Patuanga na Runga i te Au Tango Peikani
KAPITI atu ki te au apinga umere e manganui e akaraia ra e te aronga turoto i Roma, Itaria, ko te Pantheon. Ko teia apinga karape tei patuia i Roma ko tetai o te au patuanga iti ua te vai maira mei te tuatau taito ra. Kua akamataia e Ageripa e vaitata ki te mataiti 27 M.T.N., e kua patu akaouia e Hadrian e vaitata ki te 120 T.N. Ko tetai tuanga umere tikai o teia patuanga ko te tauu are maatamaata e 43 mita te atea, kua pati ua te atea i teia tuatau nei. I te akamata anga e iero peikani te Pantheon, e “ngai no te au atua,” ko te aiteanga te reira i roto i te reo Ereni i mua ana. I teia tuatau, te manakoia nei e ei are pure Katorika Roma. Akapeea taua tauianga poitirere ua i tupu ei?
I te 609 T.N., kua akatapu akaou a Pope Boniface IV i teia iero tei kore i taangaangaia no tetai tuatau roa ki tetai are pure “Kerititano.” I taua taime ra, kua orongaia ki te reira te ingoa ko te Are Pure o Santa Maria Rotunda. Kia tau ki tetai atikara neneiia i te 1900 i roto i te makatini Jesuit Itaria La Civiltà Cattolica, te akakoroanga tikai i roto i te manako o Boniface no te reira ngai kia “akakaka kapiti katoa i te au tangata tei mate tiratiratu i te akonoanga Kerititiano, me kare, pouroa te au aronga tapu, inara te mea mua e te puapinga rava ko te Metua Vaine Paretenia o te Atua.” Ko te au ingoa tei orongaia ki te Pantheon e te Akonoanga Katorika Roma i teia tuatau—ko Santa Maria ad Martyres (St. Mary i te Au Tangata Tapu tei Mate) me kare, ko Santa Maria Rotunda—te akaata maira i taua manako kare e tau ki te tuatua tapu.—Akaaite ia Angaanga 14:8-15.
“E meangiti ua te angaanga ka raveia” kia taui te Pantheon ki te akakoroanga ou, te akakite atura taua atikara. “Kua aru a Boniface i te au ture mama ua e te akateitei tei akanoo takereia e St. Gregory Maata [Pope Gregory I], ko tei mua ake iaia, e maestro e e tangata mako tikai i te tauianga i te au iero peikani kia taangaangaia no te akamorianga Kerititiano.” Eaa taua au ture ra?
I roto i tetai reta ki tetai mitinari tei aere atura ki Peritane peikani i te 601 T.N., kua oronga a Gregory i teia akoanga: “Kare e akapueuia te au iero o te au itoro i taua enua ra; inara ko te au itoro anake i roto i reira . . . Me kua patu meitakiia taua au iero, ka tau tikai kia taui te reira mei te akamorianga i te au tiaporo ki te tavinianga i te Atua mou.” Kua manako a Gregory e me kite te au tangata peikani i to ratou au iero i mua ana e kare i akakinoia, penei ka inangaro ratou kia aere putuputu atu ki reira. Mei te mea e kua “ta [te au peikani] i te au puakatoro e manganui ei atinga ki te au tiaporo,” i tata ei te pope, kua manakonakoia i teianei e “kare ratou e akaatinga i te au animara ki te tiaporo inara e ta ia ratou no te akarekareka anga ia ratou uaorai i te akapaapaaanga i te Atua.”
Kia “kopae atu” i te akamorianga peikani kua akanoo te akonoanga Katorika Roma kia vaitata atu ki te au iero o mua ana, te au are pure tei akatapuia ki te aronga akangateitei “Kerititiano.” Kua arikiia te au oroa taito ra e kua orongaia tetai aiteanga “Kerititiano.” Kia akataka mai i te reira i roto i te au tuatua o La Civiltà Cattolica: “I te piri vaitata anga ra tetai au peu e te au oroa akonoanga o te au Kerititiano mua ki tetai au rave anga peikani e tetai au tu kua kiteaia e te au aronga kite i teia tuatau nei. E au rave anga akaperepereia e te tangata, kua akanoo tumu tika ia te au peu e kua kairoia ki roto i te oraanga kiteaia e te kitea koreia o te ao taito ra. Kare te akonoanga metua vaine, te memeitaki e te kite, i irinaki e ka kirititumu aia i taua au mea ra; mari ra, na te tauianga i te reira ki tetai tu Kerititiano, te akangateiteianga i te reira ki te turanga ou e te oraanga ou, kua autu aia ki runga ake ia ratou na te rave anga ririnui tera ra e maru, kia rauka mai iaia ma te kore e manamanata te au meta o te tangata katoatoa e te aronga kite.”
Ko tetai akaraanga kite maata i te arikianga o tetai oroa peikani, koia oki, te Kiritimiti. Ko Titema 25 te ra tikai, tei akamaaraia e te au Roma taito ra te dies natalis Solis Invicti, koia oki, “te ra anau anga o te ra autu koreia.”
I roto i tona inangaro kia re te au ngakau peikani, kare te akonoanga i aru i te tuatua mou. Kua akatika aia i te rave anga syncretism, te taokotai anga o te au apiianga etene e te au rave anga “akaperepereia e te katoatoa.” Kua tupu ra tetai mea ou, te akonoanga apoteiti, e te au apiianga mamao roa i te akonoanga Kerititiano mou. I te kite anga i teia, penei kare i te mea umere roa e ko tetai iero Roma taito ra ki “te au atua katoatoa”—te Pantheon—kua riro mai ei are pure Katorika Roma tei akatapuia kia Maria e te “aronga tapu” katoatoa.
Inara, e mea tau tikai, kare te taui anga i te akatapuanga o tetai iero me kare te ingoa o tetai oroa e rava ana kia taui i te ‘akamorianga o te tiaporo ki te tavinianga o te Atua mou.’ “E eaa to te nao o te Atua ra aite anga atu i te idolo?” i ui ei te apotetoro Paulo. “‘E aere mai kotou ki vao, mei roto mai ia ratou ra, kia taka ke kotou, e auraka e rave ua atu i te mea viivii ra;’ ‘e naku e āriki atu ia kotou. E ei Metua au no kotou, e ei tamariki tamaroa kotou naku, e ei au tamariki tamaine,’ te tuatua mairā Iehova mana katoatoa ra.”—2 Korinetia 6:16-18.