai pai no te moana, kua akapapa au i toku nga mea kakau e kua piki atu ki runga i tetai rerue no te aere ki Betela. Noatu e kua akatapuia au kia Iehova e kua piri ki roto i te angaanga tutu aere no tetai au mataiti, kare au i papetitoia kia tae roa kia Titema 1926, e rua epetoma i muri ake i te taeanga ki Betela. Kare te reira i te mea matau koreia i te reira tuatau.

Ma te 150 au mema, kua ki a Betela i taua tuatau. E a o matou au tangata i roto i te pia okotai. Kare i roa kua kite mai au i te maata anga ia ratou, mei te mea e e kaikai ana matou katoatoa, e angaanga ana, e e moe ana i roto i te are okotai, e e aere katoatoa ana matou ki te putuputuanga okotai anake i New York City. Kua oti te Kainga Betela ou i 124 Columbia Heights i te 1927, e kua rauka ia matou i te akanoo e rua i roto i te pia okotai.

Pera katoa i te 1927 kua tuera mai te vakatori ou i 117 Adams Street. Kua tauturu au i te neke i te au apinga mei te vakatori taito i 55 Concord Street. Tei kapiti atu ki te au apinga ratio, i roto i te vakatori te vaira te au pia tere, te au matini nenei, te au apinga pua kakau, te au apinga tutungi inu​—me e uaea to reira, kua angaanga au ki runga i te reira.

Inara, e maata atu a Betela i tetai vakatori ua. I muri ake i te au puka ravarai, te au aenga pepa ravarai, te au makatini ravarai, te vaira tetai urupu tangata tu akaaka e te angaanga pakari. Kare to ratou akakoro anga e kia rauka tetai kiteanga maata e te rongonui i teianei ao. Mari ra, kua inangaro ua ratou kia raveia te angaanga a te Atu​—e e maata te angaanga no te rave!

Piri Anga ma te Taeake ko Rutherford

Kua puapinga maataia au mei te akameitakianga o te angaanga anga kia Joseph F. Rutherford, te rua o to te Totaiete peretiteni. E tangata maatamaata aia, e tere atu i te ono tapuae te roangarere, kare e matu ana, inara e matutu meitaki. E manganui te au taeake mapu i Betela tei mataku ana iaia i te tae anga ra ki to ratou kite anga iaia kua tuke ia. E apii putuputu ua ana aia, te akapapaanga i te au tataanga.

E tu kangakanga meitaki tikai to te Taeake ko Rutherford. Te vaira tetai nga tuaine pakarikari i roto i te pamiri Betela tei vai ana mei te tuatau mai o te Taeake ko Russell. E tutu mata titika ua to raua e kua irinaki raua e kare i te mea tau no te kata maata noatu e me e mea kangakanga ia. I etai au taime i te kaingakai kaikai ka akakite te Taeake a Rutherford i tetai tua te ka akariro i te katoatoa kia kata, tei akariri ra i teia nga tuaine e rua. Inara, i te maata anga o te taime e arataki katoa ana aia i te au uriuri anga Puka Tapu tikai i te tuatau kaikai anga.

E kuki meitaki te Taeake a Rutherford e e reka ana aia i te akapapa i te au kai na te au oa. I tetai taime kua atiati i te au kuki Betela etai au ivi moa i to ratou tipupuanga i te au moa. Kua aere pu atu aia ki roto i te ngai kuki anga e kua akaari kia ratou i te mataara tikai no te tipupu i tetai moa. Kare aia e reka ana i te au ivi moa atiati i roto i tana kai!

I te maata anga o te taime i vai ana au i te pae i te Taeake ko Rutherford i tetai au ngai, mei to matou are ratio, te WBBR, me kore i roto i tona pia apii i Staten Airani. E tangata takinga meitaki tikai aia e te rave i tana i tutu ra. Kare aia e tapapa i tetai ua atu mea mei tetai tei kare aia uaorai e rave ra. Kare mei tetai au tangata rave apainga i roto i tetai atu au akaaerenga akonoanga e manganui, e tu pae vaerua e te tu akono tau meitaki tikai to te Taeake ko Rutherford. Kua noo tikai aia no te Patireia o Iehova.

Te Au Tuatau Ngata i te Pae o te Moni

I nga mataiti i muri ake i toku taeanga ki Betela, kua tomo teianei ao ki roto i te Taitaia Anga Maata. Kua topa te au makete moni, pera katoa te au tutaki o te au apinga. Kare e maata ana te au ngai angaanga, e kua kotingaia te au moni. Kua angaanga a Betela i raro ake i te au moni tei orongaia mai, e kua akapapu ua rai a Iehova e te rava ua ra no te akono i te angaanga. Kare rava matou i ngere ana i te kai, noatu e kare ko te reira ta tetai ia matou takitai i inangaro. Kua noo matou ma te akaravarava i te ngai ka rauka, e kua tauturu te au taeake i vao ake i te Betela ia matou i tei rauka ia ratou.

I te 1932, kua mate te Taeake ko Robert Mar­tin, te akaaere akarongo o to matou vakatori. Kua akataoongaia a Nathan Knorr e rua ngauru ma itu mataiti i tona ngai. E tangata mapu tau meitaki tikai aia. Kare rava e maara ana iaku tetai ua atu tei ngata ra i te ariki iaia ei akaaere vakatori. Ko tetai atu au taeake akarongo, i rotopu i te reira ko John Kurzen, ko George Kelly, ko Doug Galbraith, ko Ralph Leffler, e Ed Becker​—e au taeake angaanga akaperepere anake noku​—tei puareinga ua i te oronga i to ratou tu kite e te karape ki te angaanga Patireia.​—Akaaite ia Exodo 35:34, 35.

Angaanga Anga ma te Ratio

I te tumu anga tikai, kua akatapuia ta matou akaaerenga ei akatotoa i te au nuti meitaki noatu eaa te tu. Kua anoano teianei ao katoa i te kite i te Patireia, inara e nga mea tauatini ua matou. Te akamata ua ra te kite ratio i muri ake i te Tamaki I o Teianei Ao. Inara, kua manako te au taeake kite meitaki e ko teia ta Iehova ravenga komunikeiti i oronga mai i te reira taime. No reira i te 1923 kua akapapa ratou no te akatu i te are ratio WBBR i Staten Airani, ko tetai o te rima taoni o New York City.

I tetai au taime ko au anake ua te tangata angaanga i to matou are ratio. Kua noo au ki reira i Staten Airani inara ka rave i te teretere anga e toru ora na runga i te poti e te rerue ki te vakatori i Brooklyn no te rave i te angaanga uira me kore matini. Ei maani i ta matou are ratio kia angaanga meitaki tikai, kua maani matou i tetai matini tei taangaangaia e te inu. I runga ia Staten Airani e puna vai katoa ta matou e tetai aua kai tei oronga maira i te kai no te aronga angaanga meangiti ua, e pera katoa no te pamiri Betela i Brooklyn.

E tae ua atu ki te taime i tae mai ei te tauturu maata, no taku au apainga angaanga ratio kua kotinga maataia toku aere anga ki te uipaanga e te angaanga tutu aere. Kare e taime no te au angaanga tamataora me kore au terepu i te openga epetoma i to matou orote mataiti. Kua ui mai tetai tangata ki aku e: “No te akapapa anga maroia ra, i manako ana ainei koe i te akaruke ia Betela?” Ma te tiratiratu, kua tuatua au e: “Kare.” Kua riro ana ei akameitakianga e te rekareka no te noo e te angaanga i te pae i te au tungane e te au tuaine akono meitaki e manganui. E angaanga ua rai tetai tei anoanoia no te rave, ko etai angaanga ou no te rave.

Kua maani matou e kua akakitekite i te au nuku ratio ma te akakeu ra. No te mea kare e au rekoti akatupu tangi takake ka rauka, kua anoanoia matou kia maani i ta matou uaorai au ravenga. Kua maani matou i tetai matini te ka akatupu i te tangi anga o tetai matangi maru me kore tetai uriia pakari. Te tangi o te au kapu akari te pakakina ra ki runga i te tapaanga rakau kua riro mai ia ei au takainga vaevae oroenua i runga i te mataara kirikiri toka. Kua riro te nuku takitai ei rave anga umere tikai. E kua akarongo te au tangata. I taua au tuatau o te au tamanamanata anga meangiti ua, e manganui te au tangata tei noo no te akarongo meitaki.

I te au mataiti 1920 e te akamata anga o te au mataiti 1930, kua akatupu te Totaiete i tetai tuatua enua ratio, te tuatua putuputu ua anga ma te au are ratio maata rava atu no tetai porokarama okotai. I reira kua tae te nuti Patireia ki te mirioni ua atu i te ao katoa.

Te Ponokarapa

I te au mataiti rotopu o te 1930 e te akamata anga o te au mataiti 1940, kua maani matou e kua akatu i te au matini kopi, te au ponokarapa, e tetai atu au apinga tangitangi. Ma tetai lathe takake, ka tipu matou i te au rekoti maata no roto mai i tetai au disk tapou rangomeri mei te io rai te pateka. I reira kua akara matatio matou ma te matakite tikai i te rekoti maata takitai i raro ake i tetai microscope no te akapapu e kare e ngai kinokino. Me e ngai kinokino tetai, kua anoanoia te rave anga rekoti kia ripiti akaouia e ka maani akaouia tetai tipu anga lathe. Kua tuku i reira matou i te tapou rangomeri maata ki tetai kamupani rekoti, tei maani ra i te ponokarapa e te au rekoti kopi.

Ko tetai tupu anga umere taku i maara meitaki ko te tuatua a te Taeake ko Rutherford i te 1933, te ingoa, “Te Tu o te Mataiti Tapu ki Runga i te Au e te Puapinga.” Kua akakite te pope i te reira mataiti ei “mataiti tapu,” e na roto i te akakite anga ratio e te ponokarapa, kua akamaeu matou i te reira e kua akaari e kare e mea tapu e tupu mai mei te reira. Mei tei tupu, kua tutara a Hitler i te reira mataiti ma te turuanga a te Akonoanga Katorika, no reira kua ngaro tetai ua atu au manakonakoanga no te au.

I te Unaite Teite, kua akatupuia te akaaerenga Angaanga Katorika no te rave i ta te akonoanga i inangaro. Kua tuku ratou i to ratou uaorai au tangata i runga i te pupu akatere o te tataanga i te au nutipepa mamaata, te au makatini, e te au papuritia puka. Kua o atu ratou ki roto i te angaanga poritiki e kua akamatakite i te arai i tetai ua atu are ratio te akakite ra i ta tatou au tuatua Puka Tapu. E manganui te Au Kite tei tamanamanataia e te au pupu Angaanga Katorika, i New Jersey tikai i te pae mai. E au tuatau mataora tikai te reira!

Angaanga Rekareka i Roto i te Koro

I te tae anga ki te au mataiti rotopu o te 1950, te tupu maata ua atura te au papuritia Patireia mei te au ngutupa tikai o to ratou au kainga. Kua riro mai teia ei mea meitaki rava atu i te ratio no te tauturu i te au tangata tataki tai kia marama i te tuatua mou Puka Tapu. No reira i te 1957 kua manakoia e kia okoia te WBBR e e akatere i te au apinga tauturu ki te angaanga mitinari maata i tetai au enua.

I te 1955, kua tukunaia au ki te Putuputuanga Bedford i Brooklyn, te ngai i rave putuputu ei au i te Apii Punanga Tiaki. Kua tuku katoa te Totaiete iaku ki vao ei vaa tuatua teretere i te apatokerau New York, Pennsylvania, Connecticut, e New Jersey. I toku tuku angaia ki te Putuputuanga Bedford, kua karanga au kiaku uaorai, ‘E 50 e tere atu oku mataiti. E ngari ake au i te piri maata ki roto i te angaanga tutu aere i teia taime nei. Te openga e mamae mai toku au uaua a muri mai e e kore e rekareka maata i te reira.’

I muri ake i te angaanga anga i taua au mataiti katoatoa ki runga i te tuanga karape o te akakitekiteanga i te ua Patireia na runga i te ratio, kua kite mai au i te reira ei mea reka tikai no te tatanu e te pipi tikai i te au ua o te tuatua mou Puka Tapu ki te au tangata. Kua rekareka tikai au i te angaanga ma te putuputuanga. Kua rave te aronga ke ke iaku, te akono anga iaku. Ko etai o taua tamariki rikiriki, kua maata i teianei, te kapiki nei rai iaku e ko papa kereni. No te 30 mataiti kua rauka ia matou te au tuatau memeitaki kapiti ra i roto i te angaanga tutu aere, e tae ua atu ki te taime i akaruke mai ei toku nga vaevae iaku kare rauka i te aaere i te au ara kakenga me kore te teretere i te rerue. I te 1985, kua aere au ki te Putuputuanga Brooklyn Heights, tei aravei i roto tikai i te Betela.

I ta Iehova akaaerenga e rekareka ra i te tupu anga maata, kua akameitaki tikaiia au i te kite i tana akameitakianga i te au ngai ke iaku e aere ra ki te au uruoaanga mamaata o te Au Kite o Iehova i te au enua mamao. Kua rauka iaku i te teretere i teianei ao! Te akamataanga i te au mataiti 1950, kua rauka i etai ia matou aronga Betela i te kite i te au ngai o London, Paris, Roma, Nuremberg, e Copenhagen. Kua teretere ana matou na runga i te au pairere tuku pomu i mua ana, te pai, e te rerue. E tikai kua riro te au terepu ei mea manea inara ko te ngai manea rava atu i te katoatoa ko to tatou urupu taeake maana e te ariki ra. E ngauru ua atu mataiti i muri mai kua teretere atu ki te Orieni, ki Europa Opunga akaou, e i ou ake nei ki Europa Itinga. E meitaki tikai te au uruoaanga umere i Porani, Tiamani, e Tekorovakia. Mei teaa atura te tupu anga to tatou pamiri teokaratiki mei te taime i riro mai ei au ei tuanga o te reira!

Te Aratakianga Tu-Atua

Ko tei riro mai ei au takainga meangiti na te akaaereanga kua riro mai i muri ake ei au takainga mamaata. I to matou angaanga anga ki runga i te au rave anga ou, te au apinga ei tauturu ia matou i te rave i te angaanga tutu aere, koai te ka kite atu i te tupuanga maata? Kua neke atu matou ki mua i roto i te akarongo, te ariuanga atu ki te aratakianga a Iehova.

Kare teia akaaerenga tere ki mua i mataku ana i te taangaanga i te au apinga ou tei rauka me kore te maani i tana uaorai no te akono i te angaanga tutu aere i te ao katoa. I roto i te au ravenga tei taangaangaia no te akamaata i te akakitekite anga Patireia koia ko te tutu aere mei tera are i tera are, te taangaanga anga i te au angaanga ratio, te akakitekiteanga ponokarapa, e tetai porokarama o te raveanga apii Puka Tapu i te au kainga o te au tangata. Na te akatupuanga i ta tatou angaanga neneianga i te au ra mua e i teianei te taangaanga anga i te phototypesetting komopiuta e te neneianga offset i roto i te au reo e manganui kare ia i te tupu anga meangiti ua. Kua rave ana te Apii Puka Tapu Punanga Tiaki o Gileada, te Apii Orometua Teokaratiki, e te au uruoaanga putuputu i tetai tuanga i roto i te akakaka anga i te Atua ko Iehova e tana Tamaiti. Kua riro ana ei akameitakianga noku no te akono tikai e te piri ki roto i teia rave anga katoatoa.

Te taka ua ra kiaku e te rauka ra te arataki anga i to Iehova akaaerenga akatereia e te vaerua no runga i te ka raveia e akapeea. Te angaanga kapiti ra tana akaaerenga katoa e pini ua ake, i tei kiteaia e tei kitea koreia.

Kare rava au i mii ana i te akakore anga i taku au parani ei mapu tane no te teretere i te au moana. Te au tupuanga reka rava atu, ma te aite anga puapinga i teianei ao te tupu ra i konei i rotopu i ta Iehova akaaerenga! No reira ko toku tere i runga i te mataara ki te “kapiki anga no runga maira” kua akairoia te reira ma te au rekareka e te au akameitakianga e manganui ua atu e kare e au mii anga.​—Philipi 3:13, 14.

E akakite ua ana rai au ki te aronga mapu kia maara i te 1914​—koia oki, a Salamo 19:14, te karanga ra: “Kia tikaia mai te tuatua a toku vaa, e te manako o toku ngakau, i mua i to aroaro, e Iehova, e toku mato, e toku akaora.” Ka inangaro tatou i te akamareka ia Iehova i te au mea ravarai e te pure mei ta Davida ra: “E akakite mai koe kiaku i to au arataa, e Iehova; e apii mai koe iaku i to au aerenga. E arataki koe iaku i te tuatua-mou naau ra, e apii mai oki iaku; ko koe oki te Atua o toku ora; te irinaki nei au ia koe e po ua atu te rā.” (Salamo 25:4, 5) E maata te aiteanga i taua au tuatua ra. Na te akamaaraanga ia ratou ka riro ia ei tauturu i te akono ia tatou ki runga i te arataa tika, te aereanga i te kaveinga tika, i te aruanga i te takainga ma te akaaerenga tere ki mua a Iehova.

[Tutu i te kapi 23]

E reka ana te Taeake a Rutherford i te akapapa i te au kai na te au oa

[Tutu i te kapi 25]

Ko Robert Hatzfeld i te au ngai akatere o te are ratio WBBR

[Tutu i te kapi 26]

E tutu ou no te Taeake ko Hatzfeld